D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev

2.2. Biznes tadqiqotlarining maqsad va vazifalari
Marketing tadqiqotlarining asosiy maqsadi, uning vujudga kelish, 
shakllanish va rivojlanishning obyektiv sabablari, zarurati bilan 
belgilandi, hamda uning maqsadi nihoyatda keng va murakkab
25

---

masalalami hal qiiishga qaratilgandir. U ishlab chiqarishni xaridor 
ehtiyojiga moslashtirib, talab va taklifni muvozanatiga erishgan holda, 
uni tashkil etgan korxona, tashkilotlarga yuqori foyda keltirishdir. 
Bunga erishish uchun marketing quyidagi muhim vazifalami hal
etm og‘i lozim:
- xaridorlar (iste’molchilar) ehtiyojini o ‘rganish;
- tovarlarga bo‘lgan ichki va tashqi talablami o ‘rganish;
- korxonaning faoliyatini xaridorlar ehtiyojiga moslashtirish;
- talab va taklif to ‘g ‘risida olingan m a’lumotlar asosida bozomi 
o ‘rganish;
- tovarlar reklamasini tashkil etish, xaridorlami tovarlam i sotib 
olishga qiziqishini oshirish;
- tovar yaratuvchi yoki uni sotuvchi korxona tadqiqotlarini 
amalga oshirish uchun m a’lumotlar to ‘plash va tahlil qilish;
- tovam i bozorga chiqarishdagi barcha xizm atlar to ‘g ‘risida 
m a’lumotlar olish;
- to id iru v c h i tovarlar va o ‘mini bosuvchi tovarlar to ‘g ‘risida 
axborotlar y ig ‘ish;
-
tovarlarga 
b o ig a n
talabni 
istiqbollash, 
ulami 
amalga 
oshirishni nazorat qilishdan iboratdir.
M arketing axborotlarini tizimli tahlil qilish, talab va taklifning 
taxminiy hisobini ishlab chiqishga imkon beradi. Busiz esa sotishning 
m aqbul darajasini belgilash mumkin etnas. Bunday darajada odatda, 
minimum, 
m aksimum oralig‘ida 
hisoblab chiqiladi. 
M arketing 
m aqsadiga erishishda reklama ham muhimdir. Reklamaning vazifasi -
m avjud bozor segmentini mustahkamlash, yangi xaridorlami jalb 
qilish, yangi bozorlar tashkil qilishdir. Marketing tizim ida reklamaning 
asosiy xususiyati - uzluksiz ta’sir va doimiy yangilanishdir. Shu bilan 
birga xaridor psixologiyasi tovar va firma markasiga bog‘lanib qolish 
xususiyati 
(imidj) ga ham egadir. Sotishni rag‘batlantirish -
m arketingning vazifalaridan biri bo ‘lib, bozorga chiqarilgan tovami 
rejalashtirilgan sotish darajasini ta ’minlashga imkon beradi. Bu ishlab 
chiqarish xarajatlarini qoplash va foyda olish demakdir. Sotishni 
rag‘batlantirishning quyidagi faol shakllari mavjud - ko‘rgazma-savdo, 
yarm arkalar, maxsus savdo agentlari xizmatidan foydalanish va arzon 
baholar. Baho sistemasi yordamida talab va taklif o ‘rtasidagi nisbatlar
26

