Mavzu: Texnologiyalarning ta’lim jarayonida tutgan o‘rni reja: Kirish I. Bob texnologiyalarning

2.2. Texnologiyalarning shakllanishi va tadrijiy rivojlanish tarixi
Ta’lim-tarbiya mazmuni, maksad va vazifalari davrlar utishi bilan kengayib borishi natijasida uning shakl va usullari xam takomillashib bormokda. Xozirda inson faoliya- tining asosiy yunalishlari shu faoliyatdan kuzda tutilgan massadlarni tulik, amalga oshirish imkoniyatini beruvchi yaxlittizimga, ya’ni texnologiyalarga aylanib bormokda. Xuddi shu kabi ta’lim-tarbiya sox,asida ham sunggi yillarda pedagogic texnologiya amal kila boshladi. Ishlab chik,arishdagi texnologiyada turli materiallarga ishlov berish tegishli kasb ustalari tomonidan amalga oshiriladi. Pedagogik texnologiyaning mazmuni esa ukituvchi, tarbiyachi tomonidan Ukuvchi (ta’lim oluvchi)ga akdiy, ruxiy, axlokiy jixatdan turli usulda ta’sir utkazishdan iboratdir. Pedagogik texnologiya tushunchasi XX asrda paydo buldi va turli rivojlanish boskichlaridan utib kelmokda. Dastlab bu tushuncha 1940- yillardan 50- yillar urtasigacha „ta’lim texnologiyasi“ deb kullanilib, ukuv jarayonida audio-
vizual texnika vositalaridan foydalanishni ifoda kilgan. Pedagogik texnologiya tushunchasi dastlab XX asrning urta- larida AKD1da kullana boshlagan. Bunda „pedagogik texnologiya“ va „ta’lim texnologiyasi“ atamalari fakat texnika vositalari yordamida ukitishga nisbatan kullangan edi. Vakt Utishi bilan ularni kullash darajasi kengayib borishi natijasida mazmuni xam tegishlicha uzgarib bordi. Xozirga kelib esa pedagogik texnologiya tushunchasining zamo- naviy, ilmiy asoslangan yagona ta’rifini belgilash maksa- dida bir kancha yirik olimlar tomonidan turli fikr va muloxazalar asoslab berildi. Utgan asrning 50- yillari urtasidan 60- yillargacha „ta’lim texnologiyasi“ atamasi kUllanilib, bunda dasturlash- tirilgan ta’lim nazarda tutilgan. 70- yillarda „pedagogik texnologiya“ atamasi kullanilib, u avvaldan loyixalashtirilgan va anik, belgilangan maksadlarga
erishishni kafolatlovchi ukuv jarayonini ifodalagan. 1979 yilda AKShning Pedagogik kommunikatsiyalar va texnologiyalar assotsiatsiyasi tomonidan pedagogik texnologiyam kuyidagicha ta’rif berilgan edi: „Pedagogik texnologiya
bilimlarni uzlashtirishning xamma jixatlarini kamrab oluvchi muammoni taxlil kilish va rejalashtirish, muammo- ningechimini baxolash va uni boshkaruvchilar, goyalar, vosita- lar va faoliyatni tashkil k,ilish usullarini uz tarkibiga oladigan kompleks integrativ jarayondan iborat...“. 80- yillarningboshidan pedagogik texnologiya deb ta’lim- ning kompyuterli va axborot texnologiyalarini yaratishga
aytilgan. Yukrridagi fikrlar asosida pedagogik texnologiya tu- shunchasini ikki xil izo\lash mumkin: birinchidan, uning Ukuv jarayonida texnika vositaparidan foydalanishning ken- gayib borishini ifodalashi nazarda tutilib, ta’limdagi, Ukdgishdagi texnologiya deb nomlash mumkin b^lsa, ikkinchi- dan, bu tushuncha ukuv jarayonining uzini kurnsh__Ilmiy-texnik taraqqiyot nafaqat aksariyat ishlab chiqarish sohasinigina texnologiyalashtiramoqda, balki u madaniyat, ta’lim sohalariga ham kirib bormoqda. Bugungi