O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti b. M. Ochilova axloq falsafasi

Yolg‘onchilik. Xalq ichida qadimdan “Yolg‘on - qalbni ke-
miradi”,- degan naql bor. Shuning uchuh ham yolg‘onchilik 
jamiyatdagi eng yomon illatlardan biridir.
Yolg‘on arab tilida “kizb” deyiladi va lug‘atdarostning tes-
karisini  anglatadi.  Yolg‘on  xabar  uning  voqelikka  to‘g‘ri  kel-
masligidir.  Yolg‘on  so‘zda  bo‘lishi  bilan  birga  amalda  ham 
bo‘ladi. Bunda yolg‘onchi bo‘lmagan narsani bo‘lgan qilib 
ko‘rsatish  uchun  hiyla  qiladi.  Yoki  uning  aksi  bo‘lib,  bo‘lgan 
narsani bo‘lmagan qilib ko‘rsatishga urinadi.
1.  Yolg‘onning sabablari:
2.  Foyda jalb qilish.
3.  Zararni qaytarish

---

124
4.  So‘zlarni chiroyli va gapni go‘zal chiqarmoqchi bo‘lish 
Dushmandan o‘ch olish maqsadi.
5.  O‘z obro‘sini orttirish maqsadi.
  Yolg‘onchidan  hamma  jirkanadi,  uning  gapiga  hech  kim 
ishonmaydi, u kishilar nazaridan qoladi. Shuni ham unutmas-
lik kerakki, ayrim paytlarda yolg‘on va yolg‘onchilik orasida 
o‘ziga xos farq mavjud bo‘ladi. Ayrim holatlarda majburan 
yolg‘on gapirish oqlanishi, ayrim hollarda esa albatta shart 
bo‘lishi mumkin. Bosqinchilar qo‘liga tushgan asirning yolg‘on 
ma’lumot berishini qoralab bo‘larmikan? Agar shifokor bemor 
manfaatini ko‘zlab, unga noto‘g‘ri gapirsa, uni hech qoralab 
bo‘lmaydi. 
Ma’lumki, yovuz niyat bilan yolg‘on gapirish bor, lekin 
“yolg‘on” va “yolg‘onchilik” tushunchalari bir-biridan farq 
qiladi.  Yolg‘on-me’yorning  bir  marotabalik  tasodifiy  buzili-
shi, yolg‘onchilik bo‘lsa - sifat tabiatli belgi, me’yorning ko‘p 
marotalab buzilishidir. Biz yuqorida aytib o‘tgan hollarda 
yolg‘onga yo‘l qo‘yish mumkin, lekin yolg‘on gapirish odat 
bo‘lib ketmasligi, yolg‘onchilikka aylanmasligi, fe’l- atvor bel-
gisi bo‘lib qolmasligi kerak.
Yolg‘on beviqor qilur odamni,
Yolg‘on sharmisor qilur odamni
1
.
Kunlardan bir kuni bir kishi Ulug‘bek Mirzo huzuriga kelib 
arz qilibdi:
-  Ey podshohi olam! Men Samarqanddan Buxoroga safarga 
chiqqanimda hamyon-xaltamda ming tanga pulim bor edi. 
Shahardan chiqib ikki farsax (16 kilometr) yo‘l yurgach, bir 
daraxt soyasiga – suv bo‘yiga dam olgani o‘tirdim. Men endi 
ovqatlanayotgan edim, shaharga ketayotgan bir do‘stim paydo 
bo‘lib qoldi.Hamyonni o‘zim bilan eltishni lozim ko‘rmadim-
da, uni haligi do‘stimga berib, shaharga borgach, uyga eltib 
berishini iltimos qildim. Safardan qaytib kelgach, bilsam o‘sha 
1
  Homidiy H. Ko‘hna Sharq darg‘alari. T:.Sharq,1999.-B.178

---

125
do‘stim hamyonni uyimga eltib bermabdi. Uning oldiga borib 
omonatimni so‘radim.
– Men seni ham, hech qanaqa daraxtni ham ko‘rgan 
emasman,javob berdi u.
Ulug‘bek Mirzo o‘sha odamni chaqirib keltiribdi.U “men 
u daraxtni ham, bu odamni ham ko‘rmaganman”deb so‘zida 
qat’iy turib olibdi.
Ulug‘bek Mirzo da’vogarga “o‘sha daraxtdan uch-to‘rt 
barg keltirgin, men uning vositasida haqiqatni aniqlayman”, 
debdi. Da’vogar yo‘lga tushishi bilan shoh uning sherigiga bir 
hikoyatni ayta boshlabdi. Voqeaning eng qiziq joyiga borgan-
da shoh:
–  Davogar  o‘sha  daraxtning  oldiga  yetib  bordimikan?  – 
deb savol tashlabdi.
Hikoyatni  zavq  bilan  tinglayotib,  g‘aflatda  qolgan  haligi 
kishi bexosdan:
–  U daraxt shahardan ancha uzoqda, hali yetib bormagan 
bo‘lishi kerak, – debdi. 
Ulug‘bek Mirzo “men bu odamni ham, daraxtni ham 
ko‘rmaganman” – demabmiding, qanday qilib do‘stingni u 
yerga yetib bormaganini bilding, – deb so‘rabdi.
U kishi yolg‘oni fosh bo‘lganidan qattiq o‘sal bo‘libdi va 
omonatni egasiga qaytarib beribdi
1
.
Yolg‘onning zararlari:
1.  Yolg‘on o‘z easini parchalaydi.
2.  Yolg‘on muruvvat, jamol va chiroyni ketkazadi.
3.  Yolg‘on aql o‘g‘risidir.
4.  Yolg‘on diynu dunyoni buzadi.
5.  Yolg‘on pastkashlik alomatidir.