150
Aralsk va Mo‘ynoq shaharlari va bu shaharlar atrofida ko‘p
sonli
baliq ovlash xo‘jaliklari bo‘lgan.
Orol ko‘lida navigatsiya 4 oy bo‘ladi.
II.
Fikrni davom ettiring.
Orol dengizining maydoni ……….
Orol dengizi kattaligi jihatidan dunyoda………….
Orol dengizining suv sathi o‘zgarib turadi, bu …………..-ga bog‘liq.
Suvdagi tuzlarning ko‘p qismi……….
O‘zining kimyoviy tarkibiga ko‘ra ………………….
Dengiz dekabr o‘rtalaridan boshlab…………………
Dengizning suvi uning markaziy qismida juda tiniq, lekin……..
Aholisi kam bo‘lgan, asosan, ……………………
…………………. dengizning suvi shuncha kamayib borgan.
Dengiz har yili 1 km
3
hajmdagi suvni yo‘qotishining sababi…….
Hozirgi kunda esa Orol dengizi ……………..
Tarjima qiling
Экология
Эколо́гия
наука
о
взаимодействиях
живых
организмов
и
их
сообществ
между
собой
и
с
окружающей
средой
.
Термин
впервые
предложил
немецкий
биолог
Эрнст
Геккель
в
1866
году
в
книге
«
Общая
морфология
организмов
» («Generelle Morphologie der Organismen»).
Современное
значение
понятия
экология
имеет
более
широкое
значение
,
чем
в
первые
десятилетия
развития
этой
науки
.
В
настоящее
время
чаще
всего
под
экологическими
вопросами
ошибочно
понимаются
,
прежде
всего
,
вопросы
охраны
окружающей
среды
.
Во
многом
такое
смещение
смысла
произошло
благодаря
всё
более
ощутимым
последствиям
влияния
человека
на
окружающую
среду
,
однако
необходимо
разделять
понятия
ecological («
относящееся
к
науке
экологии
»)
и
environmental («
относящееся
к
окружающей
среде
»).
Всеобщее
внимание
к
экологии
повлекло
за
собой
расширение
первоначально
довольно
чётко
обозначенной
Эрнстом
Геккелем
области
знаний
(
исключительно
биологических
)
на
другие
естественнонаучные
и
даже
гуманитарные
науки
.
Классическое
определение
экологии
[1]
:
наука
,
изучающая
взаимоотношения
живой
и
неживой
природы
.
Второе
определение
дано
на
5-
м
Международном
экологическом
конгрессе
(1990)
с
целью
противодействия
размыванию
понятия
152
7 B
Tayanch so‘z va iboralar
:
dushman, sayg‘oq, jayron ,
qaraganda,
xartum, mavjud, tana og‘irligi, urg‘ochi, paydo bo‘lmoq, dunyoga kelmoq,
o‘tsiz, taqir, yerli, kuchga to‘lmoq, ko‘chish, boshoqli o‘simliklar, erman,
oziqlanmoq, jonvor, sakramoq, suzib o‘tmoq, o‘ljasiga aylanmoq.
Matnni o‘qing
SAYG‘OQ
Sayg‘oq jayronga bir oz o‘xshab ketadi,
ammo ular oq jayronga
qaraganda balandroq (75sm.gacha yetadi) bo‘ladi. Oyoqlari kaltaroq, katta
boshi
doim pastga qaragan, bir oz xartumni eslatadigan burni ham bor. Nar
sayg‘oqlar 50 kg.gacha yetadigan tana og‘irligiga ega bo‘lishadi, urg‘ochilari
esa kamroq. O'zbekistonda sayg‘oqlar oktabr-noyabr oylarida paydo bo‘ladi.
Ular Ustyurt va Qizilqum shimolida keng yonbag‘irliklar bo‘ylab o‘tlab
yurishadi. Dekabr oyi davomida ko‘payish davri bo‘ladi. May oyiga kelib 2
ta, kam hollarda 1 ta yosha sayg‘oq dunyoga keladi. Urg‘ochi sayg‘oqlar
yangi avlodni dunyoga keltirish uchun o‘tsiz, taqir yerli hududlarni tanlaydi.
U yerdagi yer rangi tufayli sayg‘oqlarni hatto bir necha metrdan aniqlash
qiyin. Yosh sayg‘oqlar kuchga to‘lishgach, to‘dalar respublika hududidan
chiqib ketadilar, shimol va sharqqa tomon ko‘chishni boshlashadi.
Kuzda esa
yana qaytib keladilar. Sayg‘oq boshoqli o‘simliklar, erman bilan oziqlanadi.
Sayg‘oqlar to‘da bo‘lib yashaydi. Yakka holda uchramaydi. To‘dalar har xil,
bir nechta jonivordan yoki bir necha ming sayg‘oqdan iborat bo‘ladi. Ammo
ko‘pincha 30-40 boshdan iborat to‘dalar uchraydi. Kuzda, kurashlardan keyin
nar sayg‘oqlar 5-10 ta urg‘ochi sayg‘oqdan iborat to‘da tuzadi. Kurashlar
vaqtida kuchsiz sayg‘oqlar halok bo‘ladi. Sayg‘oqlar 70km/soat
tezlikda
yugura olgani uchun bo‘lsa kerak, hayvonlar ichida ularning dushmani kam.
Bundan tashqari sayg‘oq suvga sakrab, Sirdaryodek daryolarni suzib o‘tadi.
Faqatgina kuchsiz va kasal sayg‘oqlar bo‘rilar o‘ljasiga aylanadi.
153
Matn bo‘yicha topshiriqlar:
I. Savollarga javob bering.
1.
Sayg‘oqlar qanday jonivorlar?
2.
Sayg‘oqlar bilan oq jayronlarning farqi nimada?
3.
Sayg‘oqlar qayerda hayot kechiradilar?
4.
Sayg‘oqlar qanday bolalaydilar?
5.
Sayg‘oqlar qanday tezlikda chopadilar?
II. Xato gaplarni to‘g‘rilang
.
Sayg‘oqlar oq jayronlardan farq qilmaydi.
Sayg‘oqlar faqat bittadan bolalaydilar.
Sayg‘oqlar yakka holda yoki ikkita yoki uchta bo‘lib yashaydilar.
Sayg‘oqlar juda nozik hayvonlar, ular suvda suza olmaydilar.
Sayg‘oqlarning hayvonlar orasida dushmanlari ko‘p.
G R A M M A T I K A
BIRGALIK, VOSITA, MAQSAD, O‘RIN, JO‘NALISH,
DAVOMIYLIK MA’NOLARINI IFODALOVCHI YORDAMCHI
SO‘ZLAR
(Ko‘makchilar)
Ko‘makchilar quyidagi ma’nolarni bildiradi:
-
Vosita:
Qalam
bilan
chizdi. Ko‘prik
orqali
o‘tdik.
-
Yo‘nalish:
O‘ng
tomonga
buriling. Uyga
qarab
yurdi.
-
O‘rin-joy:
Xona
ichi
bo‘m-bo‘sh.
-
Atalganlik:
Bu gullar – siz
uchun
.
-
Dostları ilə paylaş: