Nikolas niklbi

Bob bo’yicha xulosa
III BOB. “NIKOLAS NIKLBI VA UNING SARGUZASHTLARI” ROMANINING TASVIRLAR TIZIMI
3.1.“Nikolas Niklbining hayoti va sarguzashtlari” romani stilistik xususiyatlari
“Nikolas Niklbining hayoti va sarguzashtlari”ning “ikki ma’noli” soʻzlari, asosan parodik, toʻgʻridan-toʻgʻri tuygʻu va ritorik nutq bilan qoʻshilib, roman rang-barangligini belgilaydi. Charlz Dikkensning poetik uslubi juda xilma-xildir.Ammo Charlz Dikkens nutq xususiyatlarida alohida mahoratga ega hisoblanadi. Ch.Dikkensning ijobiy va fojiali personajlari xarakterli uslubdan mahrum, ularning pafosi rangsiz va ohangdor;lekin ikkinchi tomondan, Charlz Dikkensning hajviy qahramonlari nutqlarida ingliz tilining ijtimoiy va ma'lum darajada mahalliy shevalarning barcha boyligi ochib beriladi.
Ch.Dikkens Gregsberining izohlarida parlament terminologiyasini va romandagi murakkab nutq parodiyasida Squeersning falsafiy jargonga samarasiz urinishlarini masxara qiladi. “Kichik Dorrit” parchalarida M.M. Baxtin "muallifning bevosita niyati chet tiliga to'g'ri keladigan" va "nutqlar, tillar chegaralari bilan xilma-xil o'yin o'ynaladigan" iboralarning "odatiy ikki urg'u va ikki uslubli gibrid konstruktsiyalarini" aniqlab, ajoyib stilistik tahlilni taklif qiladi.²³
Baxtin metodologiyasiga asoslanib, biz roman uslubini ajratib ko'rsatamiz: birinchi navbatda, XIX asrning birinchi yarmidagi ingliz adabiy tiliga asoslangan bevosita muallif nutqi. Ch.Dikkens jurnalist bo‘lib ishlagan va “Boz haqida ocherk” asarini yaratganida uni mukammal o‘zlashtirgan. Bu nutq, avvalambor, kitobning paramatnida, muallifning so‘zboshilarida o‘quvchiga yetkazilayotgandek, muallif publitsist rolini o‘z zimmasiga olgani va ingliz ta’lim tizimini tanqid qilgandek yangraydi. Bu nutqda turli xil registrlardan foydalaniladi: g'azabdan tortib to achchiq so'zlashuvgacha. Muallif, masalan, qattiq qarshilik kabi ishonchli strategiyalardan foydalanishga qodir. 1848-yilgi nashrning muqaddimasida aytilishicha, "boshqa kasbga yaroqsizligini ko'rsatgan har qanday shaxs imtihonsiz maktabni boshlash huquqiga ega edi, shifokor esa zaruriy tayyorgarlikdan o'tishi kerak edi". U Bu qarama-qarshilikning asil mohiyatini kitobxonga aniq tushuntirish maqsadida bu kabi holatlar yana qayta takrorlanadi, izohlanadi, va mustahkamlanadi. “Aptekachiga, advokatga, qassobga... maktab o‘qituvchilaridan tashqari barcha kasb vakillariga talablar qo‘yildi”. Publitsist darhol muqarrar xulosaga keladi: hokimiyat tarafidagi bu til biriktirish "maktab o'qituvchilarini firibgar va tovlamachilardan iborat qilib qo’ydi va mazkur holatga tabiiy holdek qaraladigan bo’ldi.” Although any man who had proved his unfitness for any other occupation in life, was free, without examination or qualification, to open a school anywhere; although preparation for the functions he undertook, was required in the surgeon who assisted to bring a boy into the world, or might one day assist, perhaps, to send him out of it; in the chemist, the attorney, the butcher, the baker, the candlestick maker; the whole round of crafts and trades, the schoolmaster excepted; and although schoolmasters, as a race, were the blockheads and impostors who might naturally be expected to spring from such a state of things, and to flourish in it; these Yorkshire schoolmasters were the lowest and most rotten round in the whole ladder. Quyidagi xulosa kelib chiqadiki, bunday soxta o'qituvchilar "mavjud bema'nilik uchun ... dunyoda deyarli o'xshash tuzilmaning munosib tamal toshi bo'lib xizmat qildilar". Publitsist muallif o‘z xulosalari zanjirini mana shunday ochadi va dalillaydi. Bu romanning asosiy tezisini, uning g'oyaviy asosini o'z ichiga olgan muqaddimaning boshlanishi. Bu jurnal yoki gazeta uchun maqolaning boshlanishi uslubi bo'lib