Iqtisodiy xavfsizlikni raqamlashtirish

Keywords: Development strategy, economic security, digitization of the economy, digital 
technologies. 
Davlatlar barqarorligidagi muhim omillardan biri bu iqtisodiy rivojlanish va xavfsizlik 
bo„lib, bu sohani rivojlantirish maqsadida bir qancha chora tadbirlar amalga oshirilmoqda. 
Xususan davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyevning tasdiqlagan 2022-2026-yillarga 
mo„ljallangan “Taraqqiyot strategiyasi”ning III bobida milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va 
yuqori o„sish sur‟atlarini ta‟minlash to„g„risida bir qancha maqsadlar keltirib o„tilgan. 
Mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta‟minlash, uning mustaqilligi va barqarorligining 
kafolatidir. Iqtisodiy xavfsizlik davlat xavfsizligining muhim shartlaridan biri bo„lib, u milliy 
resurslar ustidan davlat nazoratini o„rnatadi. Milliy manfaatlar himoyasi nuqtai nazaridan tashqi 
iqtisodiy faoliyatni tartibga solib, mamlakat iqtisodiyoti va ishlab chiqarish qudratini oshiradi. 
Ilk qarashda, “iqtisodiy xavfsizlik” tushunchasi iqtisodiy manfaatlarning xavfdan holi ekanligi, 
himoyalanganligini anglatadi.
Milliy iqtisodiy xavfsizlik deb ataladigan narsa mamlakatning iqtisodiy globallashuv 
davrida uning iqtisodiy mavjudligi va rivojlanishi uchun zarur bo„lgan resurslarni samarali 
ta'minlash holati va qobiliyatini, uning iqtisodiy tizimining mustaqil va barqaror ishlashini va 
umuman olganda g„arazli huquqbuzarlik va bartaraf etib bo„lmaydigan zarardan iqtisodiy 

---

SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 
276 
farovonlik, ushbu davlatning milliy iqtisodiy rivojlanishi va iqtisodiy qudrati tubdan xavf ostida 
emasligini bildiradi. 
Bu atama rasman 1985-yilda BMTning Bosh Assambleyasining 40-sessiyasida “Xalqaro 
iqtisodiy xavfsizlik” rezolyusiyasida qabul qilingan. Unda har bir mamlakatning taraqqiyoti va 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi maqsadida, xalqaro iqtisodiy xavfsizlikni ta‟minlanishiga 
ko„maklashish lozimligi belgilangan. BMT Bosh Assambleyasining 42-sessiyasida - Xalqaro 
iqtisodiy xavfsizlik konsepsiyasi qabul qilingan. 
Iqtisodiy globallashuvning tezlashishi bilan milliy xavfsizlik yangi ma‟noga ega 
bo„ldi.Odamlar harbiy xavfsizlikni o„zagi, jumladan, siyosiy va diplomatik xavfsizlikni 
an‟anaviy xavfsizlik deb atadilar.Tahdidlar noan‟anaviy xavfsizlik deb ataldi. Milliy iqtisodiy 
xavfsizlik noan'anaviy xavfsizlikka tegishli bo„lib, u butun mamlakat iqtisodiyoti turli 
omillardan, ayniqsa tashqi omillardan himoyalangan yoki hatto zarbaga duch kelgan taqdirda 
ham uning iqtisodiy manfaatlarini katta zararlardan saqlab qolishi mumkin bo'lgan holatni 
anglatadi. 
