Tovush signallari. Tovush signallari avtomobillarni xarakat xavfsizligini ta’minlash va yulovchi xamda boshka xaydovchilarni transport vositasi yakinlashayot-ganligi xakida ogoxlantirish uchun xizmat kiladi. Oxirgi vaktda tovush signallari avtomobillarning ulchov-nazorat asboblari bilan xam ishlatilib, xaydovchiga agre-gatlarni xolati tugrisida xabar beradi. Shuning-dek tovush signallari «avtomobil kurikchisi» tizimida xam ishlatiladi. Avtomobillarda asosan elektr va pnevmatik tovush signallari ishlatiladi.
Elektr tovush signallarining oxangli va shovkinli turlari mavjud. Oxangli tovush signallari karnayli shovkinli signallar esa disk rezonatorli kilib ishlangan. Kupchilik avtomobillarga ikkita tovush signali urnatilib, biri past oxangli bulsa ikkinchisi baland oxangli buladi. Yukori klassli yengil avtomobillarda uchta tovush signali bulib, ularning biri past oxangli, ikkitasi baland oxangli buladi. Bu signallar tuplami xamoxang kilib bir-biriga moslanadi va baravariga sadolanadi.
Elektr tovush signali (125-rasm) koliplangan pulat korpus 1 ga maxkamlangan uzak 4, kuzgalmas kontakt plastinasi 3, kuzgaluvchi kontakt urnatilgan prujinasimon plastina 7 lardan iborat. Korpus 1 va
125-rasm. Elektr tovush signali
rezanator 12 orasiga legirlangan va toblangan pulatdan tayyorlangan membrana 11 kistirib kuyilgan. Membranaga shtift 5 urnashtirilgan yakor 10 maxkamlangan. Elektromagnit chulgami 9 uzgich kontaktlar 6 ga ketma-ket ulangan. Kontaktlar orasidagi tirkish gaykalar 2 bilan rostlanadi. Kontaktlar orasidagi xosil buladigan uchkun kuchini pasaytirish uchun ularga paralel ravishda rezistor 5 (ba’zi xollarda kondensator )ulangan. Volfram kontaktlar 6 plastinalarga payvandlangan va normal xolda tutashgan buladi.
Elektromagnit chulgami 9 tok manbaiga ulanganda, uzak 4 magnitlanadi va yakor 10 ni uziga tortadi. Bu esa yakor maxkamlangan membranani egilishga olib keladi. Shu dakikani uzida yakorga urnatilgan shtift yukoriga xarakat kilib prujinasimon plastinaga ta’sir kiladi va kontaktlar 6 ni uzadi. Kontaktlarning uzilishi natijasida elektromagnit chulgamining tok zanjiri xam uziladi, uzak 4 magnit-sizlanadi membrana 11 uzining elastikligi xisobiga daslabki xolatiga kaytadi. Kontaktlar 6 yana tutashadi va signalni ishi takrorlanadi. Membrana xarakati
126-rasm. Signallar relesining ulanish sxemasi
ta’sirida vujudga kelgan xavoni tebra-nishi ma’lum chastotaga (200...400 Gs) ega bulgan tovush xosil bulishini ta’min-laydi. Signalning zarur oxangi membra-nani kalinligi va karnayning shaklini tanlash yuli bilan ta’minlanadi. Kar-nay kanchalik kalta va membrana kancha-lik kalin bulsa signal oxangi shunchalik yukori buladi.
Avtomobillarga ikki yoki undan ortik karnayli tovush signali urnatilganda, signalni ulaydigan tugma kontaktlari orkali utadigan tok kiymati 20...25A gacha yetib, uni kuydirishi mumkin. Signal tugmasi kontaklarini saklash va uni ishlash muddatini uzaytirish uchun signallar relesi (126-rasm) ishlatiladi. Tovush signalining tugmasi 5 bosilganda rele chulgami 4 dan tok utadi, uning uzagi magnitlanadi va yakorcha 3 ni tortib kontaktlar 2 ni tutashtiradi. Rele kontaktlarining ulanishi tovush signallari 1 ni tok manbaiga ulanishini ta’minlaydi. Signalni ulovchi tugma 5 kontaktlaridan utadigan tok, rele uzagini magnitlash uchun yetarli bulib, uni kiymati katta bulmaydi.
Shovkinli (karnaysiz) tovush signali (127-rasm) kosasimon disk kurini-shidagi rezonator 19 ega bulib, u mem-brana 18 bilan birga tebranadi. Shov-kinli signallarda kontaktlar 9 orasi-dagi tirkish murvat 7 yordamida tashkari-dan rostlanadi. Yakorcha 17 va uzak 13 orasidagi tirkish esa sterjen 12 ni burash yuli bilan rostlanadi. Uni bu-rash rostlash shlitsasi 2 yordamida amalga oshirilib, dastlab gayka bushatilishi ke-rak. Rostlash jarayoni tugatilgandan ke-yin, gaykani yana yaxshilab burab kuyish zarur.
|
127-rasm. Shovkinli(karnaysiz) tovush signali:
1-kopkok, 2-rostlash shlitsasi, 3-ki-suvchi shayba, 4-shponka chikigi, 5-uzgich prujinasi, 6-rostlash murvatining prujinasi, 7-rostlash murvati, 8-kobik, 9-uzgich kontaktlari, 10-markazlashtiruvchi prujina, 11-sterjen tayanchi, 12-sterjen, 13- elektromagnit uzagi, 14-kondensator, 15-chulgam, 16-prujinali osma, 17-yakorcha, 18-membrana, 19-rezonator
|
Dostları ilə paylaş: |
