Mövzu Regional sosial-iqtisadi inkişafın nəzəri metodoloji əsasları
Əhaliyə məişət xidmətlərinin planlaşdırılması
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
7.4.Əhaliyə məişət xidmətlərinin planlaşdırılması
Azərbaycan Respublikasında həyata keçirilən islahatların nəticəsi olaraq əhaliyə məişət xidməti sahəsində də mülkiyyət və keyfiyyət dəyişiklikləri baş vermişdir. Bu sahə xalq təsərrüfatının digər sahələrindən fərqli olaraq əhalinin sifarişləri əsasında iş və xidmətləri yerinə yetirir. Sahənin mühüm vəzifəsi əhalidə olan məmulatların istehlak dəyərlərini bərpa etmək, həmçinin fərdi sifarişlə yeni məmulatlar istehsal etməkdən ibarətdir. Yeni məmulatların istehsalı hər şeydən əvvəl kütləvi istehsal hesabına istehlak tələbini ödəməyin mümkün olmaması ilə əlaqədardır. Daha doğrusu, alıcının (sifarişçinin) fərdi zövqü ilə kütləvi istehsal olunan məmulatın forma və ölçülərinin uyğun gəlməməsi, eyni zamanda, kütləvi istehsal hesabına əhalinin tələbatının tam ödənilmə- məsi, əhahyə məişət xidməti müəssisələrində müxtəlif məmulatlar istehsalı zəruriyyətini doğurur. Ümumiyyətlə, 600-ə qədər adda xidmət və iş növü üzrə əhaliyə xidmət göstərilir. Bunlar aşağıdakı ki mi qruplaşdırılır: - ayaqqabi təmiri; - fərdi ayaqqabı tikişi; - tikili və dəri məmulatlarının, baş geyimlri və toxuculuq-qalan- tereya məmulatları n ı n tə mi ri; - tikili, xəz və dəri məmulatlarının, baş geyimlərinin və toxuculuq qalantereyasımn fərdi tikişi; - Trikotaj məmulatlarının fərdi toxunması və tikişi; -Məişət maşın və cihazlarının təmiri, metal məmulatlarının hazırlanması və təmiri, o cümlədən: televizorların, radiocihazların, soyuducuların, tozsoranların, paltaryuyan və tikiş maşınlarının və s. təmiri, saatların təmiri, digər məişət maşın və cihazların təmiri; Vətəndaşlara məxsus nəqliyyat vasitələrinin təmiri və texniki xidməti; - Mebel təmiri; - Mebel istehsalı; - Kimyəvi təmizləmə və rəngləmə; -Tam və ya hissə-hissə mexanikləşdirihniş camaşirxanalarm xidmətləri; - Fotoqrafiya və foto laboratoriyaların xidmətləri; - Əhalinin sifarişi ilə mənzil tikintisi və təmiri; - Hamam və duşların xidmətləri; - Bərbərxana xidmətləri; - Kirayə məntəqələrinin xidmətləri; -Nəqliyyat xidmətləri; -Kənd təsərrüfatı məhsulları emalı uzrə xidmətlər; - Dəfn xidmətləri; - Digər xidmət növləri. Ölkəmizdə əhali n i n maddi, sosial-mədəni nemətlər istehlakı səviyyəsi yüksəldikcə və strukturu dəyişdikçə xidmətlərə tələbat da dəyişir. Bir sıra xidmətlərə tələbat sürətlə artır, digərləri isə, nisbətən azalır. Əhaliyə məişət xidməti n i aşağıdakı istiqamətlərdə inkişaf etdirmək olar: - muxtar respubhkalarm və vilayətlərin paytaxtlarında, iri və or- tahəcmli şəhərlərdə sahə prinsipində ixtisaslaşdırılmış müəssisə və istehsal birlikləri yaratmaq; - hər bir vilayət mərkəzində, muxtar respublikanın paytaxtında, iri şəhərlərdə yüksək xidmət mədəniyyətinə malik, qabaqcıl təcrübəni, mütərəqqi texnoloji proseslərin tətbiqini təbliğ edə bilən, istehsal proseslərinin mexanikləşməsi və avtomatlaşdırılması səviyyəsinə görə seçilən xidmət mərkəzləri kimi məişət müəssisələri n i təşkil etmək; - fəhlə