O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Rasm. 40. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati ta'riflarining asosiy semantik birliklari 
Shunday qilib, biz o'rgangan "hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati" tushunchasining 
ta'riflarini tahlil qilib, ulardan eng keng tarqalgan ta'rifni aniqladik: bular "hayot faoliyati 
xavfsizligi madaniyati umumiy madaniyatning ajralmas qismi hisoblanadi. Xulq-atvorni 
rivojlantirish qiymati meyorlari kasbiy va maishiy faoliyatda xavfsizlikka bo'lgan hayotiy 
qadriyatlar, bilimlar, ko'nikmalar va munosabatlarni sintezi, bu nafaqat jamiyatning o'zini 
saqlab qolishini, balki rivojlanishini ham ta'minlaydi. " 
O'rganilgan yigirma ikkita ta'riflardan bittasi, yani aniqlagan eng asosiy semantik 
birliklarni, ya'ni faoliyat, rivojlanish, munosabat va xulq-atvorni o'z ichiga oladi. Ularning 
fikrimizcha, ushbu ta'rif juda to'liq va hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini batafsil 
tavsiflaydi. Bu madaniyat darajasini nafaqat amaliy tartibga solish, balki qat'iy me'yoriy-
huquqiy tartibga solish natijasi bo'lishi mumkinligi, inson, jamiyatning xavfsizlik 
masalalariga bo'lgan munosabati bilan baholash zarurligiga qaratiladi. 
Xavfsizlikni ta'minlash tashqi maqsad ham, inson, jamiyat uchun ham ichki ehtiyojdir. 
Bunday munosabat to'g'ri dunyoqarashning, xulq-atvor motivlarining aksi bo'ladi. Hayot 
faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish deganda, tarbiyalash, axloqiy va psixologik 
tayyorgarlik, bilimlarni targ'ib qilish, favqulodda vaziyatlarda paydo bo'lish tahdidi va xulq-
Hulq M
unosabat
R
ivojlanish
Q
adriyatlar
M
e'yorlar Faoliyat

---

182 
atvor qoidalari to'g'risida tezkor xabar berish orqali amalga oshiriladigan jarayon tushuniladi. 
Bunday holda, madaniyatni shakllantirish uchun asos umumiy ta'limdir 
Xavfsizlikni ta'minlash tashqi maqsad inson, jamiyat uchun ham ichki ehtiyojdir. Bunday 
munosabat to'g'ri dunyoqarashning, xulq-atvor motivlarining aksi bo'ladi. Hayot faoliyati 
xavfsizligi madaniyatini shakllantirish deganda, tarbiyalash, axloqiy va psixologik 
tayyorgarlik, bilimlarni targ'ib qilish, favqulodda vaziyatlarni paydo bo'lish tahdidi va xulq-
atvor qoidalari to'g'risida tezkor xabar berish orqali amalga oshiriladigan jarayon tushuniladi. 
Bunday holda, madaniyatni shakllantirish uchun asos umumiy ta'limdir.
Maktab yoshi insonda hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish uchun eng 
qulaydir. Bu yoshda talabalarni mustaqil xavfsiz hayot tarzini targ'ib qilish uchun asos 
bo'ladigan xavfsiz xatti-harakatlarning meyorlari va qoidalariga rioya qilishga undovchi 
motivlarni shakllantirish osonroq. Talabalar o'rtasida hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini 
samarali shakllantirish uchun hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatining asosiy tarkibiy 
qismlarini, hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirishning pedagogik shartlarini, 
talab etilgan xususiyatlarga erishish uchun talabalarga ta'sir qilishning asosiy usullarini 
ishlab chiqishni tushunish juda muhim ko'rinadi. 
Nazorat uchun savollar: 
1. Madaniyat ob'ektiv dunyoda nimalarida mujassamlashgan bo'ladi? 
2. Talabalarni mehnat sub'ekti sifatida shakllantirish xavfsizlik texnikasini yaratishni 
va ulardan foydalanishni qaysi hususiyatlarini o'z ichiga olad? 
3. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati mavjud bo'lish shakllariga nimalar kiradi? 
4. Ijtimoiy hodisa sifatida hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati qanday fanlarda 
singdirilgan? 
5. " Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati" atamasining asosiy mazmunini tashkil 
etuvchilari 
6. "Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati" atamasining asosiy semantik birliklarini 
shakllantirish nimalardan iborat