O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

4. SHakldosh so’zlar topish. 
Bunda 2 ta gap berilib ulardagi bir xil yozilgan 
so’zni topish aytiladi. So’z topilgach, uning ma’nolari gaplar vositasida tushuntirib 
beriladi. Misol: 
Yoz
da dam oldik. 
Xatni qalam bilan 
yoz
!. 
O’quvchilarga mana shunga o’xshash misollar topish vazifasi beriladi. 
5. Qarama-qarshi so’zlar topish. 
Misol: 
yaxshi-yomon, baland-past, oq-qora, 
odobli-odobsiz, katta-kichik 
va boshq. 
6. Ko’p ma’noli so’zlar yordamida birikmalar tuzish: 
odamning ko’zi – 
uzukning ko’zi, taxtaning ko’zi...
Bunda o’qituvchi boshlab bergan qator o’quvchilar 
tomonidan davom ettiriladi. 
7. Berilgan so’zni qatnashtirib gap tuzish. 
Bunda berilgan so’zni qatnashtirib 
gap yoki maqol aytish topshirig’i berilishi mumkin. Misol: Kitob
: Kitob bilim 
manbai. 
Vatan:
 Men vatanimni sevaman. 

---

87 
So’z ustida ishlash jarayonida quyidagicha 
yozma mashq turlari
dan 
foydalaniladi: 
1. O’rganilayotgan sahifadagi bir bo’g’inli so’zlarni kesma harflardan tuzish va 
o’qish: 
nok, nay, osh, oy, ip, tom, do’st, qand, baxt
va boshq. 
2. Ustunchadagi ikki va uch bo’g’inli so’zlarni kesma harflardan tuzish va 
o’qish. Misol: 
t 
 to-mon, o-ta, mit-ti. 
3. Bir so’z asosida bir necha so’z tuzish va o’qish: 
oltin
olti, in, tin, til, il, it, 
tol.
4. Berilgan so’zning bo’g’inlarini yoki ayrim harflarini almashtirib, yangi so’z 
tuzish va o’qish. Misol: 
osmon-somon, Zilola-Hilola, qovoq-tovoq
va boshq. 
5. So’z bo’g’inlaridan yoki harflardan birini olib tashlab, yangi so’z hosil qilish 
va uni o’qish: 
Noila-nola (yoki oila), guldon-don (yoki gul), ziyrak-zirak
va boshq. 
6. Berilgan so’zga 
-chi, -la, -zor
qo’shimchalarini qo’shish va hosil bo’lgan 
ishchi, ishla
gulchi, gulla, 
gulzor 
va boshq. 
7. So’zga harf, bo’g’in yoki tutuq belgisi qo’shib, yangi so’z hosil qilish va uni 
o’qish: 
o’t-o’tloq, bog’-bog’bon, bil-bilim, sher-she’r
va boshq. 
8. Berilgan chizma asosida so’zlar topish va ularni o’qib, ma’nosini izohlash. 
Misol: 
. Bu chizma asosida 
qush-cha, do’p-pi, ruch-ka
kabi so’zlar 
topiladi. 
O’yin tarzida olib boriladigan bu kabi ish turlari o’quvchilarning lug’atini 
boyitish bilan birga, o’qishga qiziqish uyg’otadi, imloviy sezgirlikni oshiradi va 
so’zning tovush tarkibi haqidagi tasavvurlarni kengaytiradi.
Savod o`rgatish jarayonida o`quvchilarda imloviy ko`nikmalar ustida amaliy 
kuzatishlar olib boriladi. O`quvchilarda imloviy sezgirlikni shakllantirish ustida
ishlash quyidagi izchillikda olib boriladi: 
1) imloviy qoidalarni amaliy o‘rganishga rag‘bat uyg`otish. Ushbu bosqichda 
til materiallarini kuzatish jarayonida so`zning biror o`rnida imlo mavjudligini 
aniqlash: 
Gapning o`qing va uning yozilishini kuzating. Gapda so`zlar qanday 
yozilgan? Nega gapdagi barcha so`z bosh harf bilan yozilmagan? 

---

88 
2) o‘qituvchi o‘quvchilarga so`zlarning imlosiga oid yangi vazifalar beradi:
 
O`qigan so`zingiz qanday harf bilan yozilgan? Nima uchun shunday yozilganini 
tushuntiring.
3) imlo qoidalarini asoslang. Qoidaning mohiyatini ochib berishlari uchun
o‘qituvchi quyidagi kabi topshiriqlar beradi: 
“Bosh harflar imlosi” degan gapni 
misollar bilan tushuntirib bering.
4) qoidani amalda qo‘llash. Yozuv darslarida o`rgangan tushunchalarini 
amalda qo`llay olish ko`nikmasiga ega bo`lishi.
Imloviy 
ko`nikmalarni 
shakllantirishga 
doir 
olib 
mazkur 
ishlarni 
tashkillashtirgan o‘qituvchi quyidagi vazifalarni hal qiladi: 
-gap va so`z tarkibiga nisbatan sezgirlikni uyg`otish; 
- so‘zlarning adabiy talaffuziga o`rgatish; 
- so‘zlarni shakllantirishdagi xatolarning oldini olish; 
-yosuvga e`tiborli bo`lish; 
- jumlalarni tuzishda xatolarning oldini olish, o‘quvchi nutqini turli 
tuzilishidagi jumlalar bilan boyitish.