O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

Bog’cha maydonchasi. 
Har bir yosh guruhi uchun butalar bilan ajratilgan 
alohida maydoncha bo’lishi 
kerak. 
Maydonchada bolalarning 
harakatlarini
40

---

rivojiantirish uchun joy (tekis maydoncha). qum, suv, qurilish materiallari bilan 
о ynaladigan o ’yinlar uchun joy. ijodiy o’yinlar va turli o’yinchoqlar bilan 
о ynaladigan o’yinlar uchun joy ajratiladi. Maydonchada harakallarni rivojiantiruvchi 
jihozlar; tirmashib chiqish uchun devorchalar (uch, to’rt va olli burchakli), 
muvozanat saqlash mashqiari uchun xoda. tepalik. sakrash, uloqtirish mashqiari 
uchun kerakli jihozlar bo'lishi kerak. Bularning hammasi bolalarning yoshi va 
kuchiga mos, pishiq, mustahkam, chiroyli bo'lishi zarur. Bog’cha maydonchasida 
bolalarning velosipedda yurishlari uchun yo'laklar bo’lishi kerak.
YOmg’ir va quyoshdan saqlanish uchun yopiq ayvonlar bo’ladi. Maydoncha har 
doim ozoda. tartibli bo'lishi zarur. Bog’cha maydonchasi skameykalar, o’ynash 
uchun zarur bo’lgan o’yinchoqlar, qum yashiklari, har xil kema, samolyot maketlari, 
narvonchalar bilan jihozlangan bo'ladi.
Qishki vaqtlarda qor tepalikcha. yaxiatilgan yo’Ichalar, qor inshootlari, qurish 
lozim.
Bolalarning ovqatlanishi 
(nonushta, tushki ovqat, kech tushki ovaqat va kechki 
ovqat) osoyishta vaziyatda o'tishi kerak. Bola stol atrofiga yaxshi ishlaha bilan 
o’tirsa, uning organizmida ovqatning yaxshi hazm bo’lishiga yordam beruvchi shart- 
sharoit hosil bo’ladi. YAxshi ishtaha bolalarda mustaqillikni, madaniy-gigieiik 
malakalami, stol atrofida o ’zini to’g’ri tutib o’tirish malakalarinn tarbiyalashga 
yordam beradi. Eng muhimi — bolalarning yoshligidan boshlab ularda yaxshi ishtaha 
bo’lisiiini ta'minlash muhim ahamiyatga egadir. Ba'zi bolalar keragidan ortiq, 
b a'^lari keragidan kam ovqat eyishlari mumkin. SHuning uchun bolaga ovqat 
normasnni ularning yoshiga qarab b6rish kerak. Ammo bolani taomni oxirigacha 
eyishga majbur etish kerak emas, majbur etish har doim ovqatdan oladigan 
lazzatlaiishni kamaytiradi, uni hazm qilishni kiyinlashtiradi, ba'zan bola ovqatdan 
butunlay voz kechishi mumkin. Bolaning to’g’ri ovqatlanayotganning asosiy mezoni 
uning jismoniyjihatdai uyg’un rivojlanganligidir.
Bolalarni ilk yoshligidan boshlab ovqatni mustaqil eyishga o'rgatish ularda 
ozqatni ishtaha bilan eyishga, ovqatga ijobiy munosabatni uyg’otishga yordam 
beradi. Ikkinchi yoshning boshidan qoshikdan foydalanishga o’rgatish, to’rtinchi 
yoshdan sanchqidan, beshinchi yoshda — pichoqdan foydalaiish malakalarini 
tarbiyalab borish zarur. Bundan tashqari, bolalarda ovqat eyishdan oldin qo'lini 
yuvish, tartibli eb-ichish, chapillatma, tovushsiz chaynash va ichish, salfetkadan 
foydalanish, to’g’ri o’tirish, ovqat uchun tashakkur bildirish, ovqatdan keyin og’izin 
chayqash kabi madaniy-gigienik malakalami ham tarbiyalab boriladi.
Ovqatlan'ish vaqtida bolalarga tanbeh berish, ularni koyish yaramaydi. Bu 
bolalarning asabini buzadi, ishtahasini bo’g’adi. Bir bolaga berilgan tanbex boshqa 
bolalarning diqqatini tortmasligi lozim. Ovqatni yaxshi eya olmaydigan bolalarga 
tarbiyachi yoki enaga yordam bsradi.
Bolalarda ovqatlanish bilan bog’liq bo’lgan madaniy-gigienik malakalami 
tarbiyalash kattalardan ijobiy namuna ko’rsatishni talab etadi. Madaniy-gigienik 
malakalami qanday bajarayottanliklarini tarbiyachi nazorat qilib borishi, katta va 
tayyorlov yoshidagi bolalarda esa uning ahamiyatnni, bajarish usulinn ongli egallab 
olishlariga erishishi lozim.
41

---

Uyqu. 
Bolalarni jismoniy tomondan tarbiyalashda uyqu muhim vazifadir. Uyqu 
miya katta yarimsharlarining normal ishlashi uchun zarur boMgan kuch-quvvalni 
tiklaydi.
CHuqur va yaxshi, uzoq davom etadigan uyqu nerv sistemasining, organizm 
charchashining oldini oluvchi asosiy vositadir. Agar bola yomon uxiasa. uyquga 
to’ymasa nerv sistemasi faoliyatining buzilganidan dalolat beradi. Nerv sistemasi tez 
qo'zg'aluvchi bolalar aksariyat yomon uxlashadi. Sunday bolalarning uyqu 
tormozlanishi chuqur normal uyquni ta'minlay olmaydi. SHunda buiday bolalar 
kichkinagina, arzimagan sharpadan ham uyg’onib ketaveradi. Bola qanchalik yomon 
uxiasa, uning axioq normasi, o'zaro munosabati, muomalasi shuhcha yomonlashadi, 
bunday hoini biz injiqlik deb tushunamiz. YAxshi uyqu bolaning sog’lomligidan 
darak beradi.
Bola yaxshi uxlashining asosiy sharti uning yoshiga mos bo’lgan 
sutkalik 
rejimni hayotining birinchi kunidan boshlab to’g’ri tashkil etishidir. Bola tez 
va 
yaxshi uxlashi uchun 
qerakli shart-sharoit yaratish, uyg’oqlik vaqtida 
faollashtiruvchi har xil harakatlarni tashkil etish kerak.
Bola yaxshi uxlashining asosiy shartjaridan biri hayotining birinchi oyidan 
boshlab uni toza havoda uxlatishdir. Kislorodga to'ygan qon butun organizmdagi 
nerv hujayralarining tiklanishiga yordam beradi. Toza havo bolaning nafas olishini 
yaxshilaydi, shamollashdan saqlaydi. Jismonan nimjon va 1,5 yoshgacha bo’lgan 
bolalarni toza havoda uxiatish, sayr qildirish nihoyatda zarurdir.
Agar bola yaxshi uxiasa, tetik, quvnoq 
boMib 
uyg’onadi va hafsala bilan 
kiyina boshlaydi. 
»