Mühazirə mətnləri Müh. İstehlak mallarinin keyfiyyət ekspertizasi metodlari istehlak

k

A

A

B

n

i

k

j

j

i

i

i













 

burada 

j

i

i

A

  -  j  eksperti  tərəfindən  göstərilən  i  obyektinin 

i



  obyekti  üzərində 

üstünlüklərinin sayı; 

A - obyekt cütlərinin ümumi sayıdır.  

Bütün  ekspertlər  tərəfindən  doldurulmuş  matrisaların  və  hesabatların 

nəticələrini matrisa şəklində yazmaq olar.  

Ardıcıl  müqayisəetmə  metodu  ekspertlərdən  böyük  əmək  sərfi  tələb  edən 

metoddur. Tədqiq edilən obyektlərin sayı yeddidən çox olduqda bu cəhət xüsusilə 

hiss olunur. 

Kombinəedilmiş    üsuldan    da    istifadə    edilir    ki,    bu    üsul    yuxarıda  

göstərilən    üsullardan    hər    hansı    ikisinin    birgə    istifadəsini    nəzərdə    tutur 

---

(məsələn,    ranqlama    və    müqayisəetmə).    Bu    kombinəedilmiş    üsul    alınmış  

nəticələrin  dəqiqləşdirilməsi  və  nəzarəti  üçün  istifadə  olunur. 

Tətqiqatlar  göstərir  ki,  yuxarıda  göstərilən  bütün  üsullar  eyni  dərəcədə  

etibarlıdır,  lakin  vaxt  sərfiyyatına  görə  ranqlama  üsulu daha  səmərəlidir. 

Yuxarıda    qeyd    olunduğu    kimi    bu    üsullar    müqayisə    edilən  

göstəricilərdən  hansı  keyfiyyət  göstəricisinin  daha   əhəmiyyətli,  hansının  az  

əhəmiyyətli    olmasını    müəyyənləşdirməyə    imkan    verir.    Bir    qayda    olaraq  

ekspertlər   çəki   əmsallarını   onların   çəkisinin   vahidə  bərabər   olması   şərtində  

müəyyənləşdirir (1).  Lakin  göstərmək  lazımdır  ki,  çəki  əmsallarının  cəmi  hər  

hansı    digər    ədədə    də    bərabər    ola    bilər.    Məsələn,    PROFAYL    sistemində  

vahid  əvəzinə  100 qəbul  edilir  [6]. 

,

1

1







n

j

j

m

                                                        (1)                    

burada  

j

m

– 

j

  göstəricisinin  çəki  əmsalı; 

 

j

 – analiz  olunan  göstəricilərin  sayıdır. 

Yuxarıda    verilən    şərt    o    zaman    qüvvədə    olur    ki,    bir    neçə    qrup  

göstəricilərin    çəki    əmsalları    ardıcıl    təyin    edilir.    Psixoloji    tətqiqatlar  

göstərmişdir  ki,  eyni  vaxtda  7±2  alternativdən  çox  qərar  qəbul  etmək  ekspert  

üçün  çətinlik  törədir.  Odur  ki,  çox  sayda  göstəricilərin  çəki  əmsalları  təyin  

edilərkən  onlar  bir  neçə  qrupa  bölünür  və  özünəməxsus  ierarxiya  ―keyfiyyət  

ağacı‖  qurulur.  Hər  bir  qrupa  7 – 9  keyfiyyət  göstəricisi  daxil  edilir  və  belə 

bir    şərtin    ödənməsi    gözlənilir:    qrup    daxilində    olan    göstəricilərin    çəki  

əmsallarının  cəmi  ekspert  tərəfindən  bu  qrupa  verilmiş  çəki  əmsalına  bərabər  

olmalıdır 

,

1







c

b

j

j

c

m

M

 

burada   

j

m

– c  qrupuna  daxil  olan  j  keyfiyyət  göstəricisinin  çəki  əmsalı;          

 

  

c

b  – c  qrupuna  daxil  olan  göstəricilərin  sayı; 

              

c

M

 - c  qrupunun  çəki  əmsalı (c -  qrupların  sayıdır).

 

---

c

M

    kəmiyyətin    bütün    qruplar    üzrə    qiymətləri    cəmi    vahidə    bərabər  

olmalıdır  və  

9

7





c

b

  qəbul  edilir.  Hesabatları  asanlaşdırmaq  üçün  xüsusi 

cədvəllər  tərtib  olunur.  Bu  cədvəllərdə  ekspert  ardıcıl  olaraq  hər  bir  göstərici  

üçün  çəki  əmsalını  xətləyir.   

Keyfiyyət  göstəricilərinin  sayı  çox  olduqda  ekspert  qiymətləndirməsində  

digər  bir  üsuldan  da  istifadə  etmək  olar.  Bu  üsula  görə  ayrı – ayrı  qrupların  

çəki  əmsalları  (1)  düsturuna  görə  tapılır  və  öz  aralarında  bir – birinə  vurulur: 

,

...

2

1

c

m

m

m

M









 

burada  

c

m

m

m

,

...

,

,

2

1

– qrupların  çəki  əmsallarıdır. 

Qeyd  etmət  lazımdır  ki,  ekspertlərin  diqqət  yetirdiyi  göstəricilərin  sayı  

40 – dan  çox  olmamalıdır.  Amerikalı  mütəxəssislərin  tətqiqatları göstərmişdir  

ki,    göstəricilərin    sayı    çox    olduqda    tam    psixoloji    səbəblərlə    izah    olunan  

təsadüfi  xarakterli  qiymətlər  müşahidə  olunur  [4]. 

Çəki  əmsallarının  dəqiq  müəyyənləşdirilməsi  kompleks  qiymətləndirmədə  

daha    etibarlı    nəticənin    alınmasına    şərait    yaradır.    Belə    çəki    əmsalları  

tənzimləyici    mexanizm    rolu    oynayır    və    məmulatın    keyfiyyətinin    kompleks  

qiymətləndirilməsinə    daxil    edilən    göstəricilərin    seçilməsinə    əsas    verir.  

Müəyyən    qiymətdən    kiçik    çəki    əmsallarına    malik    keyfiyyət    göstəriciləri  

əhəmiyyətsiz  göstəricilər  kimi  sənaye  məhsulunun  keyfiyyətinin  analizindən  

çıxarılır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---