qəsəbələrində və şəhərlərdə əhalidən sifariş qəbul edib ixtisaslaşdırılmış müəssisələrə göndərən qəbul məntəqələri təşkil etmək; - kiçik şəhərlərdə və kənd yerlərində tərkibində ixtisaslaşdırılmış sexlər, emalatxanalar və atelyelər olan məişət xidməti kombinatları şəbəkəsini genişləndirmək; - əhaliyə məişət xidməti müəssisələrində abonement xidməti, sifarişlə evlərə xidmət, müəssisələrdə, idarələrdə, ali və orta ixtisas məktəblərində, yataqxanalarda sifarişlər qəbul etmək, nümunələr üzrə sifarişlər qəbul etmək, sifarişləri evə gətirmək və s. mütərəqqi xidmət formalarını intensiv inkişaf etdirmək; - sahənin idarə edilməsini təkmilləşdirmək; - əhaliyə məişət xidməti müəssisələrini xüsusi, kollektiv mülkiyyətə keçirmək; - əhalinin məişət xidmətlərinə istehlak tələbatını tam öyrənmək yolu ilə müəssisələrin, birliklərin və nazirliklərin, konsernlərin, depor- tamentlərin işləyib hazırladığı planların əsaslandırılması səviyyəsini yüksəltmək; - əhaliyə məişət xidməti müəssisələrində istifadə olunan texniki-iqtisadi göstəricilər sistemi n i təkmilləşdirmək. Əhalinin istehlak tələbini tam öyrənmək üçün ayrı-ayrı modellər üzrə məmulatları mövsüm üzrə təmirə daxil olmaları və s.- müşahidə etmək lazımdır. Əhalinin pul gəlirləri və xərclərinin strukturunu və səviyyəsini xarakterizə edən hesabat məlumatlarını təhlil etməklə ev şəraitində fərdi şəxslərin yerinə yetirdikləri işlərin və müxtəlif xidmətlərin həcmi müəyyən edilir. Xidmətlərə tələbata təsir göstərən amilləri aşkara çıxarmaq, öyrənmək və təhlil etmək üçün iqtisadi-riyazi metodlardan istifadə etmək, modelləşdirməni tətbiq etmək laz ım dır. Əsas növlərdə iş və xidmətlərə tələbatı planlaşdırarkən əhalinin tələbi, yerli, milli, mövsümi və başqa xüsusiyyətlər nəzərə alınır. Məişət xidmətlərinə tələbatı müəyyən edən aşağıdakı amillər təklif edilir: - iqtisadi-maddi istehsalın və əməyin ərazi bölgüsünün inkişaf səviyyəsi, xidmətlərə qiymətlərin səviyyəsi və nisbəti, əhalinin pul gəlirləri və onların ayrı- ayrı, əhali qrupları arasında bölüşdürülməsi, əhalidə uzun müddət istifadə olunan əşyaların mövcudluğu və s.; - sosial-cəmiyyətin sosial strukturu. Mədəniyyətin inkişaf səviyyəsi, milli və məişət xüsusiyyətləri və ənənələri, sosial tə mi nat və ictimai istehlak fondlarının inkişafı sahəsində dövlət siyasəti. İstehlakçıların zövqlərinin formalaşması üzrə cəmiyyətin tərbiyəvi fəaliyyəti, moda və s.; - demoqrafık-regionda əhalinin sayı, şəhər və kənd, kişi və qadın, əhali qrupları arasında nisbətlərin dəyişilməsi, müxtəlif yaş qrupları arasında nisbətlərin dəyişilməsi, ailələrin sayı və tələbatının dəyişilməsi, əhalinin yerləşməsi və s.; - təbii-iqlim - müxtəlif regionların coğrafi yerləşməsi, iqhmin ilin müxtəlif fəsillərində davametmə müddəti və s.; Bu amillərə əsaslanaraq rayonda, şəhərlərdə. Muxtar Respublikada əhaliyə məişət xidmətinin inkişaf planlarını işləyib hazırlayarkən aşağıdakı ilk məlumatlardan istifadə olunur: - bazis dövründə əhaliyə xidmətin səviyyəsi; - bazis dövründə məişət xidmətində bir nəfərə düşən xidmətin həcmi; - bir nəfərə düşən xidmətin həcmi ilə hər bir xidmət