Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
17.5.
BOZOR IQTISODIYOTIGA O‘TISHNING RIVOJLANGAN DAVLATLAR TAJRIBASI Yaponiyada Dodj – Shoup “Qaytar kurs” islohoti 199 . 2-sentabr 1945-yil Yaponiyaning urush davridagi harakati tufayli AQSH boshqaruvi ihtiyoriga o‘tdi. Uning milliy iqtisodiyoti bu davrda depressiya holatiga tushgan edi. O‘zini tiklash dasturlari Yaponiya uchun ishlab chiqilmagan, hamda u tashqi ko‘mak ham olmas edi. Yaponiya iqtisodiy inqiroz holatidan chiqishi uchun DJ.Dodj va K.Shoup tomonidan “Qaytar kurs” deb nom olgan va o‘z resurslari hisobiga shakllantirilgan islohot dasturi ishlab chiqildi. “Qaytar kurs” rejasiga ko‘ra ishlab chiqarishni faol rivojlantirish ichki kapital hisobiga amalga oshirilishi ko‘zda tutildi. Dodj-Shoupning “Qaytar kurs” dasturi yo‘nalishi quyidagilarni o‘z ichiga oldi: 199 А.Н.Кошилев. Краткий курс по истории мировой экономики: учебное пособие. – М.: издательство “Окей-книга” , 2008, стр. 120-121 438 − tashqi boshqaruvga ega bo‘lgan AQSH tizimini Yaponiya iqtisodiy islohotga aralashuvini sekin-asta pasaytirish. Iqtisodiyot va savdo bilan bog‘liq barcha boshqaruvni milliy hukumatga topshirish; − iqtisodiyotda erkin raqobat va kichik tadbirkorlikni faol rivojlantirishga qaratilgan shart-sharoitlarni yaratish. Iqtisodiyot boshqaruvi bir qo‘lda to‘planishiga qarshi chora-tadbirlar ko‘rish; − mavjud korxonalar negizida yangi, samaradorlik darajasi yuqori bo‘lgan korxonalarni yaratish nazarda tutildi; − qishloq xo‘jaliginii qayta tiklash, bunda davlat tomonidan yerlarni sotib olishi va mayda agrobiznes bilan shug‘ullanuvchilarga ijaraga berish masalasi qo‘yildi; − budjet islohotini o‘tkazish, bunda valutani olib-sotish o‘rnatilgan (fiksirlangan) kurs bo‘yicha olib borish, pul emissiyasini o‘tkazish, budjet xarajatlarini qayta ko‘rib chiqish, davlat harbiy korxonalarini yopish. Pul emissiyasi asosida aholi qo‘lidagi pulni davlatga musodara qilish jarayoni amalga oshirildi. Yangi soliq tizimi joriy etildi, bunda aholining 65% daromadi budjetga yo‘naltirildi. Davlat narxlarni va oylik maoshni o‘rnatish, tashqi savdoda davlat monopoliyasini o‘rnatish bilan shug‘ullandi. Islohotlar rejasiga ko‘ra ekvivalent fond tashkil etildi, uning vazifasi Amerika tovarlarini Yaponiyada sotishdan tushgan daromadlarni o‘zlashtirish kirdi. Yaponiyada sanoat ishlab chiqarishning ko‘tarilishi Koreyadagi urush davriga to‘g‘ri kelib, bunda sanoat o‘z ehtiyojlari uchun ishlab chiqarishni yanada kengaytirildi. Islohotlarning asosiy maqsadi Yaponiyada mavjud hukumat tizimini yo‘q qilishga qaratildi. Uning katta qismi kichik ishlab chiqaruvchilarga berildi, kapitalning katta hajmi xususiy shaxslar va banklarda to‘plandi. Shu asosda ishlab chiqarishning kuchli ilmiy va texnologik asosi shakllantirildi. Yaponiyaning cheklangan resurslarga egaligini hisobga olgan holda, uning ishlab chiqarishi ilmiy izlanishlarni talab qiluvchi (elektronika, kompyuter, biopreparat) ishlab chiqarishga yo‘naltirildi. Dodj-Shoup islohotlari natijasida Yaponiya ishlab chiqarish kuchini ko‘tardi, kapitalning katta qismini davlat ichida saqlanib qoldi, xalqaro savdo hajmi bir necha bor ko‘payishiga erishdi. Undan tashqari iqtisodning ilmiy yo‘nalgan turi shakllandi. |