Microsoft Word T?bi?td?n istifad?nin huquqi ?saslar?doc
Yüklə 1,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ekoloji audit və aparılması qaydaları
«Audit» sözü ingilis dilindən hərfı mənada tərcümədə yoxlama, mühasib kitablarının, sənədlərinin və hesabatlarının təftişi mənasmı verir. Audit auditor xidmətlərinin göstərilməsi üzrə sahibkarlıq fəaliyyətini özündə əks etdirir. Auditor latın dilindən tərcümədə tədqiqatçı deməkdir. Müəyyən dövr ərzində müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini yoxlayan şəxslər auditorlar hesab olunur. Auditor fəaliyyəti təftiş və nəzarətlə müqayisədə daha geniş anlayışdır. Auditorlar təkcə maliyyə göstəricilərinin etibarhlığının yoxlanılmasını həyata keçirmir, həm də xərclərin rasionallaşdınlması və mənfəətin artırılması məqsədi ilə tək-lifiər də hazırlayır. Bu mənada audit biznesin ekspertizasını həyata keçirir. Audit - sahibkarlıq risklərinin, informasiya risklərinin azaldılmasına yönəldilmiş fəaliyyət növü olub, təsərrüfat fəa-liyyətinə əlverişli şərait yaradır. Auditorlarm başhca məqsədi - auditasiya olunan obyekt haqqmda real və dəqiq məlumatlar əldə etməkdir. Auditorluq fəaliyyəti müstəqil nəzarət forması olub, müstəqil ekspertizaya əsaslanır. Beləliklə, auditor fəaliyyəti - maliyyə-iqtisadi sferada ekspert fəaliyyətidir. Ətraf mühitə zərərli təsir vuran tullan-tdarın faktiki miqdarının təyin olunması, müəssisənin fəaliyyətinin ekoloji ekspertizasmm müxtəlif suallarına cavab axtarmaq, audit anlayışmın tarixən formalaşmış mahiyyətinə uyğun gəlmir. Bizim ölkəmizdə bu yeni ə cnəbi söz olub, bəzən «ekspertiza», «yoxlama» sözlərini sıxışdırıb, əvəz edir. Odur ki, sözü öz yerində işlətmək, qarışıqhqdan qaçmaq və anlaşılmazlıq olmasın deyə bu anlayışları dəqiq ayırmaq lazımdır. Adətən, ekoloji audit aşağıdakı istiqamətlərdə həyata keçirilir: istehsal obyektlərinin ekoloji auditi; ərazinin ekoloji auditi, ekoloji konsaltinq. İ stehsal obyektlərinin ekoloji auditi. Bu işdə əsas məqsəd müəssisənin ətraf muhitin mühafızəsi üzrə norma və göstərişlərə riayət olunması, təbiəti mühafızə üzrə tədbirlərə görə tövsiyələrin işlənib hazırlanması, həmçinin təbiətdən istifadə ilə ə laqədar xərclərin maya dəyərinin qiymətləndirilməsi sahəsində müəssisənin fəaliyyətinin yoxlanılmasıdır. Eyni zamanda, istehsal obyektlərinin işinin investisiyalaşdırılmasından əvvəlki mərhələsində, həmçinin nəzarətedici orqanlarla mübahisəli məsələlərin həlli zamanı ekoloji audit aparılır. Ə razinin ekoloji auditi konkret torpaq sahəsinin təbii ehtiyat potensialının qiymətləndirilməsinə, neqativ təbii və təbii-texnogen proseslərin aşkar olunmasına, ə traf mühitə texnogen təsirin səviyyəsinin qiymətləndirilməsinə və növünün müəyyən olunmasına istiqamətlənmişdir. Bu, torpaq sahələri ilə əlaqədar əqdlərin, daşınmaz ə mlakla bağh əməliyyatların həyata keçirilməsi zamanı aparılır. Ətraf mühitin komponentlə-rindən birinin vəziyyətinin qiymətləndirilməsi də ərazinin ekoloji auditi ilə mümkündür. Vacib olan ətraflı materiallarla əsaslandırılmış müstəqil ekspert rəyi işin nəticəsidir. Ekoloji konsaltinq. Böyük şəhərlərdə ətraf mühitin mühafizəsi problemi istehsahn texnoloji aspektləri, torpaqdan istifadə məsələləri, əmlak hüquqları və s. ilə sıx bağhdır. Odur ki, görülən işlər arasında məsləhət vermə xidmətləri mühüm yer tutur ki, bunlara da aşağıdakılar aid ola bilər: - ərazidə ekoloji problemlərin mümkünlüyü haqqında rəyin verilməsi ilə ə laqədar torpaq sahələrinin layihədən əvvəlki təftişi; - mövcud olan və ya layihələşdirilən texnologiyaların ekoloji qiymətləndirilməsi; - müxtəlif təbiəti mühafızə tədbirlərinin səmərəliliyinin (vacibliliyinin və kifayətliliyinin) qiymətləndirilməsi; - təbiəti mühafızə tədbirlərinin tətbiq olunmasının əsaslandırılması; - müxtəlif başlanğıc-icazəverici sənədlərin hazırlanmasında iştirak etmək. Ekoloji auditin səmərəliliyini təmin edən prinsiplər bunlardır: - öyrənilən obyektin özünəməxsusluğu və ekoloji təhlükəsizlik məsələlərində ekoloji auditorların yüksək ixtisaslılığı; - auditasiya olunan obyektlərin rəhbərləri vo ya mülkiyyətçiləri tərəfındən ekoloji auditor dəstəklənməsi və audit prosesində meydana çıxmış çatışmazhqlarm aradan qaldırılması üzrə məcburi tədbirlərin görülməsi; - qarşılıqlı əlaqəli təbiətdən istifadə məsələlərinin öy-rənilməsinin kompleksliliyi; - ekoloji auditin tapşınğınm dəqiq və birmənalı forma-laşdırılması; - ekoloji auditin bitkinliyinə, onun nəticələrinin səhihliyinə və yekununda ahnmış cavabların düzgünlüyünə inamın təmin olunması. Ekoloji auditin obyekti aşağıdakılar ola bilər: - ətraf mühitə təsir göstərən müəssisə və qurğular; - təsərrüfat fəaliyyətli obyektlərin tikintisi, yenidən qurulması, genişləndirilməsi, ləğv olunması layihələri; - təbiəti mühafizə təyinatlı xidmətlərin göstərilməsi ilə məşğul olan təşkilatlar. Ekoloji auditin ümumi proseduru özündə aşağıdakıları birləşdirir: - təbiəti mühafizə üzrə qanunverici və qanun qüvvəli normativ-hüquqi aktların yerinə yetirilməsinin analizi; - sənədlərin, qeydiyyat jurnallarmın və digər materialların yoxlanılması; - vizual müşahidə; - nümunələrin seçilməsi və laboratoriya analizi; - ərizə verən şəxsin attestasiyası. Ekoloji audit, adətən, üç mərhələdə həyata keçirilir: Birinci mərhələdə audit planı hazırlanır, obyektlər və komanda seçilir, iş qrafıki tutulur və s. İ kinci mərhələdə (əsas mərhələdə) ilkin materiallar toplanır və qiymətləndirilir, müəssisənin işçi heyəti ilə iş aparılır, daxili sənədlərlə tanışhq həyata keçirilir. Bu zaman anketləşdirmə üsulundan, material balansından və texniki hesablama-lardan, müxtəlif xəritələrdən istifadə olunur. Üçüncü mərhələdə ekoloji auditin nəticələrinə əsasən, hesabat, aşkar edilmiş nöqsanların aradan qaldınlması üçün tövsiyələr və təklifiər hazırlamr. Bu zaman ekoloji audit üçün hazırlanan rəy 3 hissədən ibarət olur: giriş, analitik təhlil və yekun. Ekoloji audit müstəqil ekoloji fəaliyyet növü kimi ekoloji pasportlaşdırma və ekoloji sertifıkatlaşdırma ilə yanaşı paralel olaraq həyata keçirilə bilər. Bu həm də təşkilati-hüquqi bir tədbir kimi təsərrüfat və digər fəaliyyət növlərinin ekolodi tə-ləblərə uyğun olub-olmadığmı araşdırmaq üçün də vacibdir. Ümumiyyətlə, təbiəti mühafızə praktikasında ekoloji audit obyektiv və müstəqil analiz və qiymətləndirmə kimi nəzərdən keçirilir, homin fəaliyyətlərin ekoloji tələblərə cavab verməsi sahəsi kimi qiymətləndirilir. Deyilən bütün tövsiyə və təkliflərirt hamısının nəzərə almması tələb olunur. Ekoloji auditin digər audit növlərindən fərqi ondadır ki, onun apanlması üçün müəssisənin təbiəti mühafizə fəaliyyəti haqqmda böyük həcmli konkret informasi-yanın toplanması, təhlili və sənədləşdirilməsi lazımdır. Əlavə etmək lazımdır ki, bu sahədə sərt reqlamentə malik prosedur və standartlar yoxdur (Ş.Göyçaylı, T.