O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

Mashinalarni 
diagnostikalashga 
moslashtirish 
talablari
. 
Mashinalarni diagnostikalashga moslashishi uning tuzilishining yalpi 
xsusiyatlaridan biri hisoblanadi va nazoratga yaroqlilik, bajarish 
imkoniyati, qulay echib olish, qollaniladigan asboblar, priborlar va 
jihozlarning unversalligi va standartlashganligi boyicha farqlanadi, hamda 
mashinani oziga ornatilgan nazorat vositalari, bajariladigan ishlarning 
murakkabligi bilan farqlanadi.
Mashinalarni diagnostikalashga qoʻyiladigan asosiy talab unu nazorat 
qilish imkoniyati hisoblanadi, nazoratga moyilligini uning tuzilishi 

---

8 
diagnostikalash vositalari va usullariga mos boʻlib, ularni ulash 
imkoniyatlari mavjud boʻlishi kerak.
Diagnostikalash muddatlari, mashinaga TXK muddatlariga mos 
boʻlishi lozim.
Har bir mashina loyixalanayotganida nazorat qilish turlari, oraligʻi va 
mashinani ishlatish sharoitiga qarab nazorat hajmi, qonuniyati va 
diagnostikalash vositalarining turlari va diagnostikalash vaqtida mashinani 
ishlash sharoitlari keltiriladi. Diagnostikalashda, mashinaning texnik 
holatini aniqlaydigan va buzilishga sababchi boʻluvchi koʻrsatkichlar 
aniqlanadi. 
Har diagnostikalanadigan koʻrsatkichlarning nominal, ruxsat etilgan 
va chegaraviy qiymatlari, hamda koʻrsatkichlarning aniqlik chegaralari 
belgilanadi. 
Mashinalarni diagnostikalashga extiyojini kamaytirish maqsadida, 
texnik holatini aniqlash kerak boʻlmagan yoki deyarli kerak boʻlmagan 
mexanizm va agregatlarni qoʻllash tafsiya qilinadi. Buning barchasi 
nazorat ishlarini kamaytirishga, aniqlanadigan koʻrsatkichlar sonini 
kamayishiga, 
nazorat 
operatsiyalari 
va 
nuqtalarining, 
hamda 
qoʻllaniladigan diagnostikalash vositalarining sonini kamayishiga sababchi 
boʻladi.
Mashinaning tuzilishi quydagilarni taminlashi kerak: 

texnik 
holati 
aniqlanadigan 
nazorat 
yuzalariga 
erkin 
yondoshish; 

standart va universal shtutserlar, ulash vositalari va boshqa 
ulash elementlari yordamida diagnostikalashni qulay va oddiy amalga 
oshirish; 

seriyali ishlab chiqarilgan nazorat vositalariga moslashganligi; 

agregat va nazorat qilinadigan qismlarni hech qanday echish 
ishlarisiz nazorat qilish imkoniyati; 

texnik holatini aniqlash operatsiyalarini bajarishdagi xafsizlik. 
Diagnostikalash vositalari ulanadigan yuzalarga, boshqa qismlarni 
echmasdan ulash imkoniyati boʻlishi shart.
Mashinalarning dizellari oʻlchash priborlarini ulashga qulay boʻlishi, 
tirsakli valning aylanish chastotasini va birinchi silindrdagi poshenning 
yuqori chikka nuqtasodagi (YCN) holatini aniqlash, moylash tizimidagi 
bosim, turbokompressorning purkash bosimi va shularga oʻxshash boshqa 
qurilmalarning texnik holati toʻgʻrisida ma’lumot berish imkoniyatini 

---

9 
yaratish kerak. Dizelga moy quyish boʻgʻizlari qulay echiladigan qopqoq 
bilan yopilishi lozim.
Past bosimli yonilgʻi uzatish tizimi qulaylik bilan, boshqa 
elementlarni echmasdan seriyali ishlab chiqariladigan nazorat priborlariga 
ulanish imkoniyatiga ega boʻlishi kerak. Yonilgʻi nasosining 
reguliyatorning tuzilishi, unda elektro usul bilan reguliyatorning ishlashini 
boshlanish vaqtini aniqlash imkonini berishi kerak.
Diagnostikalash vositalari olib yuriladigan qurilmalar va priborlar 
koʻrinishida harakatlanuvchi yoki koʻchmash qurilmalar koʻrinishidagi 
vositalarga joylangan boʻlishi kerak. Diagnostikalovchi vosita va jixozlar 
olchab olgan koʻrsatkichlarida hatolik miqdorlari sezilarsiz qiymatlarda 
boʻlishi talab etiladi.
Diagnostikalash uchun qoʻllanilayotgan priborlar universal boʻlishi, 
nazorat qilish mobaynida bir yoʻla bir-necha koʻrsatkichlarni aniqlash 
imkoniyatiga ega boʻlishi, diagnostikalanadigan ob’ektga tez va qulay 
ulanish imkoni mavjud boʻlishi kerak.
Diagnostikalanayotgan ob’ektdan olingan ma’lumotlar qoʻshimcha 
ishlov berilmasdan ob’ektning texnik holati toʻgʻrisida ma’lum ma’lumot 
berishi lozim. 
Diagnostikalash vositalari mexanizm va agregatlarning texnik holati 
togʻrisida etarli darajada ma’lumotlar berishi va bular natizasida 
mashinaning texnik holatiga baho berish imkoniyati mavjud boʻlishi kerak. 
Mashinaning tuzilishida standart va universal priborlarni ulab 
diagnostikalash ishlarini bajarish imkoniyati yuqori boʻlib, bu ishlarni 
mashinaga TXK ishlari bajarilayotganida amalga oshirim imkoniyati 
berilishi kerak. Diagnostikalash ishlarini bajarayotgan bajaruvchilar uzoq 
vaqt noqulay holatlarda mashinaning tuzilishi sababli qolib ketmasligi 
kerak. 
Mashinaning texnik holatini ruxsat etilgan qiymatlardan ogʻishini 
nazorat qilish, qisqa muddatlarda, mashinani TXK va T ishlari 
bajarilayotganida aniqlanadi.