Nurmurodov

‘ylama, qiyshiq va ко ‘ndalangprokatlash
kabi turlari mavjud.
Bo‘ylama prokatlash yo‘li bilan sort va list prokatlar olinadi. Sort 
prokatlar jumlasiga ko‘ndalang kesimi doira, kvadrat, oltiyoqlik, 
uchyoqlik, tavr, qo‘shtavr, segment, rels, ellips va boshqa shakldagi 
prokatlar kiradi. List prokatlar qalin va yupqa listlarga boMinadi. Qalin 
listlaming qalinligi 4 mm dan ortiq, yupqa listlaming qalinligi esa 4 
mm gacha bo‘ladi. Yupqa listlar, ba’zan, o‘ram tarzida ham ishlab 
chiqariladi. Yupqa listlar sirtining sifati jihatidan har xil turlarga 
bo‘linadi. Masalan, dekapirlangan (yumshatilib, kuyundisi ketka- 
zilgan) listlar, ruxlangan listlar (tunukalar), oq (qalay yugurtirilgan) 
tunukalar, jilolangan qora tunukalar va boshqalar yupqa listlaming ana 
shunday turlari jumlasiga kiradi.
B o‘ylama
prokatlashda tayyorlanma qarama-qarshi aylanuvchi 
jo ‘valaming o‘qqa perpendikular holatda siqilib suriladi (9.3 a-rasm).
К о ‘ndalang
prokatlashda tayyorlanma (metall) bir yo‘nalishda 
aylanuvchi jo ‘valar orasida amalga oshiriladi. Ishlov berilayotgan 
tayyorlanma esa jo ‘valaming harakatiga qarama-qarshi aylanma 
harakatni qabul qiladi (9.3 b-rasm).
Qiyshiq prokatlash
yo‘li bilan, asosan, choksiz quvurlar olinadi. 
qiyshiq prokatlashda bochkasimon jo ‘valar bir-biriga nisbatan ma’lum 
burchak ostida joylashib, har ikkalasi ham bir tomonga aylanadi.
144

---

Natijada tayyorlanma bir vaqtning o ‘zida ham aylanma, ham qaytma 
harakatda b o iad i (9.3 d-rasm). Prokat buyumlar, asosan, turli tuzilish- 
dagi prokatlash stanlarida ishlab chiqariladi.
9.3 -rasnt. a - bo ‘ylama; b
- 
ко ‘ndalang; d-qiyshiq; 1-jo ‘valar;
2 - tanavor; 3- opravka.
Prokatlash stanlarini quyidagi asosiy ko‘rsatkichlariga qarab, 
guruhlarga bo‘lish (tasniflash) qabul qilingan, ya’ni bunda ish 
kletining jo ‘valari soni, ishlab chiqariladigan mahsulot xili, 
qafaslarning o‘matilishi hisobga olinadi.
Ish kletining jo ‘valari soniga ko‘ra stanlar ikki jo ‘vali reversiz 
(dio), ikki jo ‘vali reversli, uch jo ‘vali (trio), to‘r t j o ‘vali (kvarto) va 
ko‘p jo ‘valilarga bo‘linadi.
Ishlab chiqariladigan mahsulotlar xiliga ko‘ra - isuvchi, xomaki 
tayyorlanma rels-balka, sort, sim, list, quvur, g‘ildirak va boshqalar 
boiadi.
Ish kletlarining joylashuviga ko‘ra, bir kletli, kletkalari bir 
chiziqda joylashgan pog‘onali, shaxmat tartibida joylashgan, yarim 
uzluksiz va uzluksiz kabi stanlar boiadi.
Stanlar reversiv, ya’ni jo ‘valaming aylanish yo‘nalishi o‘zgartiri- 
ladigan boiishi ham mumkin. Reversiv stanlar metallni ikki 
yo'nalishda ham prokatlashga imkon beradi. Reversiv standa bir 
yo'nalishda prokatlangan buyumni, ikkinchi yo‘nalishda prokatlash
145

---

uchun jo ‘valar orasidagi tirish kichraytirilib, jo ‘valaming aylanish 
yo'nalishlari teskari tomonga o ‘zgartiriladi.
Yirik quymalami prokatlab, ko‘ndalang kesimi 140x140 dan 
450x450 mm gacha bo‘lgan tayyorlanmalar (blyumslar) qolish uchun 
m oijallangan stanlar