İsmayüov, 2006). «Ətraf mühitin mühafızəsi haqqmda» Qanunun 75-ci maddəsində ekoloji audit - təbii ehtiyatlarm istifadəsi və bərpası üzrə hesabatlarm düzgün tərtib edilməsi də daxil olmaqla təbiətdən istifadəçi tərəfmdən ekoloji tələblərin, ətraf mühitin mühafizəsi normalarının və qaydalarınm gözlənilməsi məqsədi ilə onların təsərrüfat və digər fəaliyyətinin müstəqil yoxlanıl-ması kimi təsbit olunub. Qanunda həmçinin ekoloji auditin təbiətdən istifadəçi ilə ekoloji auditor arasmda bağlanmış müqavilə əsasında aparıldığı və qanunvericiliklə müəyyən olunmuş hallarda onun məcburi olduğu öz əksini tapmışdır. «İcbari ekoloji sığorta haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda ekoloji sığorta müqaviləsi bağlanan zaman sığortalının ekoloji auditinin aparıla bilməsi, müqavilədə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, ekoloji auditin sığortalının hesabma aparılması, həmçinin tərəflərdən hər hansı birinın təşəbbüsü ilə və onun hesabına da aparılmasının mümkünlüyü təsbit olunmuşdur (maddə 7). Ekoloji auditor - xüsusi razılığa (lisenziyaya) əsasən eko-loji auditor fəaliyyəti göstərmək hüququna malik olan hüquqi və ya fıziki şəxslərdir. Bu fəaliyyət ilə məşğul olmaq hüququnu almaq üçün xü-susi razılıq Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə müəyyənləşdirilmiş İcra Hakimiyyəti orqanı tərəfındən verilir. Xarici auditorlar və auditor təşkilatları ekoloji auditin aparılmasına və məsləhətlərin verilməsinə cəlb edilə bilərlər. Ekoloji auditin obyektləri ətraf mühitin təbiət istifadəçiləri tərəfındən bütün komponentləri (atmosfer havası, su obyektləri, bitki örtüyü, heyvanat aləmi, yerin təki və torpaq örtüyü), ətraf mühitə zərərli təsir edən müəssisələr və fərdi fəaliyyət nəticəsində ətraf mühitə vurulan zərərli təsir sahələridir. Ekoloji auditorun məqsədi ekoloji təhlükəsizliyə təminat yaratmaq məqsədilə təbiətdən istifadəçilərin fəaliyyətinin Azərbaycan Respublikasımn mövcud qanunvericiiiyinə, ekoloji norma və standartlara uyğunluğunu müstəqil surətdə yoxla-maq, onlara fəaliyyətinin səmərəli təşkili və ekoloji siyasətinin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı zəruri məsləhətlər vermək, köməklik göstərməkdir. Ekoloji auditorun vəzifələri aşağıdakılardır: - ekoloji auditin aparılmasında Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinin tələblərinə riayət etmək; - auditor yoxlamalarını və zəruri məsləhət xidmətlərini mövcud qanunvericilik üzrə keyfıyyətli həyata keçirmək; - yoxlanılan təsərrüfat subyektində şəxsi əmlak mənafeyi, qarşıhqlı iqtisadi və işgüzar maraqları, əlaqələri müəyyənləşdirdikdə, müəssisə rəhbərliyindən hər hansı bir şəxslə birbaşa qohumluq əlaqəsi olduqda, bundan əvvəl orada öz peşə fəaliyyəti ilə bağlı xidmətlər göstərdikdə auditin apanlmasında iştirakın qeyri-mümkünlüyü barədə dərhal sifarişciyə (səlahiyyətli dövlət orqanına) xəbər vermək; - mülkiyyət formasından asılı olmayaraq təbiətdən istifadəçilərin təbii ehtiyatlardan istifadə və onun bərpası ilə bağlı maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin auditini aparmaq; - ekoloji auditin aparılması zamanı aşkar edilmiş bütün pozuntular, maliyyə-mühasibat üçotunun aparılması və hesabatların tərtibi, ekoloji tələblərə əməl olunması ilə bağlı nöqsanlar haqqmda sifarişçinin rəhbərliyinə rəsmi məlumat