Pedagogika fakulteti

ifodalanadi)
Qapqoqchada qolpoqcha (Qop.Degan.qo`l. yarim qislgan xolda pastga 
qaratil.) 
Qalpoqchada teshikcha (Qalpoq. degan. barmoq. mush yig’iladi. teshikcha 
deg.
Bosh barmoq bilan ko`rsatgich barmoq birlash. Teshi) 
Teshikchadan par chiqar (Par chiqarda qo`llar harakatlanib yuqoriga 
ko`taril). 
O`yin inson faoliyatining ko`rinishlaridan biridir. Tadqiqotchilar o`yinning 
qadrini bola xulqini shakllantirishdagi kishining muomala chog‘idagi xatti – harakatini 
aniqlab olishdagi ahamiyatini ta‘kidladilar. O`yin bola hayotining uzviy qismidir. 
Bolalarning o`yin dunyosi boy va xilma – xildir. Nutq kamchiligiga ega bo`lgan bolalar 
bilan olib boriladigan mashg‘ulotlarda o`yin usullari hamda elementlaridan foydalanish 
samarali natija beradi va shu sababdan keng qo`llaniladi. Shu sababli o`yin faoliyatidan 
keng foydalanish orqali bolaga har tomonlama ta‘sir etish mumkin. O`yin 
bolaning 

---

aqliy rivojlanish vositasidir. O`yin vaqtida xilma – xil aqliy jarayonlar faollashadi, 
o`yinning vazifa va shartlari esa diqqatni to`plash, analizatorlarni farqlash, taqqoslash, 
umumlashtirish jarayonlarining faollashuvini talab etadi. Bir xildagi harakat va 
so`zlarning ko`p takrorlanishi bola ongida narsa va hodisalar haqidagi mustahkam 
bog‘lanishlar hosil qiladi, muayyan fikr, xatti – harakatlarning tarkib topishiga yordam 
beradi.
―O`yin – sinchkovlik va qiziquvchanlik olovini o`t oldiruvchi uchqundir‖, degan edi 
V. A. Suxomlinskiy.
O`yin bolalarning har tomonlama kamol topishida kata ahamiyatga ega bo`lib, o`yin 
vaqtida bolalarning sezgi, idrok, tafakkur, hayol, xotira, diqqat, iroda, xissiyot va 
boshqa ruhiy jarayonlari ishtirok etadi. O`yinlar bolalarning aqliy faoliyatini o`stirishga, 
ularning fikriy tashabbuskorligini oshirishga xizmat qiladi. Bolalarning xis tuyg‘ularini 
shakllantirishga, ayniqsa, ularning sezgi a‘zolari (ko`rish, sezish, tinglash va .b)
faoliyatini faollashtirishga yordam beradi. Didaktik o`yinlar xilma – xil materialllar 
asosida tashkil qilinadi. Masalan: qo`g‘irchoqlar, o`yinchoqlar, rang – barang rasm va 
kartochkalar, turli geometrik shakllar, tabiiy materiallar shular jumlasidandir.
Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan olib boriladigan mashg‘ulotlarda didaktik 
o`yinlarning ag‘amiyati katta, bu o`yinlarni keng qo`llash bola tafakkuri, idroki, zehni, 
xotirasi, irodasi, bilim olishga bo`lgan qiziqishi va ehtiyojining rivojlanishiga ijobiy 
ta‘sir ko`rsatadi. Bolada atrof olamni bilishga bo`lgan qiziqish ortadi, ziyrakligi, 
ixtiyoriy diqqati, topqirligi tashabbuskorligi mustahkamlanadi. Bolalarda o`yin orqali, 
kattalarning xatti – harakati orqali voqe‘likka munosabat shakllanadi, dunyoqarash, 
aqliy, axloqiy va jismoniy tomondan tarbiyalanadilar. O`yinlar o`z mazmuniga ko`ra bir 
necha turlarga bo`linadi: Didaktik o`yinlar; dramalashtirilgan o`yinlar; syujetli – roli; 
harakatli o`yinlar.
Didaktik o`yinlarda bolalarning aqliy jixatdan o`stirish uchun kerakli bo`lgan 
muhim sifatlar hosil bo`ladi. O`yinlar bolalarning yoshiga va ruhiy rivojlanishiga qarab 
tanlanadi. Ta‘limiy o`yinlar orqali bolada mustaqillik, faollik, ijodkorlik masalaga ongli 
yondoshish malakasi o`stirib boriladi. O`yin ko`rgazmalilik, oddiydan murakkabga 
o`tish usullari orqali olib boriladi. Tarbiyachi va logopedlar ta‘limiy o`yinlarni 
o`tkazish davomida bola harakatini faollashtiradi, mustaqil harakat qilish qobiliyatini 

---

shakllantiradi, o`yindan to`g‘ri foydalanilsa bolaning tafakkuri, nutqi, xotirasi ya‘ni, 
aqliy tarbiyasiga asos solinadi. Ta‘limiy o`yinlar orqali bolalar eshitish, ko`rish, sezish 
a‘zolari orqali turli narsalar va ularni yasashda ishlatiladigin materiallarning xossalarini, 
ularni bir - biriga taqqoslashni, guruhlarga ajratishni o`rganadilar. Ta‘limiy o`yinlar
guruhlarda quyidagi xilda o`tkaziladi. 
O`yinchoqlar bilan o`ynaladigan o`yinlar-"Ayiqlarga nima kerak?", "Jajji 
oyoqchalarimiz", "Zumrad uchun ko`ylaklar" .
Stol ustiga qo`yib o`ynaladigan o`yinlar- "Nima qaerda yuradi?", "Men aytgan 
narsani ko`rsat", "Kimning qo`lida nima bor?". 
Og‘zaki usuldagi ta‘limiy o`yinlar- "Qo`g‘irchoq Lolaxonni cho`miltiramiz", 
"Qo`g‘irchoq Lolaxon mehmonga keldi", "Ajoyib xaltacha", "Shaklini top", "Rangini 
top" kabi o`yinlar kiradi.
Eshitish va ko`rish a‘zolarini faollashtirish uchun "Xilini top", "Qaysi 
daraxtning mevasi?", "Nimaning pati", "Mevasini top", "Onasini top", "Mevalar va 
barglar", "Domino", "Yovvoyi va uy xayvonlari", "Ishlash uchun nima zarur", "Bu 
uychada kanday xayvon yashaydi","Bu kim yoki nima?" singari O`yinlardan 
foydalanish maqsadga muvofiq bo`ladi. Bu o`yinlar orqali bolalarda meva va 
sabzavotlar, hayvonlar va parrandalar, yil fasllari, kiyim - kechak va boshkalar, kabi 
tasavvurlar boyitilib, kengaytirilib, ko`rish va eshitish, esda saqlab qolish xususiyatlari 
rivojlantirilib boriladi. Katta guruhlarda o`ynaladigan "Ayting biz topamiz", "Topgan 
topag‘on", "Oshqovoq pishdi", "Loy o`yini", "Bog‘bonlar" o`yinlari orqali bolalarda 
mehnatga muhabbat ruhi tarbiyalanib boradi.
Mazkur o`yin jarayonida nutq muhim ahamiyat kasb etadi: u orqali bolalar fikr, his 
tuyg‘u va kechinmalar bilan almashinishadi, o`zaro do`stona munosabatlar o`rnatishadi. 
Nutq bolalarga tevarak – atrofdagi hayot voqealari va faktlariga bir xil munosabatda 
bo`lishga yordam beradi. Nutqida nuqsoni bo`lgan bolalar Bilan olib boriladigan 
didaktik o`yinlar so`z va gaplarni tahlil qilishga, so`zlarda tovush va harflarning o`rnini
aniqlash, jumlalarni to`g‘ri tuzishga o`rgatadi. Quyida bolalar bilan tarbiyaviy 
mashg‘ulotlarda, oila sharoitida, o`yin faoliyatida olib boriladigan didaktik o`yinlardan 
misollar keltiramiz: