P. Mirxamidova, A. H. Vaxobov, Q. Davranov, G. S. Tursunboeva
Yüklə 4,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Organik erituvchilar yordamida cho‘ktirish
. Fermentlarni suvda eruvchan organik erituvchilar bilan cho‘ktirish usullari sanoat miqyosida keng ko‘lamda qo‘llaniladi. Oqsillarni cho‘ktirish samarasi organik erituvchilar ta’sirida suvning faolligini kamayishi bilan uzviy bog‘liqdir. Erituvchining konsentratsiyasi ortishi bilan fermentning zaryadlangan gidrofil molekulalarini suv ta’sirida 182 solvatlanish qobiliyati pasayadi. Oqsilning gidrofob qismidagi suv molekulalari organik erituvchi tomoniga o‘ta boshlaydi va natijada fermentning eruvchanligi pasayadi. Oqibatda oqsil molekulalari agregatlanadi va cho‘kmaga tushadi. Oqsillarni agregatlanish elektrostatik va Van-der-Vaals kuchlari ta’sirida, alohida joylashgan oqsil molekulalari o‘rtasida yuzaga keladi. Oqsillarni agregatlanish jarayoni va cho‘kma hosil bo‘lishi cho‘ktirishning bir qancha omillariga bog‘liqdir. Shulardan biri oqsil molekulasining xajmidir. Cho‘ktirish jarayonida oqsil molekulasining razmeri qanchalik katta bo‘lsa, erituvchining salbiy ta’sir qiluvchi konsentratsiyasi shunchalik past bo‘ladi. Bu bog‘liqlikka molekulaning gidrofoblik darajasi, solvat qavatiga chidamliligi na boshqa omillar ta’sir qilishi mumkin. Cho‘ktirish uchun ishlatiladigan organik erituvchi suv bilan to‘liq aralashishi va ferment bilan esa aloqada bo‘lmasligi kerak. Asosan bu jarayon uchun etil spirti, atseton va izopropil spirti keng qo‘llanilsa, metanol, n-propanol, dioksan, 2- metoksietanol va boshqa spirtlar, ketonlar, efirlar va ularning aralashmalari kamroq ishlatiladi. Erituvchilarni tanlashda ularning zaxarligiga, portlash xavfidan xolisligiga va pegeneratsiya bo‘lish qobiliyatiga e’tibor berish kerak. Ishlab chiqarish uchun eng yaroqlilari bo‘lib etil spirti va izopropanol hisoblansa, atsetonning ko‘rsatkichlari esa sal pastroqdir. Bular orasida eng istiqbollisi izopropanoldir. Bu erituvchilar yordamida fermentlarni komplekslarga ajratish yoki fraksiyalar holida cho‘ktirib olish mumkin. Ferment preparatlarini cho‘ktirish uchun nafaqat erituvchining tabiati va konsentratsiyasi, balki elektrolitlarning ishtiroki, cho‘ktirish harorati, muhitning rN ko‘rsatkichi, quruq moddalarning tarkibi na miqdori kabi bir qancha omillarga e’tibor berish kerak. Cho‘ktirish eritmasida ba’zi ionlarning uchrashi ferment mo‘’tadilligiga ta’sir qilishi mumkin. Masalan, Sa 2+ ionlari a-amilaza, proteinaza, glyukoamilaza fermentlari faolligiga ijobiy ta’sir qilsa, magniy, marganets, kobalt kabi metall ionlari himoya vazifasini bajaradi. Shular bilan birgalikda ba’zi metallarning (Fe 2+ , Pb 2+ , Si 2+ , Ag 2+ , Ni 2+ , AI 3+ , Hg + va x.k.) ionlari salbiy ta’sir ko‘rsatadi va ularning eritmada bo‘lishi maqcadra muvofiq emasdir. Eritmada elektrolitlarning bo‘lishi erituvchi sarfini kamaytirishga va cho‘kma strukturasini yaxshilashga xizmat qiladi. Fermentni cho‘ktirish jarayonida imkon boricha ferment