vermək; - təbiətdən istifadəçilərin tələbi ilə aparılan ekoloji audit zamanı əldə edilən məlumatları (məhkəmə orqanlarmm tələb etdiyi hallar istisna olmaqla) məxfi saxlamaq; - yoxlama zamanı alınmış və ya tərtib edilmiş sənədlərin qorunub saxlanılmasını təmin etmək; - təbiətdən istifadəçilərin tələbi ilə onlara audit aparılmasına dair qanunvericiliyin tələbləri, tərəfiərin hüquq və vəzifələri, habelə auditorun rəyində olan irad və nəticələri əsaslandıran normativ aktlar barəsində ətrafiı məlumat vermək; Ekoloji auditor fəaliyyəti Azərbaycan Respublikasının «Ətraf mühitin mühafızəsi haqqında» Qammu, «Ekoloji auditor fəaliyyəti haqqında Qayda» və digər normativ-hüquqi aktlarla tənzimlənir. Ekoloji auditorun hüquqları aşağıdakılardır: - müvafıq qanunvericiliyə uyğun olaraq təbiətdən isti-fadəçilər və digər sifarişçilərlə bağlanmış müqavilələrin şərtlərinə uyğun olaraq auditin forma və metodlarını sərbəst müəyyənləşdirmək; - ekoloji audit aparılan təsərrüfat subyektlərinin ekoloji və maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə dair bütün sənədlərlə (o cümlədən hüquqi şəxslərdə saxlanılan sənədlərlə) tanış olmaq və lazım olan məlumatlar almaq; - ekoloji audit aparılan təsərrüfat subyektlərinin rəhbərliyindən və digər işçilərindən yazılı izahat almaq; - səlahiyyətli dövlət orqanlarının sifarişi ilə ekoloji auditor xidməti göstərərkən müəyyən edilmiş nöqsan və pozuntular haqqmda onlar qarşısında məsələ qaldırmaq; - ekoloji auditin keçirilməsinə müqavilə əsasında baş-qa auditorları, mütəxəssisləri cəlb etmək; - yoxlanılan təbiətdən istifadəçi müəssisə və təşkilat tərəfındən audit üçün lazım olan sənədlərin təqdim edilməməsi hallannda yoxlama keçirməkdən imtina etmək. Ekoloji auditor fəaliyyəti aşağıdakı qaydada aparılır: - ekoloji audit təbiətdən istifadəçi ilə ekoloji auditor arasmda bağlanılmış müqaviləyə əsasən apardır; - ekoloji auditor öz işini yoxlamaq üçün tələb olunan ekoloji normativ sənədlər, təlimatlar, yoxlanılan obyektin texniki sənədləri əsasında qurur; - ekoloji auditor, lazım olarsa, yoxlama prosesində ekoloji laboratoriya xidmətindən və ya digər texniki yardımlardan istifadə edir; - ekoloji auditor, yoxlamanm xüsusiyyətindon asıh olaraq müəyyən sahələr üzrə mütəxəssis tələb olunarsa, kənar təşkilatlardan ekspert dəvət edir; - ekoloji auditor müəssisənin gərgin ekoloji sahələrində aparılan tədbirlərin yaxşılaşdırılmasına daha diqqətli olmalı və ətraf mühitə zərərli təsirin mümkün qədər azaldılmasına nail olmahdır; - ekoloji auditor müəssisə rəhbərlərinə və mütəxəssislərinə məsləhətlər verməli, bu məsləhətlər müəssisənin gələcək ekoloji siyasətində öz müsbət əksini tapmalıdır; - ekoloji auditin nəticəsi auditor rəyi şəklində sifarişçiyə təqdim olunur; - səlahiyyətli dövlət orqanlarınm qəranna əsasən keçirilmiş yoxlamanm nəticələrini əks etdirən ekoloji auditor rəyi Azərbaycan Respublikasının prosesual qanunvericiliyinə uyğun olaraq təyin edilmiş ekspertizanın rəyi ilə bərabər tutulur; - ekoloji auditor tərəfindən müqavilə üzrə yerinə yetirilmiş iş sifarişçiyə akt ə sasında təqdim olunmaqla rəsmiləşdirilir; - ekoloji auditor qanunvericiliklə müəyən olunmuş qaydada məsuliyyət daşıyır. Xarici auditorlar və auditor təşkilatlan ekoloji auditin apanlmasına və məsləhətlərin verilməsinə cəlb oluna bilər. Yüklə 1,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|