Milliy iqtisodiy xavfsizlik ikki jihatni o„z ichiga oladi, biri ichki iqtisodiy xavfsizlikni, 
ya‟ni mamlakat iqtisodiyotining normal barqaror, muvozanatli va barqaror rivojlanish holatida 
bo„lishini, ikkinchisi xalqaro iqtisodiy xavfsizlikni, ya‟ni xorijiy resurslarni anglatadi. 
Ta'minotning uzilishi yoki narxlarning keskin o„zgarishi natijasida yuzaga keladigan to„satdan 
zarbalardan doimiy ravishda xoli bo„lgan bozorlar va butun dunyo bo„ylab tarqalgan bozorlar va 
investitsiyalar kabi tijorat manfaatlari xavf ostida qolmaydi. Bunday holatga erishish uchun 
davlat nafaqat ichki bozorni himoya qilish, tartibga solish va nazorat qilish, balki globallashgan 
milliy manfaatlarni himoya qilish, xalqaro iqtisodiy muzokaralarda ishtirok etish, xalqaro 
iqtisodiy hamkorlikni amalga oshirishi kerak . 
Rivojlangan davlatlar iqtisodiy xavfsizlikni saqlash uchun bor kuchini ayamaydi 
Iqtisodiy globallashuvdan eng katta foyda oluvchilar rivojlangan davlatlar bo„lsa-da, iqtisodiy 
globallashuv sharoitida rivojlangan mamlakatlar tomonidan kutilmaydigan va nazorat qilib 
bo„lmaydigan ko„plab omillar mavjud bo„lib, ular sanoatni bo'shatish, ish o'rinlarini o'tkazish, 
xalqaro resurslar uchun keskin raqobat va xalqaro muvozanat kabilardir. Jiddiy 
nomutanosibliklar, xalqaro yordam yuklarining ortishi, xalqaro valyuta 258 2022-
SENTABR/OKTABR kursining noto„g„ri taqsimlanishi va moliya bozoridagi notinchliklar 
rivojlangan mamlakatlarni engish uchun tobora kuchayib borayotganiga olib keldi. Rivojlangan 
davlatlar, xususan, AQSh, Yevropa va Yaponiya va boshqa iqtisodiy kuchlar kuchli iqtisodiy 
qudratga va kuchli raqobatbardoshlikka ega bo„lganligi sababli, rivojlanayotgan 
mamlakatlarning ko„p soni bilan solishtirganda, iqtisodiy jihatdan qudratli davlatlar o„zlarining 
iqtisodiy xavfsizligini yaxshiroq saqlash uchun irodasi va qobiliyatiga ega. Iqtisodiy xavfsizlik 
nuqtai nazaridan rivojlangan davlatlar va rivojlanayotgan mamlakatlar o„z mazmuni va 
kengayishi jihatidan bir-biridan keskin farq qiladi.Ulardan biri shundaki, rivojlangan 
mamlakatlar xalqaro resurslar, xalqaro investitsiyalar va xalqaro bozorlar kabi ko„plab asosiy 
chet el manfaatlariga ega. Shu bois, xorijdagi manfaatlarni qanday himoya qilish rivojlangan 
davlatlar uchun milliy iqtisodiy xavfsizlikni saqlash uchun muhim strategik vazifa hisoblanadi. 
Iqtisodiy qudratni mustahkamlash milliy iqtisodiy xavfsizlikni saqlashning mustahkam 
poydevoridir. Rivojlanayotgan mamlakatlar rivojlangan mamlakatlarga qaraganda ko„proq 
xavfsizlik dilemmalariga duch kelishining sababi milliy xavfsizlikni saqlash uchun zarur va etarli 
moddiy boyliklarning etishmasligidir. Iqtisodiy globallashuv sharoitida iqtisodiy xavfsizlikni 

---

SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 
277 
ta'minlash kuchli milliy mudofaadan ajralmasdir. Biroq, faqat kuchli iqtisodiy kuch bilan biz 
kuchli milliy mudofaa qudratiga ega bo„lishimiz mumkin. 
Tarixga nazar tashlaydigan bo„lsak, G„arb davlatlari xorijdagi iqtisodiy manfaatlarni 
himoya qilish uchun uch xil vositadan foydalanganlar. Ulardan biri armiya, ya'ni kuchli harbiy 
kuchga ega bo„lish, ayniqsa dengiz floti, ikkinchisi – texnologiya bo„lib, texnologiya va 
menejment sohasidagi transmilliy kompaniyalarning o„ziga xos afzalliklari sanoatga kirishdagi 
to„siqlarni kuchaytirishi va xorijdagi sarmoya uchun tabiiy xavfsizlik kafolatini ta‟minlashi 
mumkin. Uchinchisi-moliya.Xalqaro moliya markazlari sifatida London va Nyu-York qimmatli 
qog„ozlar bozori va bank industriyasi dunyodagi eng gullab-yashnagan shaharlardir. Dunyoning 
ko„pgina davlatlari moliyalashtirish va sarmoyalashda ushbu ikki yirik moliya bozoriga tayanadi. 
Aynan shu monopoliya ustunligidan foydalanib, Buyuk Britaniya va Qo„shma Shtatlar 
"manfaatdor tomonlar"ni Buyuk Britaniya va Qo„shma Shtatlarning chet eldagi manfaatlariga 
ko„proq e'tibor berishlari uchun jazolaydi yoki mukofotlaydi. 
Iqtisodiyotni raqamlashtirish mamalakatimizda jadal suratda rivojlanibgina qo„ymay, 
iqtisodimizdagi bir qancha kamchiliklarni bartaraf etish hamda iqtisidiy jarayonlarni 
yengillashtirishga ham o„z ta‟sirini ko„rsatdi. Shaxsan prezidentimiz tomonidan imzolangan 
“Taraqqiyot” strategiyasining 25-maqsadida ham raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish va uni 
asosiy “drayver” sohaga aylantirish to„g„risida fikrlar ko„rsatib o„tilgan. 
Raqamlashtirish– jamiyatdagi voqea va hodisalar bo„yicha ishonchli va tizimlashtirilgan 
axborotlarni o„zida saqlovchi raqamli texnologiyalarni integratsiyalashtirish jarayoni bo„lib, 
fiskal siyosatda iqtisodiy voqeliklar bo„yicha o„z vaqtida axborotga ega bo„lish va qaror qabul 
qilishda katta ahamiyat kasb etadi. 
Raqamli texnologiyalardan foydalanish dunyo bo„ylab tez va keng tarqalmoqda. 2015 
yilgi ma‟lumotlarga ko„ra, so„nggi 10 yillikda dunyo bo„yicha internet foydalanuvchilari 3 
barobarga ko„payib 3.2 mlrd.ni tashkil etgan. Aksariyat rivojlangan va rivojlanayotgan 
davlatlardagi fuqarolar mobil texnologiyalardan, ular orqali o„quv yurti, elektr-energiya, ichimlik 
suvi kabi tizimlarning elektron xizmatlaridan foydalanish imkoniyatiga egadirlar. Bu shuni 
anglatadiki, hozirgi kunda fuqarolar, xo„jalik yurituvchi sub‟ektlar va davlatlar o„rtasida o„zaro 
elektron bog„lanish imkoniyatiga ega tarmoq mavjud va bu ma‟lumotlarni umumiylashtirish va 
o„zaro foydalanish imkoniyatini yaratadi. So„nggi 20 yillikda elektron ma‟lumotlarni to„plash, 
saqlash, qayta ishlash, kuzatish va tarqatish bo„yicha sezilarli rivojlanish kuzatildi. Hukumatlar 
yildan-yilga elektronlashib bormoqda. Deyarli, barcha davlat idoralari o„zlarining rasmiy veb-
sayt va avtomatlashtirilgan tizimlariga egadirlar. 
Rivojlangan davlatlar allaqachon raqamlashtirish jarayonida bir qator muvoffaqqiyatlarga 
erishganlar. Shu bilan bir qatorda, ayrim rivojlanayotgan davlatlar tajribasida ham ushbu 
yo„nalishda ijobiy yutuqlarni kuzatish mumkin. Bunga misol sifatida, Yevropada Estoniya, Lotin 
Amerikasida Chili, Osiyoda Singapur va Afrika mintaqasida Janubiy Afrikani misol keltirish 
mumkin. Kundan-kunga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlanishi, biznes yuritish 
modellarini yangilanishiga ham olib kelmoqda. Maxsulotlarni sotish yoki xi zmatlar ko„rsatish 
jarayonlari kompyuter tizimlaridan foydalangan holda elektron amalga oshirilmoqda (elektron 
tijorat). 
Iqtisodiyotni raqamlashtirish xalqaro mehnat taqsimotiga tobora qo„shilib, global 
iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy omiliga aylanib bormoqda. Iqtisodiyotni raqamlashtirish 
orqali ijodiy yondashib yangi iqtisodiyotni barpo etish imkoniyati tug„iladi. Iqtisodiyotni 

---

SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 
278 
raqamlashtirish kelajakda real raqobatbardoshlikni uzoq muddatga saqlab qolish imkoniyatlarini 
ham yaratadi. 
Bu sohaning rivojlanish darajasini Informatsionkommunikatsiya texnologiyalarini 
rivojlanish indeksi, Iqtisodiyot va jamiyatni yevropacha
raqamlashtirish indeksi, Raqobatbardoshlikni xalqaro raqamlashtirish indeksi, evolyusiya 
indeksi, Iqtisodiyotn raqamlashtirish indeksi, Aloqa tayyorlik indeksi, Elektron hukumatni 
rivojlantirish indeksi, Elektron qatnashish indeksi, Global qo„shilish indeksi kabi bir nechta 
xalqaro indekslar yordamida aniqlash mumkin. 
Garchi ushbu sohada mamlakatlar bir qancha yutuqlarga erishgan bo„lsalar ham ammo 
kamchilik va xatolar yo„q emas. Shaxsan o„zimizning mamlakatimizda bu sohani 
takomillashtirish va uni rivojlantirish borasida bir qancha chora tadbirlar amalga oshirilyapti. 
Misol qilib aytadigan bo„lsak 2020-yilda davlatimiz rahbarlarining takliflari bilan “Ilm-marifat 
va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” deb atalgani ham yuqorida ilgari surgan 
g„oyalarimizning isbotidir. 
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki mamlakatlarda iqtisodiy xavfsizlikni ta‟minlash 
hamda uni raqamlashtirish orqali vujudga kelishi mumkin bo„lgan bir qancha jinoiy holatlar 
xususan kiber jinoyatlar va xakkerlar hujumini ham oldini olish mumkin. Qisqacha qilib 
aytganda iqtisodiyotni raqamlashtirish eng yuqori samaradorlikka ko„tarilish va xarajatlarni 
minimallashtirib, maksimal foydaga erishishdir.