xizmat qilishi mumkin. Ammo Ch.Dikkens oʻz nutqining ohangini keskin oʻzgartirib, Yorkshir maktablari mavzusiga qanday chiqqani haqidagi sirli hikoyaga oʻtadi. Muallifning yozish uslubi ham rivojlanmoqda; u endi oddiy, lekin muallifning o'z hayotidan qiziqarli faktlarga to'la va u faqat maktablar haqida ozgina ma'lumot to'plashga muvaffaq bo'lganini ochiq tan oladi. Muqaddimaning xulosasi uning boshlanishiga qaytish, muallifning maktab muammosiga bo'lgan qiziqishi va maktab o'qituvchisi Squeers uchun qurgan stereotipi qanchalik tipik bo'lganligi haqidagi mulohazalardir. Bu esa yozuvchining o‘tkir targ‘ibotchi ekanligini, pafosni o’quvchi bilan bo’lgan munozaraning shaxsiy intonatsiyalari bilan uyg’unlashtirgan muqaddimasi uning ocherk janrida ijro etish qobiliyatini ko‘rsatadi. Charlz Dikkensning muallif uslubida patetik, pafos, melodramatik intonatsiyalar erkin va ba'zan assotsiativ yoki aksincha, hazil va satira bilan qo'shilib, grotesk effekt yaratadi.²⁴ Mana, o'ninchi bobda, Ralf jiyanini ish joyiga olib borgan sahnasida bunday pafos va satira kombinatsiyasiga misol.“Qiziqarli kontrast kuzatilishi mumkin edi; qo'rqoq provinsiyalik qiz ko'cha soyiga yo'l oladi ... va qattiqqo'l tadbirkor ... o'jarlik bilan oldinga boradi. Bu tashqi qarama-qarshilik, muallif o‘z qahramonlarining ongiga, qalbiga tobora chuqurroq kirib borgach, ichki qarama-qarshiliklar bilan darhol mustahkamlanib, chuqurlashadi. Muallifning isboti o'laroq, yonma-yon urayotgan yuraklarda - birining begunoh ekanligini, ikkinchisining esa murosasiz yovuzligini ko‘rsa, qarama-qarshilik yanada ajablanarli bo‘lardi va undan ham ajablanarlisi - ming bir tashvish va qo‘rquvdan yuragi larzaga kelgan va bir maromda urayotgan mohir qariyaning yuragi qafasda zanglab ketganini bayon qilgan. (the warm young heart palpilated with a thousand anxieties, while that of the old wordly man lay rusting in itself, beating only as a piece of cunning mechanism) [Dikkens, 1958, т. 6, с. 209²⁵]. Ushbu paragraf yozuvchining uslubiy mahoratining ko'plab namunalaridan birini ifodalaydi.U bir vaqtning o'zida parallel kontrast, qarama-qarshilikning kuchayishi, giperbola ("mingta qo'rquv"), metafora va taqqoslash (yurak "qafasda zanglagan", "mohir mexanizm kabi") usullarini taqdim etadi.Keytning tavsifida pafos ko'rinadi, Ralf g'azab bilan satirik tarzda tasvirlangan.
Romandagi muallif nutqi boshidan oxirigacha stilize qilingan va bu stilizatsiya ko'pincha nozik va deyarli sezilmaydigan tarzda amalga oshiriladi, garchi ba'zida u ochiqchasiga grotesk bo'lib qoladi. Muallif o'quvchini "neytral" ma'lumotlardan xabardor qiladi, go'yo "yozuvning nol darajasi" ga intilayotgandek ko'rsatadi [Bart, 1983, p. 306-349²⁶]. Bu birinchi bobning boshlanishi, birinchi jumlaning boshlanishi: "Bir paytlar Devonshirning tanho bir burchagida turmush qurishga tayyor bo'lgan munosib janob janob Godfrey Niklebi yashagan ..." (There once lived in a sequestered part of the county of Devonshire, one Mr. Godfrey Nickleby, a worthy gentleman, who taking it into his head… that he must get married…)
(1-bob). Jumlaning boshida hatto epik-sokin yoki ajoyib boshlanish seziladi, ammo engil istehzo bilan. Xuddi shunday epik-neytral ohang romanning so'nggi 65-bobida yangraydi, unda yozuvchi hikoyaning bosh qahramonlarining taqdiri haqida ma'lumot beradi - masalan, Nikolas “boy va gullab-yashnagan savdogarga aylandi", u "birinchi navbatda. otasining eski uyini sotib oldi" va hokazo. Lekin bu mohiyatan faqat epik uslubning ko'rinishi. Birinchi qismida biz keltirgan romanning eng birinchi iborasi shunday davom etadi: “Uylanish haqida ancha kech o'ylagan va boy xonimning qo'lini so'raydigan darajada yosh yoki boy bo'lmagan, faqat sevgi uchun uylangan ... ”. (had wedded an old flame out of mere attachment).
