Modernization of the Curricula in sphere of smart building engineering Green Building (greb)

 
Korxonalarda shamollatish va shamollatish 
turlari 
Umumiy shamollatish. Sanoat korxonalari ishlab 
chiqarish binolarida ajralib chiqayotgan har xil zararli 
moddalarni shamol yo‘nalishtirish vositasi bilan 
birgalikda chiqarib yuborishning imkoniyati bo‘lmasa, 
yoki ajralib chiqayotgan moddalar texnologik 
jarayonning 
hamma 
uchastkalaridan 
ajralib 
chiqayotgan 
bo‘lsa, 
unda 
yakka 
tartibdagi 
shamollatish 
vositalarini 
qo‘llash 
imkoniyati 
yo‘qoladi. 
Ana 
shunday 
hollarda 
umumiy 
shamollatish 
usulidan 
foydalaniladi. 
Umumiy 

---

shamollatish vositasini zararli moddalar yoki issiqlik 
eng ko‘p ajralib chiqayotgan zonaga o‘rnatish kerak. 
Ishlab chiqarish zonalarida yig‘ilgan havodagi 
zararli moddalar shaxta va fonarlar, shuningdek havo 
almashtirish maqsadida o‘rnatilgan havo qabul qilish 
vositalari orqali chiqarib yuborilishi mumkin. Sof 
havoni esa yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan vositalarning 
biri yordamida amalga oshirish mumkin.
Shamollatish 
vositalarini 
o‘rnatishda, 
shamollatish sxemasining iqtisodiy kamxarj bo‘lishi 
bilan 
birga, 
iloji 
boricha 
kam 
metall 
sarf 
qilinadiganini tanlash zarur. 
Issiqlik ajralib chiqadigan xonalarda havo 
almashtirishni 
ta’minlash. 
Sanoat 
korxonalari 
xonalarida ajralib chiqadigan zararli omil faqat 
issiqlik bo‘lsa, unda hisoblab almashtiriladigan havo 
miqdori quyidagi formula bilan aniqlanadi. 
G
1
= 
)
(
24
,
0
o
х
ort
t
t
Q


---

Bu erda G
1
- chiqarilib tashlanishi kerak bo‘lgan 
havo miqdori, kg/s; 
Q
ort
- ortiqcha issiqlik miqdori. 
Ortiqcha issiqlik miqdori, xonada ajralayotgan 
issiqlik miqdori orasidagi ayirmadan iborat bo‘ladi. 
Bunda issiqlik balansini o‘rtacha issiq, sovuq va issiq 
davrga ayrim-ayrim hisoblash tavsiya qilinadi. 
Issiq sharoit uchun issiqlik balansini quyidagicha 
yozish mumkin. 
C
t
T


10
, 
)
(
4
3
2
1
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
ra d
o r t







O‘rtacha va sovuq davr uchun 
C
t
T


10
, 
)
(
6
5
4
3
2
1
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
o rt








Bunda 

Q - xonadagi hamma issiqlik 
manba’laridan 
ajralayotgan 
issiqlik 
miqdori, 
kkal·soat; 

---

Q
rad 
- quyosh nuri ta’sirida hosil bo‘ladigan 
issiqlik miqdori, kkal·soat; 
Q
1
-xonaga kiritilgan materiallarning isishi uchun 
sarflanadigan issiqlik, kkal·soat; 
Q
2
- sovuq yuzalar bilan yutiladigan issiqlik 
miqdori, kkal·soat; 
Q
3
- joylardagi shamollatish vositalari orqali 
yo‘qotiladigan issiqlik miqdori, kkal·soat; 
Q
4
- devorlar orqali yo‘qotiladigan issiqlik 
miqdori, kkal·soat; 
Q
5
- xonaga tirqishlardan kirgan havoni isitishga 
sarflanadigan issiqlik, kkal·soat. 
Yuqorida 
keltirilgan 
formulada 
t
h
-chiqarib 
yuborilayotgan havoninng temperaturasi hisobga 
olingan. Uni belgilash uchun issiqlik ajralayotgan 
jihozlarning 
sathini, 
xonaning 
balandligi 
va 
o‘rnatilgan jihozlarning zichligini hisobga olish kerak 
bo‘ladi. 
Ishchi zonasidagi havoni isitishga esa, hamma 
ajralib chiqayotgan Q
ort
issiqlik sarflanmasdan balki 

---

isitish issiqliqligi Q
ii
gina sarflanadi. Hisoblashlarda 
xatoliklarning oldini olish maqsadida quyidagi 
koeffitsiontni kiritamiz. 
ort
ii
Q
Q
m

; yoki 
o
x
o
ii
t
t
t
t
m



Bunda 
ii
t
- ishchi zonadagi havoning issiqligi, 
o
C; 
t
o
- oqim bilan berilayotgan havoning issiqligi, 
o
C; 
t
х
-chiqarib yuborilayotgan havoning issiqligi, 
o
C. 
Bu koeffitsient havoning amaliy miqdorini 
bilgan holda chiqarilib yuborilayotgan havoning 
haroratini aniqlash imkoniyatini tug‘diradi. 
0
t
m
t
t
t
o
ii
h



Ba’zi bir xonaning balandligi 4 m dan ortiq 
bo‘lgan holatlardan chiqarib yuborilayotgan havoning 
miqdori harorat gradienti usuli bilan aniqlanishi 
mumkin. 

---

)
2
(




H
t
t
ii
h
Bu erda 

-xonaning har metr balandligiga 
belgilangan harorat gradmenti, 
o
C; N-xonaning 
polidan havo chiqarib yuborish zonasigacha bo‘lgan 
balandligi, m. 
Hisoblangan almashtiriladigan havo miqdori 
yuqorida belgilangan havo almashtirish koeffitsientini 
qo‘shib hisoblanganda quyidagi holga keladi. 
)
(
24
,
0
o
ii
ort
t
t
mQ
G


(1) 
Agar binoning ba’zi uchastkalarida mahalliy 
shamollatish sisitemalari o‘rnatilgan bo‘lsa, unda 
4
4
)
(
24
,
0
G
t
t
Q
mQ
G
o
ii
ort




(2) 
Bu erda Q
4
-mahalliy shamollatish vositalari 
yordamida chiqarib yuboriladigan issiqlik miqdori, 

---

kkal·soat; G
4
-mahalliy shamollatish vositalari 
yordamida chiqarib yuborilayotgan havo miqdori, 
kg/soat. 
Mahalliy 
shamollatish 
natijasida 
chiqarilib 
yuborilayotgan 
issiqlik 
miqdori 
quyidagicha 
aniqlanadi. 
4
0
4
)
(
24
.
0
G
t
t
Q
ii


(3) 
(3) ni (2) ga qo‘ysak 
4
)
1
(
)
(
24
,
0
G
m
t
t
mQ
G
o
ii
ort




Agar koeffitsient m ni yuqorida keltirilgan 
qiymat bilan almashtirsak 
4
4
)
(
24
,
0
G
t
t
Q
mQ
G
o
ii
ort





---

Xonalarga barilayotgan umumiy shamollatish 
samaradorligini 
havo 
almashtirish 
jarajasini 
belgilovchi koeffitsient orqali ifodalanadi
V
L
K

bunda K - havo almashtirish darajasini 
belgilovchi koeffitsient; 
L - ventilyator yordamida xonaga yuborilayotgan 
yoki xonadan so‘rib olinayotgan havo miqdori, 
m
3
·soat; V -xonaning hajmi, m
3
. 
Bu birlik bir soat davomida xona ichidagi havo 
necha marta yangilanayotganini ko‘rsatadi.