O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

V-bob. MEHMONXONA XO‘JALIGINING MOHIYATI VA UNI 
BOSHQARISH ASOSLARI 
 
5.1. Mehmonxona xo‘jaligining joylashuvi va uni turkumlash
5.2. Mehmonxonalarda turistlarga xizmat ko‘rsatish texnologiyalari tasnifi 
5.3. Mehmonxona xo‘jaliklariga bo‘lgan talab va takliflar 
 
5.1. Mehmonxona xo‘jaligining joylashuvi va uni turkumlash
 
Mehmonxona industriyasi kishilarning o‘z uylaridan boshqa yerlarga 
sayohatlarga chiqib tunash, ovqatlanish kabi zaruriy ehtiyojlarini qondirishga 
mo‘ljallangan, 
tijoriy 
xususiyatga 
ega 
bo‘lgan 
korxonalar 
faoliyatidir. 
Mehmonxonalarning dunyodagi ilk bor ko‘rinishlarda bo‘lishi, karvonsaroylar 
qurilishi miloddan keyingi I asrlarga to‘g‘ri keladi. Bu vaqtlarga kelib 
sayyohlarning dam olish, ovqatlanish kabi ehtiyojlarini qondirish uchun 
karvonsaroylarda tunaganliklari aniqlangan. Asosan pulning iqtisodiy bir 
o‘zgarishi sifatida qo‘llanishi, ahamiyatining ortib borishi natijasida tijorat qilish 
maqsadida sayohatga chiqishning ko‘payishi hozirgi kundagi zamonaviy 
mehmonxonalarning namunalari bo‘lib hisoblangan. 
G‘arbdagi texnologik rivojlanish, temir yo‘llarining qurilishi va boshqa 
tarmoqlarga tarqalishiga mehmonxona industriyasining ham rivojlanishi va katta 
shaharlardan kichik tumanlarga tarqalishiga olib keldi. 1939-yilda Amerikaning 
Boston shahrida birinchi shahar mehmonxonasi qurilgandan keyin bu soha butun 
mamlakatlarga yoyildi. XX asrning boshlarida avtomobil yo‘llarining kengayishi, 
turmush harakatining ortishi kichik otellar qurilishiga sabab bo‘ldi. Faqat 
Yevropa aristorkratiyasiga mos keluvchi katta otel turlari va o‘rta sinfga mos 
bo‘lgan o‘rta otel turlarini o‘z ichiga oluvchi industriya davomli va qoniqtiruvchi 
shaklda rivojlanmagan. Xalqaro mehmonxona industriyasi korxonalarining 
qurilishi va ishga tushirilishida Amerika investitsiyasi va texnologiyasining tobora 

---

50 
ko‘proq kiritilishi kuzatilmoqda. Hilton, Knott, Sheraton kabi trajmilliy 
korporatsiyalar vujudga kelmoqda. 
Texnologiyaning rivojlanishi, yalpi daromadlarning ko‘payishi, turizm 
imkoniyatlarining ortishi, insonlarning yashash sharoitlarida o‘zgarishlar davom 
etar ekan, mehmonxona industriyasi kishilarning xohish - istaklarini, moddiy – 
ma’naviy ehtiyojlarini qondirishi uchun davlat tomonidan koordinatsiya qilinishi, 
tartibga solib turilishi va shu sohada mehnat qilayotganlarning fidokorligi 
maqsadga muvofiq bo‘ladi. Xalqaro turistlar ko‘lamining yildan-yilga kengayib 
borishi 
turizm 
industriyasining 
rivojlanishiga 
yo‘l 
ochib 
bermoqda. 
Mehmonxonalar quyidagicha tasniflanadi:
9
- joylashish o‘rniga ko‘ra; 
- ko‘rsatiladigan xizmat turlariga ko‘ra; 
- mulkiy shakliga ko‘ra; 
- hujjatlashtirish shakliga ko‘ra; 
- tunash ehtiyojlarini qondirish shakliga ko‘ra; 
- ishlash davriga ko‘ra; 
- kattaligiga ko‘ra mehmonxonalar. 
Joylashish
o‘rniga ko‘ra shahar markazlarida qurilgan; dengiz qirg‘oqlarida 
joylashgan; aeroport, port, vokzal, terminal yaqinida qurilgan mehmonxonalar 
farqlanadi.
Ko‘rsatiladigan
xizmatlariga ko‘ra faqat tunash uchun mo‘ljallangan; hordiq 
chiqarish maqsadida qurilgan; konferensiya, majlislarni o‘tkazishga moslab 
qurilgan mehmonxona tipidagi xo‘jaliklarga ajratiladi. 
Mulkiy
shakli jihatdan mehmonxonalar shaxsiy, xususiy, davlat, biror - bir 
shirkat mehmonxonasi shaklida faoliyat yuritadi.
Hujjatlashtirish
shakliga ko‘ra mehmonxonalar ko‘p davlatlarda xalqaro 
standartlarga va davlatlarning ichki shart-sharoitiga asoslangan holda sinflarga 
9
Сенин В.С., Денисенко А.В. Гостиничный бизнес: классификация гостиниц и
других средств
размещения: 
Учебное пособие. - М.: Финансы и статистика, 2006. – 44-48 с.

---

51 
bo‘linmoqda. Bunga ko‘ra mehmonxonalar turistik hujjatli va davlat ichki 
boshqaruv hujjatli mehmonxonalarga bo‘linadi. 
Turistik hujjatli mehmonxonalar hujjatlashtirilayotgan xalqaro yulduz berish 
va kriteriyalash amalga oshiriladi. Tunash ehtiyojlarining qondirilishi shakliga 
ko‘ra tog‘ mehmonxonasi shahar mehmonxonasi, konferensiya mehmonxonalari, 
dengiz bo‘yida joylashgan mehmonxonalar kiradi.
Ishlash
davriga ko‘ra mehmonxonalar yil davomida ishlaydigan va 
mavsumiy xizmat ko‘rsatuvchi mehmonxonalarga bo‘linadi. Ikkinchisining sababi, 
dam olish davrining har mavsumda o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lishi. Masalan, 
dengiz bo‘yida joylashgan mehmonxonalarga faqat yoz oylarida turistlar 
kelishi mumkin. 
Kattaligiga ko‘ra mehmonxona xo‘jaligi dunyo miqyosida 4 guruhga 
bo‘linadi: 
1) juda kichik mehmonxonalar: xonalar soni 25 tagacha; 
2) kichik mehmonxonalar: xonalar soni 25 tadan 99 tagacha; 
3) o‘rta mehmonxonalar: xonalar soni 100 tadan 299 tagacha; 
4) yirik mehmonxonalar: xonalar soni 300 va undan ortiq.