Bu so'zlar bilan muallif kinoyasi matnga, qo'shimcha ravishda, M.Baxtin terminologiyasida "ikki ovozli" kiradi. Birinchidan, muallif nikohiga kech qolgan “yangi turmush qurganlar” haqida muloyimlik bilan hazil qiladi; ikkinchidan, bunday sevgi nikohlarini ahmoqlik deb hisoblaydigan keng jamoatchilik fikrini masxara qilish bor. Satira darhol bir nechta istehzoli taqqoslashlarda o'z ifodasini topadi, muallif ularni saxiylik bilan o'quvchiga "yig'adi" - sevgi uchun nikoh g'alaba qozonish uchun emas, balki "rohatlanish uchun" karta o'ynash bilan solishtiriladi, (Thus two people who cannot afford to play cards for money, sometimes sit down to a quiet game for love) mehribon turmush o'rtoqlar "g'azablanganlar" tomonidan hurmat qilinadi. pul uchun emas, balki kurashadigan ikkita bokschi yoki spektakldan keyin "shlyapa bilan tomoshabinlar atrofida aylanib yuradigan" sarson hazillar bilan taqqoslash. Bunday noo'rin ko'ringan taqqoslashlar tufayli vaziyat darhol grotesk bo'lib qoladi, garchi u to'g'ri g'oyaga asoslangan bo'lsa - har qanday nikohda, agar u hayotiy xatti-harakatlar strategiyasi sifatida tushunilsa, o'yin elementi mavjud. Demak, yozuvchi bizni o‘z uslubining ko‘p qatlamliligi bilan darhol tanishtiradi, bunda uning neytral adabiy qatlami o‘quvchi bilan turli “til o‘yinlari” uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Kitobning finali, 65-bobi, qahramonlar taqdiri haqidagi hikoya ham turli intonatsiyalarga boy. Bu yerda muallifning asosiy qahramonlari o'rtasidagi munosabatlarning muvaffaqiyatli tartibga solinishi, ochiq idilla(tasvir)ga aylanib, ritorik savol ko'rinishidagi lirik undovni keltirib chiqarganidan hayratda bo'ladi: (Who needs to be told that they were happy? They were surrounded by happiness of their own creation, and lived but to increase it.
Yaxshi niyatli hazil, baxtli firma xodimi Tim Linkinwater bilan davom etadi, u firmaning aktsiyadori bo'lganidan keyin ham "kotib sifatida o'z vazifalarini ehtiyotkorlik bilan va qat'iy bajarishni o'jarlik bilan talab qilgan". Muallif Tim va uning rafiqasi, miniatyurachi rassom La Krivini mamnuniyat bilan "tasalli beruvchi juftlik" deb ataydi va bu episetga yumshoq hazil tuyg'usini qo'shadi. (a “comfortable couple”). Aybdorlarning taqdiri haqidagi "axborot" signallari, aksincha, to'g'ri jazoni anglashdan kelib chiqadigan g'azab va quvonchning boshqariladigan ifodalari bilan bo'yalgan. So’z ser Mulberry Xoukning qarzdorlar qamoqxonasida "eng dahshatli tarzda vafot etgan “Artur Gridning sharmandali o’limi” va ikkala jiyani tomonidan e'tiborsiz qolgan Ralf Niklbining merosi ustida boradi. Keyin Kate va uning akasining baxtli taqdiriga qaytish bor, ularning oilalarida bolalar o'sib boradi va Nikolay va Keytning onasi, avvalgidek, hali ham "bolalarga g'amxo'rlik qilish va ularni tarbiyalash" tajribasi bilan o'rtoqlashadi. (the management and bringing-up of children). Niklbi xonim va uning o‘qituvchi sifatidagi qobiliyatlari ustidan kinoya ko‘rinib turibdi.