---

tartibga solinadi. Bu masala hozirgi kunda bizning korxonalar uchun 
qiyin muammolardan biridir. M arketing tizimida sotish siyosati - bu 
tovar davriy harakatini tashkil etish jarayonidir. U tovar massasining 
ishlab chiqaruvchidan to iste’molchigacha b o ig an harakatining har bir 
bosqichida qabul qilinadigan qarorlarga ta’sir qilishning aniq tahlilini 
talab qiladi. Bu holda sotish deganda ishlab chiqarish bilan savdo 
orasidagi barcha aloqalar tushuniladi. U ulgrji va chakana savdoni, 
tashish va saqlashni o ‘z ichiga oladi. Bizning iqtisodiy sharoitimizda 
marketingning tovar siyosati kabi vazifasi ham muhim ahamiyatga ega, 
har tomonlama o‘ylab yuritilgan tovar siyosati resurslardan samarali 
foydalanish imkonini beradi. Tovar siyosati har bir ishlab chiqarilgan 
mahsulotning aniq iste’molchilar guruhiga m oijallangan bo iish in i 
ta’minlaydi. Ya’ni, har qanday tovar aniq iste’mol manziliga ega 
b o iish i kerak. Bizning ichki bozorimiz, unga chiqarilgan tovar 
assortimentining, amalda mavjud b o im a g a n «o‘rtacha» deb ataluvchi 
iste’molchiga m oijallanganidan ju d a ham yutqazadi. Chunki xaridor 
qiziqishi va didiga qarab taqsimlangan tovarlar tanlash imkonini 
bermaydi. Marketingli yondashuvda bunday vaziyatlar yuz berishidan 
mustasno. 
Yuqorida 
sanab 
o ‘tilgan 
marketing 
harakatlarining 
barchasidan 
bir vaqtda 
foydalanish 
lozim. 
Mana 
shundagina 
marketingli faoliyat iste’molchidan sanoat korxonalariga va savdoga, 
ulardan esa qarama-qarshi y o ‘nalishdagi uzluksiz axborot oqimini 
ta’minlaydi. 
Bu 
esa 
o ‘z 
vaqtida 
ishlab 
chiqarishda, 
tovar 
assortimentiga, 
sotish 
shartlariga, 
xizmat 
ko‘rsatish 
sohasiga 
o'zgartirishlar kiritishga imkon beradi. Marketingning sanab o ‘tiIgan 
maqsadlari va vazifalari bozor faoliyatini tashkil etish to‘g ‘risida to iiq
tushuncha bera olmaydi, Chunki bozor muammolarini to iiq hal qilish 
uchun tayyor retseptning o ‘zi b o iis h i mumkin emas. M arketingning 
qo ilash dan oldin avvalombor sharoitni, eng asosiy ijtimoiy - iqtisodiy 
taraqqiyot darajasini hisobga olish lozim. Chunki marketing -
murakkab, harakat va sabr-toqat talab qiluvchi, shu bilan birga tez 
samara beruvchi ishdir. U bir tomondan aholining yetarli darajada 
yuqori b o ig a n ehtiyoji va talabiga, uning xarid qobiliyatiga, ikkinchi 
tarafdan tovar va xizmatlami tanlashdagi erkinlikka javob berish kerak. 
Bozor 
harakatining 
katta 
radiusini 
ta’minlash 
uchun 
tovar 
assortimentini tez o ‘zgartirish, uni ommaviy ravishda o ‘zlashtirishga
27

---

javob beradigan berishi lozim. Bulaming barchasi talab va taklifni 
m uvozanatlashtirishga imkon beradi. Bundan tashqari, marketingli 
faoliyat yuritish uchun korxonani boshqarish va rejalashtirish 
tizimidan, taqsimot, ichki bozordagi va tashqi savdodagi aloqalar, 
yuqori darajada jihozlangan bozor kanallari orqali realizatsiya 
qilishdan iborat tashkiliy m asalalami hal qilish zarur. Bugungi kunda 
barcha tovar ishlab chiqaruvchilar, iste’molchilar va shu bilan birga 
boshqa soha xodimlari ham marketing nuqtayi nazaridan fikrlay 
olishlari va undan samarali foydalanishlari lozim. Qisqacha xulosalar 
M arketing tadqiqotlarining yalpi marketing faoliyatini tashkil etishda, 
uni 
boshqarishda, 
rejalashtirishda 
va 
nazorat etishda 
muhim 
ahamiyatga ega b o‘lishi - zamonaviy marketing nazariyasining asosiy 
xususiyatlaridan 
biri 
sifatida 
namoyon 
bo ‘lmoqda. 
M arketing 
tadqiqotlarining yuqori darajada tashkil etilishi, ulam ing k o ia m i, 
tahliliy va qayta ishlash jarayonlarida foydalaniladigan uslublar 
y ig ‘indisi, 
bevosita 
korxona 
va 
tashkilotlaming 
marketing 
strategiyasini belgilashda, amalga oshirishda, dastlabki bosqich, 
«tayanch nuqta» hisoblanadi. Iste’mol bozori tobora yangi tovarlar va 
xizm atlar 
bilan 
boyib 
borayotgan 
bugungi 
sharoitida 
yangi 
imkoniyatlami aniqlash va ulardan oqilona foydalanishda m arketing 
tadqiqotlarining ahamiyati kun sayin ortib bormoqda. M arketing 
tadqiqotlarining asosiy maqsadi, uning vujudga kelish, shakllanish va 
rivojlanishning obyektiv sabablari, zarurati bilan belgilandi hamda 
uning maqsadi nihoyatda keng va murakkab masalalami hal qilishga 
qaratilgandir. U ishlab chiqarishni xaridor ehtiyojiga moslashtirib, talab 
va taklifni m uvozanatiga erishgan holda uni tashkil etgan korxona, 
tashkilotlarga yuqori foyda keltirishdir.