N. I. Musayev tarix fanlari doktori, professor

 
Æ
Xiva xonligining ijtimoiy­siyo­
siy ahvoli. 
 
Æ
Soliq va majburiyatlar.
 
Æ
Xalq qo‘zg‘olonlari.
 
Æ
Hunarmandchilik. 
 
Æ
Savdo-sotiq munosabatlari.
Xiva xonligida 1873-yildan so‘ng hosildor yerlarning katta qis-
mi Rossiya tasarrufiga o‘tishi oqibatida xonlik ma’muriyati sarf­xa
-
rajatlarga bo‘lgan ehtiyojlarini yangi soliqlarni joriy etish yoki ilgari mav-
jud bo‘lganlarini oshirish yo‘li bilan qoplay boshladi.
Dehqonlar mehnati yer unumdorligini oshirish va ishlab chiqarishni 
rivojlantirishga qaratilgan. Xonlikda g‘alla yetishtirish qishloq xo‘jaligi-
ning asosiy tarmog‘i hisoblangan. Shu davrdan boshlab Rossiya bilan 
savdo-sotiqning rivojlanishi natijasida paxta yetishtirishga ixtisoslashuv 
ham jadal kechdi. 
XIX asr oxiri – XX asr boshlarida uy hunarmandchiligi hanuz saqla-
nib kelayotgan edi. Unda ip yigirish va to‘quvchilik, oyoq kiyimlar, gilam-
lar, kigizlar va boshqalar tayyorlanardi. 
Har bir dehqon xo‘jaligi yordamchi daromad manbayi bo‘lgan uy 
hunarmandchiligi bilan shug‘ullanar edi. Deyarli har bir qishloqda ko‘nchi, 
etikchi, bo‘zchi, bo‘yoqchi, juvozchi va boshqalar faoliyat ko‘rsatish gan.
O‘rta Osiyoning Rossiya, qozoq juzlari, Kavkaz, Eron bilan savdo 
munosabatlari rivojlanishi ichki savdo-sotiqni ham jonlantirdi. Bozor 
munosabatlarining rivojlanishi tovar-pul munosabatlarining o‘sishiga 
MA’LUMOT UCHUN
58

---

59
Ipak ishlab 
chiqarish
Xiva 
naqqoshlari
Xiva xonligi vakillari 
Nikolay II taxtga chiqishi 
marosimida
imkoniyat yaratdi. Buning natijasida shahar-
lar qishloqlarga nisbatan jadal rivojlanib, yangi 
shaharlar vujudga keldi, eskilarining rivojlanish 
jarayoni tezlashdi.
Bu mamlakat iqtisodiy hayotida shahar-
larning ahamiyati ortishiga olib keldi. XX asr 
boshlariga kelib Xiva, Yangi Urganch, 
Qo‘ng‘irot, Toshhovuz, Gurlan singari shahar-
lar ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy markazlarga 
aylandi. Bog‘ot, Mo‘ynoq, Taxta singari yangi 
shaharlar vujudga keldi. Shaharlarda mahalliy 
va Rossiya qo‘shma korxonalarining idoralari, 
sanoat korxonalari joylashgan edi. Rossiya im-
periyasi va mahalliy kapital hamkorligi vujud-
ga keldi. Mahalliy tadbirkorlar faoliyati, milliy 
kapital namoyandalarining sarmoyalari daro-
madi Rossiya bozori mahsulotlariga bevosita 
bog‘langan edi. Ular ikki davlat o‘rtasida bozor 
munosabatlarini rivojlantirish uchun qo‘shma 
bank uyushmalarini tuzishga harakat qilishdi.

---

60
MA’LUMOT UCHUN
Xiva xonligida XIX asrning ikkinchi yarmida butun qoraqalpoq 
urug‘larini boshqarish, soliqlarni undirish, harbiy xizmatni o‘tash majbu-
riyatlariga doir ishlarni tartibga solish maqsadida