O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti kichik biznes va tadbirkorlik toshkent – 2010

Mahsulotga material sarflanishi. Bu aylanma fondlar (mablag’lar)dan
foydalanishning umumlashtiruvchi ko’rsatkichi bo’lib, u korxonaning iste’mol
qilingan aylanma fondlari qiymatining ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatiga
nisbati bilan aniqlanadi.
Mahsulot birligiga sarflangan xomashyo va materiallarning miqdori haqida darak
beruvchi tabiiy o’lchovdagi aniq ko’rsatkichlarni ham xuddi shu ko’rsatkichga o’xshab
hisoblash mumkin. Bu ko’rsatkichlar xo’jalikning isrofgarchilik yoki tejamkorlik bilan
olib borilganligini ko’rsatadi. Bu pirovardida tannarxning pasayishi va foydaning
ko’payishiga ta’sir qiladi.
Ko’rib o’tilgan ko’rsatkichlar korxona faoliyatini baholash uchun muhim
ahamiyatga ega bo’lsa-da, biroq cheklangan xarakterga egadir. Ular ishlab chiqarish va
xarajatlarning iqtisodiy samaradorligi haqida to’liq tasavvur bermaydi, balki faqat
resurslarning ayrim turlaridan foydalanishni ifodalaydi. Xarajatlarning umumiy
samaradorligi haqidagi yaxlit ta’rifni umumiy va solishtirma iqtisodiy samaradorlik
beradi. Umumiy iqtisodiy samaradorlik quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:
Ye = Foydaning o’sishi (P) / Kapital qo’yilmalar (K)
Har bir alohida holda xarajatlarning umumiy iqtisodiy samaradorligi
ko’rsatkichlari boshqa davrlar yoki boshqa korxonalar uchun me’yoriy yoki xuddi
shunday ko’rsatkichlar bilan solishtiriladi.
Yechimlar variantlarini solishtirishda xarajatlarning solishtirma iqtisodiy
samaradorligi hisoblanadi. Eng kam qilingan xarajatlar eng muvofiq variantning
ko’rsatkichi bo’lib xizmat qiladi:
Z
p
= S + Ye
p 
K → minimum ,

---

---

bu yerda, Z

p
– ushbu variant bo’yicha berilgan xarajatlar;
S – joriy xarajatlar (tannarx);
K – kapital qo’yilmalar;
Ye
p
– kapital qo’yilmalar solishtirma iqtisodiy samaradorligining me’yoriy
koeffisiyenti. Xalq xo’jaligi bo’yicha u 0,16 deb belgilangan.
Ushbu koeffisiyentdan kelib chiqqan holda xarajatlarning o’rnini qoplash
muddatini aniqlash mumkin:
T
ok
= 1 : 0.16 = 6,25 yil