O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»

Hind-Gang pasttekisligi. Hind-Gang pattekisligi Himolay tog‘lari bilan
Hindiston yarim oroli oralig‘ida joylashgan bo‘lib, shimoliy chegarasi Himolay 
tog‘ etaklaridan, janubiy chegarasi Dekan yassi tog‘ligi etaklaridan o‘tadi. U
g‘arbda Arabiston dengizi sohilidan sharvda Bengal qo‘ltig‘i sohiligacha 3000 km 
masofaga cho‘zilgan, eni 250-350 km. Hind va Gang daryolari havzalari o‘rtasida
250 m gacha ko‘tarilgan suvayirg‘ich pasttekislikni ikki qismga g‘arbiy va sharqiy 
qismlarga bo‘ladi. Pasttekislikning yuzasi suvayirg‘ichdan daryo oqimi bo‘ylab
dengiz sohiligacha juda sekin pasayib boradi. Masalan, pasttekislik yuzasining 
pasayishi o‘rta qismida 1 km masofada 35 sm ni, quyi qismida 10 sm ni tashkil
etadi. Allyuvial tekislikning ayrim jrylardagina jarlar uchraydi. 
Kaynazoyda mavjud bo‘lgan tog‘oldi bukilmasidagi dengiz havzasi
tog‘lardan keltirilgan nuroq jinslar va allyuvial yotkdziqlar bilan to‘la borgan. 
To‘lish jarayoni bukilmaning cho‘kish jarayoni bilan birgalikda davom etgan.
SHuning uchun pasttekislikni hosil qilgan qadimgi allyuvial yotqiziqlarning 
qalinliga 2500 m gacha etadi. Hozirgi allyuvial yotqiziqlar mayda zarrachali
qumoq-gillardan tarkib topgan. SHarqda pasttekislik Bengal qo‘ltig‘i yaqinida 
maydoni 80000 km
2
keladigan Gang va Braxmaputra deltasi bilan tugaydi. 

Del’tada daryolar ko‘plab shoxobchalarga bo‘lingan, botqoq bosgan erlar keng

tarqalgan. 
Hind-Gang pasttekisligi landshaft oblasti tabiiy sharoiti jihatidan farq
qiladigan bir necha qismlarga bo‘linadi. Gang va Braxmaputra daryolarining quyi 
qismi Bengal pasttekisligi, Hind pasttekisligining yuqori qismi Panjob, o‘rta va
quyi qismi Hind pasttekislgi deb ataladi. Hind pasttekisligidan sharq tomonda Tar 
cho‘li joylashgan.
Oblastning sharqiy qismida, ayniqsa Bengal, Assam pasttekisliklarida va 

---

---

SHillong massivida nam tropik iqlim hukmron. YOzda Hind okeanidan esadigan

ekvatorial passatlar katta mikdorda namgarchilik olib keladi. Yiliga 1000-2500 
mm atrofida yog‘in tushadi. SHillong platosining janubiy yon bag‘rida, 1358 m
balandlikda joylashgan CHerapunjada yog‘in miqdori 1200 mm dan ham oshadi. 
G‘arbga borgan sari iqlim kontinentallashib boradi. Hind tekisligi Gang
pasttekisligiga nisbatan juda quruq. Bu erga janubi-sharkiy musson ancha 
kuchsizlashib keladi, shimoli-g‘arbiy shamollar esa quruklikdan esadi. SHuning
uchun Hind pasttekisligida yog‘ingarchilik kam bo‘ladi. Uning hamma qismida 
yog‘in miqdori 500 mm dan oshmaydi. Jumladan, yillik yog‘in miqdori Panjobda
400 mm ni, Tar cho‘lida 100-150 mm ni tashkil etadi. Oblastda kuchli issiq mayda 
boshlanadi, o‘rtacha harorat 30°, 32°S ga etadi. G‘arbda yuqori harorat 38°S gacha
ko‘tariladi. YAnvarning o‘rtacha harorati +18°, +20°S ga teng. 
Pasttekislikning musson iqlimli sharqiy qismida g‘arbiy qismiga nisbatan
daryo to‘ri yaxshi rivojlangan. Allyuvial yassi tekislikni tog‘lardan oqib tushadigan 
Hind, Gang, Braxmaputra, Jamna daryolari kesib o‘tgan. Ularning irmoqlari
Himolay tog‘laridan boshlanib musson yomg‘irlari, qor va muzlik suvlaridan 
to‘yinadi. Hind havzasida va Gang havzasining g‘arbiy qismida kanallar,
to‘g‘onlar va suv omborlari kurilgan. 
Ganga daryosining vodiysida va deltasida botqoq landshaftlar rivoj topgan.
Botqoqlarda baland bo‘yli o‘tlar, orxideylar, paporotniklar, bambuklar, uzun bargli 
nipa palmasi va lianalar o‘sadi. Suv havzalarida hind nilufari ko‘p uchraydi. Gang
va Braxmaputra deltasining ancha qismi mangr va doimiy yashil o‘rmonlar bilan 
qoplangan. Qishloqlar atrofini mango, figi daraxtlari, bambukzorlar, o‘lkan
bananlar o‘rab olgan. Oblastning g‘arbiy qismidagi sho‘rxok va qumli cho‘llarda 
siyrak holda sho‘ra, saksovul, yantoq va boshqa kserofit o‘simliklar o‘sadi.
Ganga pasttekisligida aholi nihoyatda zich joylashganligi tufayli tabiiy 
landshaftlar juda kam saqlangan. O‘zlashtirilgan erlarda sholi, shakar qamish,
makkajo‘xori, tarik, bug‘doy, tola beradigan jut kabi madaniy ekinlar ekiladi. 
Bengal va Assam pasttekisliklarida banan, kokos palmasi va choy plantatsiyalari
barpo etilgan. Hind tekisligida don va sabzavot ekinlari bilan bir qatorda ko‘plab 
paxta ham ekiladi. Umuman, Gang pasttekisligining o‘rta va yuqori qismida, Hind
tekisligida sug‘orma dehkonchilik yaxshi rivojlangan.