O‘zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

BMINING UMUMIY TAVSIFI 
 
Mavzuning dolzarbligi. Jahon tilshunosligining hozirgi taraqqiyoti 
davrida til sistemasi birliklarining amalda real qo‗llanishi masalalari 
talqini o‗ta dolzarb muammolardan biridir.Hozirgi zamon o‗zbek tili 
sintaksisi, ayniqsa, uning qo‗shma gap qismiga oid birmuncha 
tadqiqotlar qilingan bo‗lishiga qaramay, bu sohada hali o‗z yechimini 
kutayotgan muammolar kam emas. O‗zbek tilshunosligi o‗zining yangi 
taraqqiyot bosqichiga qadam qo‗ydi. Bugungi kunda davr milliy til va 
milliy ma‘naviyat mushtarakligi masalasiga daxldor yangidan-yangi 
vazifalarni qo‗ymoqda. Prezidentimiz ta‘kidlaganlariday: ―Bugungi 

---

44 
kunda davlat va jamiyat qurilishi sohasida mamlakatimiz oldida o‗zining 
miqyosi va qamroviga ko‗ra ulkan vazifalar turibdi‖
6
Mustaqillik 
yillarida o‗zbek xalqining o‗z tili, adabiyoti, san‘ati va tarixini yanada 
chuqurroq, uning o‗ziga xos nafosatini ulug‗lagan holda o‗rganish 
imkoniyati kengaydi. Ma‘naviyatimizning ajralmas qismi bo‗lgan 
tilimizni tadqiq qilish ham istiqlol bergan ne‘matlardan hisoblanadi. 
Yurtboshimiz ta‘kidlaganlaridek , «Albatta, har qaysi xalq yoki 
millatning 
ma‘naviyatini uning tarixi, o‗ziga xos urf-odat va 
an‘analarilari, hayotiy qadriyatlaridan ayri holda tasavvur etib 
bo‗lmaydi. Bu borada, tabiiyki, ma‘naviy meros, madaniy boyliklar, 
ko‗hna tarixiy yodgorliklar eng muhim omillardan biri bo‗lib xizmat 
qiladi»
7
. Shu ma‘noda millat ma‘naviyatining uzviy qismi bo‗lgan 
o‗zbek tilini o‗rganish ulkan ahamiyat kasb etadi. O‗zbek tilida gap 
semantikasi va strukturasi, qo‗shma gaplarning mazmuniy xususiyatlari
bilan bog‗liq masalalar ko‗p vaqtdan buyon tilshunoslar diqqatini o‗ziga 
jalb qilib kelmoqda. Zotan, bu jarayonga bog‗liq masalalarni chuqur 
tadqiq etish gap strukturasida yuz beradigan o‗zgarishlarni atroflicha 
tavsiflashni talab etadi.
Ma‘lumki, qo‗shma gap sintaksisning yuqori sath birliklaridan 
bo‗lib, qismlar o‗rtasidagi semantik-sintaktik munosabatlar boshqa quyi 
sath birliklariga nisbatan o‗ziga xos tarzda namoyon bo‗ladi. Ergashgan 
qo‗shma gaplar bir necha marotaba monografik tadqiqotlar uchun manba 
bo‗ldi. Ushbu masala to‗g‗risida tadqiqotlarda, ta‘lim bosqichlarida 
masalaning o‗rganilishi sohasida turli tuman qarashlar, yondashuvlar 
yuzaga keldi. Ularni tahlil qilish va o‗rganish mavzuning dolzarbligini 
belgilaydi.
6
Каримов И.А. Мамлакатимизни модернизация қилиш ва фуқаролик жамияти барпо этиш - устувор 
мақсадимиздир -Тошкент: Ўзбекистон, 2010. 17-б. 
7
Каримов И. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Тошкент: Маънавият, 2008. 29-30 б. 

---

45