Mühazirələr konspekti Bakı-2021 § Bipolyar və unipolyar tranzistorlarda qurulmuş açar sxemləri

§ Kombinasiyalı qurğular.
Kombinasiyalı qurğular rəqəmsal sistemlərdə geniş istifadə olunan qurğulardır və onların sırasına aşağıdakılar daaxildir:
1. Koderlər
2. Dekoderlər
3. Cəmləyicilər (summatorlar)
4. Komparatorlar (rəqəmli müqayisə qurğuları)
5. Rəqəmli kommutasiya qurğuları
- multipleksorlar
- demultipleksorlar
Bu qurğular məntiq elementləri üzərində qurulur və ani təsirlidirlər, cəld işləyəndirlər, yaddaşa malik deyillər, lakin bunlar olmadan rəqəmsal qurğuların işləməsi mümkün deyil.

1. Koderlər (kodlayıcılar)
Koderlər kombinasiyalı qurğular olub, N – sayda unitar – bir – birindən asılı olmayan siqnal girişinə və n – dərəcəli mövqeli kod çıxışına malikdirlər. Bu qurğuların giriş və çıxışları arasında

kimi asılılıq vardır. Koderlərin girişləri müxtəlif simvollardır; rəqəm, hərf, işarə və s.
Koderlərin qurulması prinsipində əsas şərt hər bir simvola uyğun təkrar olunmaz çıxış kodunun mövcudluğudur. Koderləri qurmaq üçün əvvəlcə kod cədvəli tərtib olunur. Kod cədvəli giriş simvolları ilə çıxış kodu arasındakı asılılığı müəyyən edir.
Koder sxemini sxemi üzərində nəzərdən keçirək .

Əvvəlcə koderin alqoritminə baxaq.

Koderin alqoritmi aşağıdakı kimidir:




Koderin kod cədvəli isə aşağıdakı kimidir:

Kod cədvəli və alqoritm quruduqdan sonra koderin sxemi qurulur. sturukturlu koder qurmaq üçün 4 ədəd 8 girişli OR elementindən idtifadə olunur. Buna uyğun koder sxemi aşağıdakı kimidir

“Z” hazırlıq siqnalı aktiv olan hər bir giriş simvoluna uyğun formalaşdırılan impuls siqnalıdır ki, çıxış kodunun hazır olduğunu bildirir:

Koderin mikrosxemi isə aşağıdakı kimidir:

2. Dekoderlər.
Dekoderlər koderlərin yerinə yetirdikləri funksiyanın əksini yerinə yetirirlər və n – dərəcəli mövqeli kod girişinə və N sayda unitar siqnal çıxışına malik olan qurğulardır. Dekoderlərin giriş və çıxışları arasında

kimi asılılıq vardır.
Dekoderləri qurarkən koderin qurulma cədvəlindən istifadə olunur. Dekoderin qurulması prinsipini sturukturuna malik olan sxem əsasında öyrənək. Bunun üçün ilk öncə aşağıdakı alqoritmə nəzər salaq:

Cədvələ əsasən yaza bilərik:

sturukturuna malik dekoder qurmaq üçün 16 ədəd 4 girişli AND elementindən istifadə olunur. Cədvələ əsasən sxem qurularkən düz və invers girişlərdən istifadə olunmalıdır. Bu cür dekoder sxemi aşağıdakı kimidir:

Bu sxem xətti dekoder sxemi adlanır və bu sxemlər giriş kodunun dərəcəsi məntiq elementlərinin girişlərinin sayına mütənasib olduqda qurulur. Bi çox hallarda isə giriş kodunun dərəcəsi elementlərin girişlərinin sayına uyğun gəlmir. Bu cür hallarda kaskad (piramidal) və matrisli dekoder sxemlərindən istifadə olunur.

Dekoderin mikrosxemi isə aşağıdakı kimidir:
3. Kaskad (piramidal) dekoderlər.
Kaskad dekoderlər giriş kodunun dərəcəsi elementlərin girişlərinin sayından böyük olduqda qurulur. Fərz edək ki, 4 dərəcəli - giriş kodu olan dekoderi ikigirişli elementlərdə qurmaq tələb olunur. Bu halda giriş kodunun dərəcələri bölünür. Buna əsasən ilkin olaraq və girişləri istifadə olunur və I kaskad qurulur. Bundan sonra girişinə uyğun olaraq II kaskad qurulur. Nəhayət, girişinə uyğun olaraq isə III kaskad qurulur. Bu cür dekoder sxemi aşağıdakı kimidir: