Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tayanch so‘z va iboralar:
iqtisodiy fikr, quldorlik, mulkini himoya qilish, ijara, sudxo‘rlik, terimchilik, ovchilik, baliq ovlash, o‘troqlik turmush tarzi, qishloq xo‘jaligi. NAZORAT SAVOLLARI 1. Dastlabki iqtisodiy g‘oyalar qachon va qayerda paydo bo‘la boshladi? 2. Xammurapi qonunlari qachon va qaysi davlatda yuzaga keldi, uning asosiy mazmunini aytib bering. 3. Avestoda qaysi iqtisodiy kasblar yoritilgan? 4. Avestoda qanday xatti-harakat yoritiladi? 5. Konfutsiy g‘oyalarining asosiy mazmuni nimadan iborat? 6. Aflotun iqtisodiy g‘oyalari nimadan iborat, u almashuvning qanday shaklini tavsiya etadi? 7. «Avesto»dagi iqtisodiy g‘oyalarda ijtimoiy mehnat taqsimotining qaysi jixatlariga ko‘proq e’tibor berilgan? 8. Ilk uyg‘onish davrida O‘rta Osiyo olimlarining iqtisodiy g‘oyalarining asosiy mohiyati nimadan iborat? 9. Ksenofont g‘oyalarining mazmuni Arastu va Platon g‘oyalaridan va farqi va o‘xshash tomonlari qaysi? 10. Qadimgi Gretsiya va Rim g‘oyalarini taqqoslab bering. 47 3- MAVZU. FEODAL JAMIYATI VA UNING YEMIRILISHI DAVRIDAGI IQTISODIY TA’LIMOTLAR (2 soat) 3.1. FEODALIZM DAVRINING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI Yangi davr – milodning III asridan boshlab Osiyoda, milodning V asridan G‘arbiy Yevropada quldorlik tuzumi yangi feodal ishlab chiqarish usuli bilan almashdi 41 . Ammo quldorlik tuzumining qoldiqlari feodalizm va hatto kapitalizm davrida saqlanib qoldi. Masalan, eng rivojlangan AQSHda quldorlik, qullar mehnatidan foydalanish 1861–1865-yillardagi fuqarolik urushidan keyin to‘la tugatildi. Markaziy Osiyo, xususan, Turkistondagi qullik davri ham shu davrda, ya’ni o‘lka Rossiya tomonidan bosib olingach, qonun yo‘li bilan taqiqlandi. Ayrim tarixiy, iqtisodiy-ijtimoiy sabablarga ko‘ra Yevropaning asosiy qismida, jumladan, Rossiyada qulchilik ishlab chiqarish usuli darajasida etmadi, balki feodalizmga o‘tdi. Tuzumda yerga xususiy mulkchilik mavjud bo‘lib, bevosita ishlab chiqaruvchilar, rasman ozod dehqonlarni eksplutatsiya qila boshladi. Yer egalari – feodallar yoki davlat dehqonlardan barshchina (ishlab berish), natural (mahsulot) yoki pul obrogi (soliq) sifatida yer rentasini olish imkoniga ega edilar. Shunday qilib, feodalizm jamiyati yirik yer egalari va mayda ishlab chiqaruvchilar – dehqonlarning hamkorligiga asoslanildi. Qulga nisbatan erkin dehqon ishlab chiqarishdan xiyla manfaatdor bo‘lgan, o‘zining oilasi, ayrim ishlab chiqarish vositalariga, xo‘jalik mustaqilligiga ega edi, shu sababli mehnat unumdorligi va ishlab chiqarish kuchlari ancha o‘sdi. Feodalizm shu jihatdan avvalgi ibtidoiy jamoa va quldorlikdan tarixan progressiv jamiyat edi. Ammo bu davrda hali ham qoloq texnika mavjud bo‘lib, ishlab chiqarish kuchlarining rivoji sekin borgan. G‘arbiy Yevropada feodal ishlab chiqarish usuli V asr oxiri (Rim imperiyasining qulashi)dan burjua inqiloblari (XVII– XVIII asrlar), aniqrog‘i, sanoat to‘ntarilishi davrigacha yashadi. Ko‘pgina mamlakatlarda (masalan, O‘rta Osiyo, jumladan, 41 Раззоқов А., Ташматов Ш., Ўрмонов Н.. Иқтисодий таълимотлар тарихи. – Т.: “IQTISOD- MOLIYA” 2007. 27 -28 б. 48 O‘zbekistonda) bu davr undan ham uzoq vaqtni o‘z ichiga oldi (III–XX asrlar). Bu jamiyatda yuzaga kelgan iqtisodiy qarashlar keng qamrovli bo‘lib, yerga egalikning qonuniy ekanligini ko‘rsatish, tovar-pul munosabatlari muammolariga munosabatning kuchayishi belgilashga qaratilgan. O‘sha davrdagi iqtisodiy g‘oyalarga tovar-pul munosabatlari (sudxo‘rlikdan tashqari) qo‘llab-quvvatlanadi, shu bilan birga, feodal jamiyatning tabiiyligi, uni saqlab qolish zarurligi qayd etildi. Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|