O‘quv uslubiy majmua Jizzax politexnika instituti kengashining 2020 yil 20

5-AMALIY MASHG'ULOT. MAVZU; BO'YOQLI QOPLAMALAR 
Plyonka hosil qiluvchi moddadagi pigment suspenziyasi yoki pigment bi
lan tuldirgich moddaning aralashmasidan iborat bo‘lib, quriganidan so‘ng bir j
insli plenka hosil qiladi. 
Bo‘yoq, butun koplama uchun asos bo‘lib, buyalayotgan sirt bilan keyin
surtiladigan 
lok-bo‘yoq, qatlamlari o'rtasida pishiq bog'lanish vujudga
keltiradi. bo‘yoq chutka bilan yoki tuzgitib beriladi. 
Lok-bo‘yoq,
gruntlar moy lokni lok massasining 40 foizigacha miqdorda pigment bilan (xr
om kislota tuzlari,
titan birikmasi va boshqalar) aralashtirib xosil qilinadi. Smola esa tegishli lokla
rga smola plastifikator, pigment va erituvchi moddalar qushib tayyorlanadi. U
lar metall, plastmassa, yog‘och sirtlar va boshqa sirtlar bilan juda yaxitishlash
adi va tez quriydigan lok bo‘yoq, materiallar xisoblanadi. 
GF-0119 va PF-
0142 markali zamin bo‘yog‘ar alkid smolalar asosida tayyorlangan
ko‘p tarqalgan gruntovkalardir. Sanoatimiz kremniyorganik plenka hosil qiluvc
hilar asosida KO-052, KO-0217 markali plenka hosil qiluv-
chilar asosida, URF-0106, URF-
0110 markali poliuretan plenka hosil qiluvchilar asosida, EP-057, EP-090, EP-
0140 markali epoksid va boshkr xil plenka hosil 
qiluvchilar asosida 
bir 
qancha bo‘yoqlar ishlab chiqarmoqda. Shpatlevka pigmentlarning plenka hosil q
iluvchidagi tuldirgich moddalar bilan aralashmasidan iborat bo‘lib notekisliklar
ni tuldirish, zamin bo‘yoq, berilgan sirt-
larni baravarlash va tekislashga atalgan quyuq
krvushoq massadir. Shpatlevka shpatel yordamida yulka katlam qilib beriladi.
Katlam kalinligi 0,5 mm dan oshib ketmasligi kerak. 
Bo‘yoq, berilgan sirtga dastavval lozim topilgan joy shpatlevkasi beriladi,

---

shundan so‘ng sidirga shpatlevka beriladi. Xar katlam zamin bo‘yoqdan so‘ng
shpatlevka katlam soni uchtadan oshib ketmasligi kerak. Shpatlevka qilingan sirt
quriganidan so‘ng notekis joylari va gadirliklari bo‘ladi, shuning uchun ham u 
abraziv jilvir krgoz bilan silliklab chiqilmogi kerak. Moyli shpatlevka tarkibidagi 
pigmentning ko‘pligi (80 foizgacha) xamda erituvchi moddaning ozligi bilan
zamin bo‘yog‘an farq qiladi. Moyli shpatlevkalarning uzoq qurishi ularning ishl
atilish sohasini ancha cheklab quyadi. Efir-
tsellyulozali shpatlevkalar orasida NTs-0038, NTs-0042 va ETs-
0027 markali shpatlevkalar ko‘proq tarqalgan. 
Plenka 
hosil qiluvchi
sintetik moddalar asosidagi shpatlevkalarning adgeziya xossasi yukrri,
kimyoviy chidamli, mexanik jixatdan pishiq va tez xuriydi. KO-0035, 
KO-0066, PE-0025, PE-0044, XV-0018, EP-0028, EP-0055, EP-
0080 markali shpatlevkalar ko‘proq tarqalgan. 
Bo‘yoq plenka hosil qiluvchi moddadagi pigment suspenziyasi yoki pig
ment bilan tuldirgach modda aralashmasidan iboratdir. Plenka hosil qiluvchi
moddaning tabiatiga kura bo‘yog‘ar moyli bo‘yog‘arga (ularda o‘simlik moyi, 
yoki alif plenka hosil qiluvchilar bo‘ladi), alkidli (gliftalli va pentaftalli smolalar pl
enka hosil qiluvchilar bo‘ladi) qamda perxlorvinil smola, fenolformaldegid smola
va boshqa xil smolalar plenka hosil qiladigan bo‘yog‘arga bo‘linadi. Moyli
bo‘yoq, negizidagi qoplamalar atosfera ta’siriga chidamli bo‘lib ayrim xrllarda e
miruvchi muxrt ta’siriga duch kelmaydigan ochiq maydonlar va binolar ichida ishl
atiluvchi metall xamda yog‘och ashyolarni muxrfaza etishda qo‘llanadi. Moybo
‘yoqlar tabiiy alif (zigar moy) bilan, "oksol" alif (55 foiz moy va 45 foiz ua
yt- spirt) bilan,
alkid aliflar (50 foiz gliftal yoki pentaftal smola va 50 foiz uayt-
spirt) bilan xayda kombinatsiyalangan alif (60 foiz o‘simlik moyi va 30 foiz uayt-
spirt) bilan olinadi. Bo‘yog‘arni markalashda aliflarning turlari shartli ravishda raq
amlar bilan belgilanadi:
1 — tabiiy; 2 — oksol; 3 — gliftal; 4 — pentaftal; 5 —
kombinatsiyalangan alif bo‘ladi. Masalan, Oq MA—025 markasi: kjiok,
moybo‘yoq, atmosfera ta’siriga chidamliligi cheklangan, kombinatsiyalangan alifg
a qorilgan, degan ma’nolarni bildiradi. Moybo‘yog‘ar ishlatishga tayyor suyuq
xrlda, quyuq pastasimon x.olda tayyorlab chiqariladi. Bo‘yoqri ishlatish oldidan
uning konsistentsiyasi alif qushilib maromiga keltiriladi. Moybo‘yog‘i qoplama
lar qoyatda elastik bo‘lsada, yaxshi yarqiramaydi. Moybo‘yoq. yaltillab chiqmogi
uchun unga moyli lok qushiladi. Kech Xurish, kimyoviy chidamlilik va mexa
nik pishiqlikning pastligi qamda birmuncha tez eskirish moybo‘yog‘arning nuq
sonlaridandir. Alkid bo‘yog‘ar atmosfera ta’siriga qoyatda chidamli, elastik va 
yopishuvchan bo‘lsada, lekin kimyoviy jixatdan uncha chidamli emas. Sintetik sm

---

olalar asosidagi qoplamalar qoyatda kat-giq va kimyoviy chidamli 
bo‘lsada, 
lekin murt bo‘lib mexanik ta’sirlarga turg'un emas.