Нефтни ва газларни пайдо булиши

Alkanlar.
Alkanlar neft saklovchi xududlarning barchasidagi va tabiiy yenuvchi gazlarning tarkibidagi uglevodorodlarning asosiy kismini tashkil etadi. Duneda barcha neft saklovchi xududlarning neftiga karab alkanlar mikdori xar xilda buladi; tuzilishi jixatdan juda kichik molekulalardan iborat bulgan alkanlar, neftning yenuvchi gazlari bulib xisoblanadi. Xar yili dune buyicha kariyib 1,5*10¹²m³ tabiiy gaz kazib chikariladi. Yer ostidagi tabiiy gazning bosimi 25 – 30 MPA ga yetadi. Shuning uchun unda erigan suyukliklar yaʼni uglevodorodlar normal xolatda katta molekulyar massaga ega buladi.
Gaz kondensatining mikdori ,uning tarkibiy tuzilishiga xamda shu gaz turgan katlamning bosimiga va temperaturasiga boglik. Agar temperatura kanchalik yukori bulsa, gazda shunchalik kup suyuk uglevodorodlar eriydi, gaz saklovchi xududlarga karab bu narsa farklanadi. Asosan gazda kondensat xajmi jixatdan 40 – 600 sm³/m³ gacha bulishi mumkin. Agar gaz joylashgan xududda yaʼni gaz konida, gaz 1500 m chukurlikda bulsa, yenuvchi gaz va uglevodorodlar bir fazali xolatda buladi, gazning ogir komponentalari esa yengil gazsimon komponentali massasining ichida tulaligicha erigan buladi. Gazning bosimi tushishi bilan undan kondensat ajraladi. Gazdan kondensat ajrala boshlagan vaktdagi bosim, boshlangich kondensatsiyalanish bosimi deyiladi. Kazib chikarilgan gaz orasidan xam kondensat ajrala boshlaydi, chunki kondensat gazning yukori bosim kuchi ostida buladi.Shunga asosan bu xodisa xuddi bosim tushgan katlamdagi neftdan ajralayetgani kabi buladi. Neft va gaz tarkibidagi normal tuzilishga ega barcha alkanlar metandan to tritriakontangacha (S₃₃N₆₈) bulganlari ajralib olingan. Neftda uning xajmiy mikdori S₆ uchun 1,8% gacha, S₇ uchun esa 2,3% gacha bulishi mumkin. Aksariyat S₃₃ gacha 0,09% gacha kamayib boradi. Alkanlarning yer kaʼrida paydo bulishi neftning umumiy genizisi aspektlari sifatida karaladi.
Ammo, shunday ishlar mavjudki, bu ishlarda alkanlarning xosil bulishi aloxida xolda karab chikilgan. Baʼzi bir ishlarda alkanlarning xosil bulishini, izopranlardan tashkil topgan deb karaladi. Tuyingan poliizoprenlar zanjirida izoprenoidlarning tuzilishi uziga xos xarakterga ega. Masalan: 2, 6 – dimetilalkanlar C₉ – C₁₃ ni yeki 2, 6, 10 – trimetilalkanlar S₁₄ – S₁₈ ni va 2, 6, 10, 14 – tetrametilalkanlar tashkil etadi. Bular urtasida neft alkanlari genezesi tugrisidagi savolni tushunish uchun eng kizikarlisi pristan (S₁₉) va fitandir (S₂₀). Izoprenoidlarga 2 – metilalkanlarni (S₄ – S₈) xam kiritish mumkin. Neftlarda izoprenoidlar (2 – 3) % gacha bulishi mumkin. Shundan kismi pristan va fitanga tugri keladi.

Asosiy massa, kaynash temperaturasi (150 – 350⁰S) fraksiyali izoprenoidlarda yaʼni (S₁₁ – S₂₀) da mujassamlashgan. Chizmada fitolning tuzilishi aks ettirilgan bulib, bunda izoprenoid strukturaga ega bulgan alkanlar xosil bulganligi kursatilgan. Fitol - bu xlorofill tarkibiga kiruvchi bulib xisoblanadi.