Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

 

---

 276 
12-BOB.
 SILLIQ STVOLLI O‘QOTAR QUROLLARNING 
 OTILGAN O‘QLARDAGI IZLARIGA KO‘RA
IDENTIFIKATSIYA QILISH 
1-§. Silliq stvolli o‘qotar qurollar va ularning snaryadlari 
identifikatsiya obyekti sifatida 
Ishlab chiqarish va havaskorlik ovi hamda sport maqsadlari uchun 
mo‘ljallangan ov o‘qotar qurollari ishlatiladigan snaryadlariga bog‘liq 
ravishda sochma o‘qli silliq stvolli qurollarga (asosan, sochma o‘qlar 
bilan otish uchun); o‘qli 
⎯
narezli qurollarga (o‘qlar bilan otish uchun); 
murakkablashtirilgan (ham narezli ham silliq) stvolli qurollarga (o‘qlar 
bilan ham sochma o‘qlar bilan ham otish uchun) bo‘linadi. 
Silliq stvolli o‘qotar qurollarning modellari xilma-xil bo‘lishiga 
qaramasdan ularning turi uncha ko‘p emas. Sochma o‘qli miltiqlar 
asosan bir va ikki stvolli qilib ishlab chiqariladi, ikki stvolli qurollarning 
stvollari gorizontal yoki vertikal joylashgan bo‘lishi mumkin. 
Murakkablashtirilgan o‘q va sochma o‘qli miltiqlar ikki yoki uch stvolli 
bo‘lishi mumkin. Stvollari uchtadan ko‘p bo‘lgan miltiqlar juda kam 
uchraydi. O‘zi o‘qlanuvchi ov miltiqlari (masalan, MS 01 va boshqalar) 
alohida guruhni tashkil etadi. Bunday miltiqlarda navbatdagi o‘q 
otilishiga tayyorgarlik ko‘rish bo‘yicha barcha harakatlar o‘q otilishida 
vujudga kelgan porox gazlarining bir qismi bilan amalga oshiriladi. 
Sport miltiqlari sochma o‘qlar bilan maxsus nishonlarga otish uchun 
mo‘ljallangan. Bunday miltiqlar faqat 12 kalibrli qilib ishlab chiqariladi. 
Musobaqalarda otish uchun ishlab chiqarilgan sport miltiqlari uzun 
stvollari (760 
mm 
gacha) va stvol og‘zining kuchli torayishlari bilan 
ajralib turadi. 
Silliq stvolli miltiqlar quyidagi tugun va mexanizmlardan iborat: 
stvol yoki stvollar bloki, kolodka, zatvor yoki stvol qutisi, loja va dasta 
(sevyo), stvollarning yopish mexanizmi, urish mexanizmi, qo‘yib 
yuboruvchi mexanizm, otilgan gilzalarni chiqarib tashlash mexanizmi, 
mo‘ljalga olish moslamalari, saqlagichlar. Bundan tashqari, miltiqlarning 
ayrim turlarida maxsus moslamalar, masalan, tepkilarni ushlagichlar 
bo‘lishi mumkin. Miltiqlarning asosiy qismi bu stvoldir. Stvol metalldan 
yasalgan quvur bo‘lib, bir tomoni (orqasi) zatvor bilan berkitiladi, 
boshqa qismi (oldingi) ochiq bo‘ladi. Stvolning ichki sirti stvol kanali 
deb ataladi hamda uchta qismdan iborat bo‘ladi: patronlarni 
joylashtirishga mo‘ljallangan patrondon; o‘q kirish joyi deb ataluvchi 

---

 277 
konussimon qism; snaryadga yo‘nalish berish uchun xizmat qiladigan 
silindrsimon silliq qism. 
Silliq stvolli miltiqlardan otish uchun ko‘plab turdagi snaryadlar 
ishlatiladi 
⎯
sochma o‘qlar, kartechlar va yaxlit snaryad 
⎯
o‘q.
Sochma o‘q — qo‘rg‘oshindan yasalgan zo‘ldir bo‘lib, diametri 1,5 
mm 
dan 
⎯
5,0 
mm
gacha bo‘lishi mumkin. Diametri 5,0 
mm
dan katta 
bo‘lgan sochma o‘q kartech deb ataladi. Standart sochma o‘q yoki 
kartechlarga mustaxkamligini oshirish uchun surma qo‘shiladi. Qo‘lbola 
usulda yasalgan sochma o‘qlarda surma bo‘lmaydi. Sochma o‘q yok 
kartechlarning quyidagi turlari mavjud: OM 
⎯
yumshoq, ov sochma 
o‘qi; OT 
⎯
qattiq, ov sochma o‘qi; ST 
⎯
qattiq sport sochma o‘qi; KO 
⎯
ov kartechi. 
Standart sochma o‘qlar silliq qilib ishlanadi va sirti grafit bilan 
qoplanadi. Yumshoq sochma o‘qlar o‘q otilishida deformatsiyaga 
uchraydi va shuning uchun ularning ballistik xususiyatlari yomonroq 
bo‘ladi. 
Bir nomerdagi sochma o‘qning diametri boshqa nomerdagi sochma 
o‘qlardan 0,25