B. A. Nazarbayeva
Yüklə 3,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Gravitatsion datchiklar.
Yaxshi ma’lum bo‘lgan gravitatsion sath detektorlariga sathni o‘lchashda foydalaniladigan datchiklar kiradi. Bunday qayta shakllantirgichlarning asosiy elementi suvga qaraganda kichikroq zichlikka ega 269 bo‘lgan qalqovuch bo‘lib hisoblanadi. Aksariyat hollarda qalqovuch to‘g‘ridan- to‘g‘ri suv kraniga ulanadi va suvning sathiga bog‘liq ravishda uni ochadi yoki yopadi. Qalqovuch, mohiyatiga ko‘ra, suv yuzasi holatining detektori bo‘lib hisoblanadi. Agar suv sathini faqatgina kuzatib borish emas, balki o‘lchash ham zarur bo‘lsa, holatni qayta shakllantirgichni – potensiometrik, magnitik, sig‘imli qayta shakllantirgichni yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri harakat qiladigan boshqa biror datchikni ulash mumkin. Shuni qayd qilish lozimki, gravitatsion datchiklar ularning manbalari ishqalanish va tezlanish bo‘lib hisoblanadigan xalaqit beruvchilarga nisbatan juda ta’sirchan bo‘ladi. Ko‘rinib turibdiki, bunday datchiklar gravitatsiya kuchlari bo‘lmagan sharoitlarda yoki o‘zgaruvchan gravitatsiya sharoitlarida, masalan, fazoviy stansiyalar va reaktiv samoletlarda ishlay olmaydi. Erning og‘irlik markazining yo‘nalishiga nisbatan obyektning egilish burchagini aniqlaydigan sath o‘lchagichlardan yo‘l qurilishida, inersion navigatsiya tizimlarida, mexanik stanoklar va boshqa qurilmalarda foydalaniladi. Juda eski, biroq hozirgacha juda ommaviyligicha qolayotgan holat detektorlaridan biri simobli almashtirib ulagich (pereklyuchatel) bo‘lib hisoblanadi (5.10A va 5.10B -rasmlar), u o‘tkazmaydigan trubka (ko‘pincha shishadan ishlangan), ikkita elektr kontaktlari va simob tomchisidan tarkib topadi. Datchik gravitatsion kuch vektoriga nisbatan bir tomonga qarab egilgan bo‘lganda simob tomchisi kontaktlardan qarama-qarshi yo‘nalishda ko‘chadi, almashtirib ulagich ajraladi. Qurilma holatining o‘zgarishi simobning kontaktlar tomonga qarab harakatlanishiga, ularni qisqa tutashuviga olib keladi, bunda almashtirib ulagich ham tutashadi. Simobli almashtirib ulagichlar maishiy termostatlarda qo‘llaniladi, bu erda ular sezuvchan element sifatida foydalaniladigan, qurshab turuvchi haroratning o‘zgarishiga reaksiya ko‘rsatadigan biometall g‘altakga o‘rnatiladi. Xona harorati ko‘tarilganda yoki pasayganda g‘altakning bukilishi o‘zgaradi, u almashtirib ulagichning holatini belgilaydi. Simobli kalit kontaktlarining tutashishi yoki ajralishi isitish yoki sovutish tizimlari tomonidan boshqariladi. Bunday tizimning yaqqol ko‘rinib turgan kamchiligi uning doimo yonib-o‘chib turishidir 270 (texnika tili bilan aytganda – ikki pozitsiyali boshqarishdir). Simobli almashtirib ulagich ostona qurilmasi bo‘lib hisoblanadi, u o‘zining burilish burchagi berilgan qiymatdan oshganda o‘zining holatini o‘zgartiradi. 5.10-rasm. Gravitatsion datchiklar. A – simobli almashtirib ulagich ajralgan holatda; B – simobli almashtirib ulagich tutashgan holatda; D – elektrolitli egilish detektori Yüklə 3,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|