“Bolaning (Smayk – Y.K.) qabri ustidagi o‘tlar yashil rangga aylanib ketdi, uning ustiga shunday mayda va yengil oyoqlar bosdiki, birorta ham romashka boshini egmadi...( The grass was green above the dead boy’s grave, and trodden by feet so small and light, that not a daisy drooped its head beneath their pressure).Shu o’rinda yozuvchi giperbola san’atida foydalandi. Ya’ni hattoki moychechaklar ham oyoqlar ostida qolganda boshini egmaydi, qaddi bukilmaydi. Yozuvchi ushbu parchani keltirish orqali qaysidir ma’noda Smaykning sof va beg’uborligini ko’rsatib berishga harakat qiladi. Nikolas va Keytning bolalarining ko‘zlari yoshga to’ldi. Ko'z yoshlari bilan ular bechora amakilari uchun jim va muloyim aza tutdilar. (their eyes fílled with tears, and they spoke low and softly of their poor dead cousin). Ushbu parcha Charlz Dikkens uslubida nafaqat hazil va satira, balki sentimental motivlar uchun ham joy borligini tasdiqlaydi.
Romanning uslubi ritorikadan xoli emas, bu muallifning o'quvchilarga to'g'ridan-to'g'ri murojaatida yoki alohida bayonotlarda, personajlarning nusxalarida yangraydi. Ba'zan bu ikki ifoda shakli birlashtiriladi. Shunday qilib, muallif tomonidan muloyim hazil bilan tasvirlangan bu sof ijobiy qahramonlar aka-uka Cheerablelar, ba’zida muallifning ta’lim sohasidagi g’oyalarini asoslovchi, “og’iz” bo’lib xizmat qiladi. Shunday qilib, baxtsiz Smaykning taqdiridan xavotirda bo’lgan Charlz Chiribl Nikolasga bolalarni qanday tarbiyalash haqida quyida nutq so’zlaydi va bu nutq orqali Charlz Dikkens asarning 46-bobida quyidagilarni ifodalaydi-“Hech qachon sevgisini ko’rsatmagan ota-onalar bolalarda tabiiy mehr yo’qligidan shikoyat qiladilar; O’z burchini hech qachon bajarmagan bolalar ota-onalarida tabiiy mehr yo’qligidan shikoyat qiladilar ...Tabiiy mayl va instinktlar, aziz janoblar, Qodir Tangrining go’zal ne’matlaridir: ..” (Parents who never showed their love, complain of want of natural affection in their children; children who never showed their duty, complain of want of natural feeling-in their parents... Natural affections and instincts, my dear sir, are the most beautiful of the Almighty’s works). Shu o’rinda aytib o’tish joizki, yozuvchi cheksiz qudrat va kuchga ega bo’lgan Xudoni God deb emas balki, uni sifatlab Almighty deb ataydi. Bu satrlar Charlz Dikkensning pedagogik maqolalaridan parcha sifatida o'qiladi. Ammo romandagi aka-uka Cheerable nafaqat mulohazakorlar, ular hamma narsani, qahramonning saxovatli tashabbuslarini qo’llab-quvvatlab, Nikolasni faol ravishda tarbiyalaydilar. Bir so’z bilan aytganda yozuvchi o’zining bosh qahramonini aka-uka Cheeerablelar orqali to’g’ri yo’lga yo’naltiradi. Kitobxon e’tiborini tortadigan jihatlardan biri ularning ta’lim dasturida so’z amaldan farq qilmaydi - xuddi mashhur sotsialistik xayriyachi Richard Ouen o’z fabrikasida nafaqat iqtisodiy islohotchi, balki pedagog sifatida ham ish ko’rganidek.²⁷
Ch.Dikkens ham hikoyachi nomidan axloq yoki jamiyatdagi vaziyat bilan bog’liq turli muammolar haqida gapirib, vaqti-vaqti bilan kitobxonlarga “ta’lim” beradi. Xususan, 43-bobda mag’rurlikni insonni o’limga yetaklovchi yettita eng og’ir gunohlardan biri deya ataydi. U bu bilan inson kibrli va o’ziga bino qo’ygan bo’lsa, bu illat uni halokatga yetaklaydi demoqchidek go’yo. Ammo yozuvchi bir paytning o’zida bu mag’rurlikni ona o’z farzandlari ortidan g’ururlanib yurishi bilan adashtirmaslikni eslatib o’tadi. Boshqacha qilib aytganda, bunday mag’rurlikning zamirida ikki fazilat iymon va umid yotadi deydi (Pride is one of the seven deadly sins; but it cannot be the pride of a mother in her children, for that is a compound of two cardinal virtues-faith and hope).Dikkensning bu yondashuvini rus olimasi Kamardina Yuliya Sergeyevna quyidagicha baholaydi: “Bu yozuvchining cherkov dogmalarini qanday qilib o’ziga xos tarzda talqin qilishi va ruhoniylar gunoh deb hisoblagan narsada fazilat topishiga misoldir. Uslub nuqtai nazaridan, bu maksimni paradoks texnikasi asosida qurilgan deb hisoblash mumkin.”²⁸ Chunki mohir yozuvchi oldiniga mag’rurlikni qoralaydi va bu orqali kitobxonning ongida dastlab salbiy fikr uyg’onadi. Ammo keying bildirilgan fikrda esa mag’rurlik ham yaxshi sifat bo’lishi mumkinligini ta’kidlaydi. Aynan mana shu yerda biz paradox san’atini ko’rishimiz mumkin.
