5. Kuchning nuqtaga nisbatan momenti vektori.
Kuchning nuqtaga nisbatan momenti vektor kattalik bo‘lib, u moment
markaziga qo‘yiladi va moment markazi hamda kuchning ta’sir chizig‘i orqali o‘tgan
tekislikka perpendikulyar holda shunday yo‘naladiki, uning uchidan qaraganda, kuch
jismni soat mili harakat yo‘nalishiga qarama qarshi yo‘nalishda aylantiradi (1.13-
rasm).
1.13-rasm
1.14-rasm
Agar, kuch qo‘yilgan A nuqtaga, moment markazi O nuqtadan o‘tkazilgan radius
vektorni
𝑟⃗ desak, nuqtaga nisbatan kuch momentining vektori quyidagicha
ifodalanadi:
.
)
(
0
F
x
r
F
M
=
(1.4)
Chunki, bu vektor ko‘paytmaning moduli:
rh
F
r
rF
F
x
r
=
=
)
^
sin(
(1.5)
ga teng bo‘lib, yo‘nalishi, vektorlar algebrasidan, 𝑟⃗ va 𝐹⃗ vektorlar yotgan
tekislikka perpendikulyar bo‘lib (5.1b-rasm), uning uchidan qaraganda r⃗ ni 𝐹⃗ vektor
ustiga, kichik burchak orqali tushirish uchun, soat milining aylanishiga teskari
yo‘nalishda burish kerak.
Demak,
𝑟⃗𝑥𝐹⃗ ko‘paytmaning moduli nuqtaga nisbatan kuchning momenttiga
teng bo‘lib, yo‘nalishi 𝑀
⃗⃗⃗
𝑂
(𝐹⃗) yo‘nalishi bilan ustma-ust tushadi.
Binobarin, kuchning nuqtaga nisbatan momenti vektor, moment markaziga
nisbatan kuch qo‘yilgan nuqta radius vektorini kuch vektoriga vektorli ko‘paytmasiga
teng bo‘lar ekan.
6. Kuchning o‘qqa nisbatan momenti.
𝐹⃗ kuchning z o‘qqa nisbatan momentini hisoblaymiz. Buning uchun z o‘qqa
perpendikulyar tekislik o‘tkazamiz va bu tekislikka 𝐹⃗ kuchni proeksiyalaymiz. 𝐹⃗
kuchning mazkur tekislikdagi proeksiyasi
𝐹⃗
1
bilan belgilanadi (1.15a-rasm).
O‘q va tekislikni kesishish nuqtasini aniqlab, kuchning tekislikdagi
proeksiyasidan aniqlangan nuqtaga nisbatan moment hisoblaymiz. Hisoblangan
moment
𝐹⃗ kuchning z o‘qqa nisbatan momentini ifodalaydi. Agar, 𝐹⃗ kuchning z
o‘qiga nisbatan momentini 𝑀
𝑍
(𝐹⃗) bilan belgilasak, u quyidagicha ifodalanadi:
(1.6)
Demak, kuchning biror o‘qqa nisbatan momenti deb, kuchning shu o‘qqa
perpendikulyar tekislikdagi proeksiyasining o‘q bilan tekislik kesishgan nuqtaga
nisbatan hisoblangan momentiga aytilar ekan.
O‘qqa nisbatan kuch momenti skalyar miqdordir. U musbat ishoraga ega bo‘ladi,
agarda z o‘qining musbat yo‘nalishidan qaraganda, kuchning tekislikdagi proeksiyasi
jismni soat milining aylanishiga teskari yo‘nalishda aylantirishga intilsa aks
xolda,o‘qqa nisbatan kuch momenti manfiy ishoraga ega bo‘ladi (1.15a,b-rasmlar).
1.15a -rasm
1.15b-rasm
Kuchning o‘qqa nisbatan momenti quyidagi hollarda nolga teng bo‘ladi:
1)
𝐹
1
= 0 bo‘lsa, ya’ni kuch o‘qqa parallel bo‘lsa.
2)
ℎ = 0 bo‘lsa, ya’ni kuchning ta’sir chizig‘i o‘qni kesib o‘tsa - yelka nolga
teng bo‘lsa.
1.15a-rasmdan
𝑀
𝑧
(𝐹⃗) = 2 𝑆
∆𝑂𝐴
1
𝐵
1
(1.7)
ekanligi ma’lum bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: |