kunda informatsion axborot tibbiyot, ta’lim va boshqa texnologiyalar to‘g‘risida fxkr yuritish mumkin. Texnologizatsiyalash-bu obyektiv jarayon bo‘lib, ta’lim evolyutsiyasining yangi vazifalarini sifatli hal qilish uchun tayyorgarlik davri Tarixan texnologiya tushunchasi texnik taraqqiyot bilan bog‘liq ravishda yuzaga kelgan va bu tushuncha san’at, hunar va fan haqidagi ta’limotga muvofiq keladi. Texnologiya deganda, odatda ashyolami qayta ishlash metodlari va ishlab chiqarish jarayoni hamda ulaming ilmiy tavsiflarining majmui tushuniladi. Siyosiy lug‘at (M., 1989)da texnologiyaga shunday izoh beriladi: 1) ishlab chiqarish jarayonida ashyolar, materiallar, yarim tayyor ashyolami qayta ishlash, tayyorlash holati, xususiyati, shaklining o'zgarish metodlari yigindisi; 2) ashyolar, materiallar va yarim xom ashyolarga muvofiq ishlab chiqarish qurollari orqali ta ’sir o*tkazish usullari to'g'risidagi fan. «Qomusiy lug‘at»da ham shunga yaqin izoh beriladi, lekin unda birmuncha kengroq yoritiladi: ≪Fan sifatida texnologiyaning vazifasi har tomonlama samarali va tejamli ishlab chiqarish jarayonlarini aniqlash va amaliyotda undan foydalanish maqsadida fizika, kimyo, mexanika va boshqa
XULOSA
Xulosa o’rnida shuni aytish joizki axborotlilik prinsipining dolzarbligi bir nechta omillar bilan tushuntiriladi. Axborotni qidirish, yig’ish, saqlash, qayta ishlash, o’zgartirish, taqsimlash va foydalanish prinsiplarini, uni qonunlarini o’rganadigan fan – informatika nuqtai-nazaridan qaraydigan bo’lsak, ixtiyoriy pedogogik texnologiyani axborot texnologiyalariga o’xshatishimiz mumkin, chunki, unda manbaa (pedagog), va axborot qa’bul qiluvchi (o’rganuvchi) bor. Ta’lim jarayonida yangi axborot texnologiyalarining qo’llanilishi o’qituvchilarning yaqin vaqtlargacha faqatgina axborotni o’quvchiga etkazib berish qobiliyati bilan o’lchangan baholash tizimini tubdan o’zgartirib yubordi. Bugunda o’qituvchining ma’lumotliligi, uning faqatgina kommunikatsion qobiliyatlari bilangina emas, balki kompyuterni axborot manbaasi sifatidsa ishlata olish qobiliyati bilan ham belgilanadi. Bu nuqtai nazardan o’qituvchining ta’lim elektron resurslari (TER) sifati va ta’lim jarayonida qo’llashning samaradorligini baholashga qaratilgan analitik, proyektiv va prognostik qobilliyatlarining shakllanganligi juda muhimdir. TERda taqdim etilgan axborot ilmiyligi va taqdim etishga qulayligi, o’quvchining o’rganishga qulayligi va hokazalar umumiy didaktik prinsiplardan kelib chiqqan holda baholanishi kerak.
Ta’limda zamonaviy axborot hamda pedagogik texnologiyalarni qo’llash o’quvchi eshitish, ko’rish, ko’rganlari asosida mustaqil fikrlash qiziquvchanlik, odob-ahloq, ijodkorlik, muloqot va estetik qobiliyatlarni rivojlantiradi.
Bizning fikrimizcha ta’lim tizimida innovatsion jarayonlarni boshqarish samaradorligi hamda Kadrlar tayyorlash milliy dasturi talablaridan kelib chiqqan holda oliy ta’lim muassasalarida mutaxassislar tayyorlash sifati pedagogik innovatsiyalarni ishlab chiqish va joriy etish shart-sharoitlariga, ta’limning an’anaviy usullari bilan maqsadga muvofiq ravishda uzviy qo’llashga bog’liq.