Muallif vaqti-vaqti bilan o’z qahramoni qo‘rquv va xavotirlarini muhokama qilganda holatining o’ziga xos xususiyatlarini batafsil bayon qilishdan ko‘proq psixologik va axloqiy xarakterdagi umumlashmalarga o‘tadi. Xususan 13-bobda jo’shqin va qizg’in fel-atvorga ega insonlarga hal qiluvchi ish uchun kunning eng yaxshi vaqti ertalab bo’lsa ham, bu soatda optimizm har doim ham eng yuqori cho’qqida bo’lmaydi.(Although, to restless and ardent minds, morning may be the fitting season for exertion and activity, it is-not always at that time that hope is strongest). Qolaversa, qahramonning o’zi ham inson faoliyatining “kundalik ritmlari” haqidagi bu g’oyalarning manbai bo’lib ko’rinadi, buni Dikkens tushuntiradi: “Nikolas o’z ahvolini hisobga olib, sabrsizlik bilan, indamay uydan chiqib ketganida shunday deb o’ylagan edi.” (So thought Nicholas, when, with the impatience natural to a situation like his, he softly left the house). Ba’zan esa muallif hikoyachi personaj kabi fikr yuritadi; masalan, Nikolas Madlen Brey unga nisbatan xuddi shunday fikrda bo’ladimi, deb hayron bo’lgan vaqtda.“Sevgi shoirlar aytgan barcha yoqimli so’zlarga loyiqmi yoki xudbinlik sevgi deb ataladigan tuyg’uning zaruriy tarkibiy qismimi?” (Is selfishness a necessary ingredient in the composition of that passion called love...) Ushbu parchaning boshida muallif nutqi ilmiy jihatdan qattiq jaranglaydi, keyin esa sevgi haqidagi “chiroyli so’z”ga aylanadi.

Umuman olganda, “parcha yozuvchining grotesk hajviy va satirik obrazlaridan yiroq, notiqlikning ritorik ohanglari bilan mustahkamlangan.

Kitobxon yozuvchining nutqiy xarakter xususiyatlariga egaligi, har bir qahramon o’zi yashayotgan ijtimoiy yoki kasbiy muhitga xos xususiyatlar yoki mintaqaviy urg’u bilan bog’liq bo’lgan o’ziga xos ovozga ega ekanligi haqida ko’p muhokama qilishingiz mumkin. Ikkinchisi odatda tarjimadan keyin yo’qoladi, bu esa kitob matnining stilistik ekspressivlik darajasini pasaytiradi. “Nikolas Niklbining hayoti va sarguzashtlari” asarida bu, ayniqsa, Yorkshir lahjasida gapiradigan tegirmonchi Jon Braudiga tegishli. Muallif uni dastlab “suhbat qobiliyatiga ega bo’lmagan yigit” deya ta’riflagan bo’lsa-da, uning so’zlari o’ziga xos ifodali bo’lib, hazilkash va qattiqqo’l, o’qimagan, lekin chinakam mehribon inson nutqiga misol bo’la oladi. «Weel, then! ... Dang my boans and boddy...do yon loight an' toight young whipster, look sharp out for a broken head...".