növünə əhalinin tələbatı; - bu rayonda əhalinin bir nəfərinə düşən xidmətin səviyyəsi ilə qonşu rayonların səviyyəsinin müqayisəsi (sahə düzəliş qiymət əmsallarını tətbiq etməklə); - əhalidə təmirə və ya emala ehtiyacı olan əşyaların miqdarı, planlaşdırılan dövrdə ticarət şəbəkəsi vasitəsilə onların satışının artması proqnozları; - əhalinin bu və ya başqa növlərdə xidmətlərə tələbi, ailə büdcəsi və ödəmə qabiliyyəti. Bu halda nəzərə almaq lazımdır ki, tikiş və yeni məmulatların hazırlanması (paltar və ayaqqabın fərdi tikişi, əhalinin fərdi sifarişi ilə trikotaj məmulatı və mebelin hazırla n ması və s.) ticarət şəbəkəsində bu cür məmulatların mövcudluğu, onların keyfiyyəti, müasir modalara müvafıqliyi kimi amillərdən xeyli asılıdır. Bunun üçün aşağıdakı məsələləri dərindən tədqiq etmək lazımdır: - əhaliyə məişət xidməti müəssisələrinin maddi-texniki bazasının vəziyyəti və inkişaf etdirilməsi imkanları; - şəhər və kənd yerlərində müəssisə və qəbul məntəqələri şəbəkəsinin inkişaf etdirilməsi imkanları. Əhaliyə məişət xidməti inkişafı göstəricilərinin planlaşdırılması prosesində aşağıdakı məsələləri də mütləq nəzərə almaq lazımdır: - optimal həcmdə istehsalın daha dərindən ixtisaslaşdırılması və iriləşdirihnəsi. Məişət xidməti n i n sənayeləşdirihnəsi, iri müəssisələrlə yanaşı, müasir avadanlıqlarla təchiz olunmuş orta və nisbətən kiçik həcmli müəssisələrin də saxlanılması və inkişaf etdirilməsi zəruriyyə- tini inkar etmir. Rayon, şəhər və kənd yerlərində onların təbii-iqtisadi şəraiti, rayon və şəhərlərlə kəndlərin əlaqələri, nəqhyyatm inkişafı, əhalinin sosial tərkibi, mədəni inkişaf səviyyəsi, əhahnin mexa n iki hərəkəti və s. amillərlə əlaqədar məişət xidməti müəssisələrinin optimal həcmi fərqlənə bilər; - məişət xidməti müəssisələrinin maddi-texniki bazası n ı n maksimum möhkəmləndirilməsi, işlərin mexanikləşdirilməsi, əməyin və istehsalın təşkilinin yeni formalarının ardıcıl həyata keçirilməsi; - mövcud əmək ehtiyatlarından səmərəh istifadə edilməsi, məişət xidməti müəssisələrinin ali və orta-ixtisas təhsilli mütəxəssislərlə təmin edilməsi, bütün ixtisaslar üzrə fəhlələrin ixtisasının daim artırılması; - şəhər yerlərinə nisbətən kəndlərdə əhaliyə məişət xidmətinin üstün inkşafı; - sürətlə inkişaf edən rayonlarda həm şəhər və həm də kənd yerlərində əhaliyə məişət xidmətinin daha sürətlə inkişafı; - əhaliyə xidmət mədəniyyətini, işlərin keyfiyyətini yüksəltmək və onların yerinə yetirilməsi müddətləri n i qısaltmaq. Bütün qeyd olunan a mi llərin məcmun əhaliyə məişət xidmətinin inkişafı planlarının layihələrini işləyib hazırlayarkən nəzərə almaq lazımdır. Əhaliyə məişət xidmətinin inkişafı planının işlənib hazırla nm ası və əsaslandırılmasında balans, əhalinin anket sorğusu müşahidə metodlarından istifadə olunur. Planlaşdırmada əhahnin hər nəfərinə, 1000 nəfərə, 10000 nəfərə müxtəlif xidmət növləri normaları, dəyər ifadəsində adambaşına məişət xidmətinin və ayrı- ayrı xidmət növlərinin həcmi norması, müxtəlif məhsul, məmulat və cihazların təmiri normaları və s. istifadə olunur. Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|