eritmasini va erituvchining harorati past bo‘lishiga harakat qilish kerak. Spirt va fermentning suvli eritmasi aralashtirilganda, issiqlik ajralib chiqadi va aralashma harorati 5- 10 0 S ga ko‘tariladi. Agarda spirt oldindan sovutilgan bo‘lmasa fermentlarning inaktivatsiyasini kuzatish mumkin. Bu hodisa nafaqat termoinaktivatsiyaga, hattoki ferment molekulasini denaturatsiyasigacha olib keladi. Ferment preparatlarini cho‘ktirishda rN ko‘rsatkichi juda katta ahamiyatga ega. Bir xil ferment eritmasidan har xil rN ko‘rsatkichi ta’sirida bir-biridan cho‘kmasining miqdori va ferment faolligi bilan farq qiluvchi preparatlar olish mumkin. Ma’lumki, fermentlar o‘zlarining izoelektrik nuqtalarida oqsil agregatlari hosil qilib to‘liq cho‘kmaga tushadilar. Oqsillarni izoelektrik nuqtalarida, cho‘ktiruvchi reagentlar ishlatmasdan cho‘ktirish jarayoni, izoelektrik cho‘ktirish deyiladi. Organik cho‘ktiruvchilarni izoelektrik nuqta rN ko‘rsatgichiga yaqii rN 183 da qo‘llash fermentlarni oson cho‘ktirish va erituvchini kam miqdorda sarflash uchun xizmat qiladi. rN ko‘rsatkichi izoelektrik nuqtadan chetga chiqsa, cho‘kma unumi va ferment faolligi 30-50% gacha yo‘qotiladi. Faol fermentni preparat yoki mo‘’tadil strukturali cho‘kma holida olish uchun eritmada 10-12% atrofida quruq modda miqdori bo‘lishi kerak. Ko‘p tadqiqotlardan ma’lumki, fermentlarni cho‘ktirishda, ayniqsa proteolitik fermentlarni, miqdori kam quruq moddaning eng optimal miqdori esa, 10% dan ko‘p bo‘lmasligi kerak. Yuqorida qayd qilingan omillar qatorida ferment eritmalarini erituvchi bilan aloqada bo‘lish muddati ham katta ahamiyatga ega. Ferment sanoatida to‘xtovsiz ishlaydigan cho‘ktiruvchilarda ushbu vaqtni juda ham qisqartirishga erishilgandir, bu albatga ferment faolligini kamayishini oldini oladi. Organik erituvchilar bilan cho‘ktirish samaradorligi shu jarayonga mo‘ljallangan uskunaga ham uzviy bog‘liqdir. Bunday uskunalar asosan ferment eritmalarini qabul qilgich, to‘xtovsiz aralashtirgich, ferment eritmasi va erituvchini to‘xtovsiz ravishda uzatuvchi konturlar, separator va avtomatizatsiya tizimlaridan tuzilgan bo‘ladi. Silindr shaklidagi aralashtirgichdan ferment eritmasi va erituvchi murakkab harakat yo‘nalishi bo‘ylab qisqa vaqt ichida aralashib o‘tadi va natijada hosil bo‘lgan aralashma separator qismiga uzatiladi. Separatorda cho‘kmaga tushgan oqsil molekulalari ajratib olinadi. Bunday qurilmada ferment bilan erituvchining aloqa muddati o‘n marotabagacha qisqartiriladi. Bunda fermentning cho‘kmaga tushish unumi 15-20% gacha ortadi. Separatorda ajratilgan cho‘kma har xil usullar bilan mo‘’tadil sharoitda quritib olinadi. Cho‘kma tepasida qolgan suyuqlik tarkibida 50-75% gacha erituvchi bo‘ladi va u rektifikatsiya bo‘limida regeneratsiya qilish uchun yuboriladi. Organik erituvchilar bilan cho‘ktirish unumi produtsent o‘stirilgan ozuqa muhiti tarkibiga va ferment preparatini quyuqlashtirilganlik darajasiga ham bog‘liqdir. Yüklə 4,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|