O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent arxitektura-qurilish instituti

 3-bob. Betonning qotishiga haroratning ta`siri 
 3. 1. Normal haroratda betonning qotishi 
 
Polinoglarda mahsulotlarni tayyorlashda va yig`ma-monolit va monolit 
konstruktsiyaldarni tiklash jarayonida beton normal sharoitda 15-20 darajada 
qotadi. Bunday holda beton mustahkamligi sement qumining mineralogik tarkibi 
va nozikligi, birinchi navbatda betonning S/TS tarkibi, kimyoviy qo`shmchlar 
bilan belgilanadi. Tez qotuvchi sementlar, qotishni tezlashtiruvchi qo`shimchalar, 
suvga kam talabchan betonlar qo`llanilsa mustahkamlikning ortishi tezlashadi.
Boshlang`ich davrda, ayniqca zaruriy nam muqit ta`minlangan sharoitda 
betonning qotishi ustida ishlashni tashkil еtsh muhim ahamiyat kasb еtadi. Buning 
uchun beton polimer plenka bilan yopiladi, unga qum sepiladi, doimiy ravishda 
ho`llab turiladi, sintetik material qo`llaniladi, cho`ktiriladigan suv basseynlari 
tayyorlanadi yoki sementning gidratatsiyalashuv jarayonini sekinlashtirish va beton 
mustahkamligini oshirish uchun beton qurishining oldini olishning boshqa usullari 
qo`llaniladi. Dastlabki davrdayoq betonning tez qurishi qurilma shakllarining 
buzilishiga sabab bo`ladi, mayda g`ovaklar paydo bo`ladi. Natijada beton tarkibi 
yomonlashadi, uning yakuniy mustahkamligi kamayadi. Keyinchalik yaxshi 

---

76 
sharoit yaratish orqali beton tarkibini qayta tiklash mumkin еmas, shuning uchun 
dastlabki davrda yaxshi parvarishlash sifatli beton tayyorlashning muhim shartidir.
Talab darajasidagi sharoitda beton mustahkamligining ortishi uzoq davr 
davom еtadi. Har qanday yoshdagi beton mustahkamligini taxminan aniqlash 
uchun quyidagi formula qo`llaniladi: 
R
n
=R
28
(lg n / lg28) (3. 1) 
bu erda: R
n
 – istalgan yoshdagi betonni siqilishga sinashdagi mustahkamligi; R
28
 – 28 
sutkalik betonning mustahkamligi; lg n – beton yoshining o`nlik logarifmi.
 
Bu formula n >3 dan boshlab o`rta navdagi oddiy portlandtsementdan 
tayyorlangan betonlar uchun qoniqarli natijalar bera boshlaydi. Haqiqiy 
mustahkamlik hisobdagidan farq qilishi mumkin, uni beton konstruktsiyalarining 
qotish sharoitidagidek muhida tayyorlangan namunalarni tekshirish natijalari yoki 
bevosita konstruktsiyaning o`zidan olingan betonni tekshirish orqali aniqlanadi.
Turli yoshda beton mustahkamligini aniq baholash uchun sementning 
minerologik tarkibini hisobga olish kerak.
Normal haroratda beton mustahkamligi ortishining intensivligiga qarab 
hozirgi sementlarni shartli ravishda uchga ajratish mumkin (3. 1 jadval).
Qotish tezligi bo`yicha sementlarning turqumlanishi