Mavzu: kimyoviy reaksiyalar va kimyoviy bog’lanish turlari

Kimyoviy reaksiya turlari.

Kimyoviy reaksiyalar turli belgili asosida sinflanadi.

Kimyoviy reaksiyalar reaksiyaga kirishayotgan dastlabki moddalar (reagentlar) va reaksiya mahsulotlari sonining o’zgarishi asosida hamda inergiya yutilishi yoki chiqishiga qarab sinflanadi.

Dastlabki reagentlar va mahsulotlar soning o’zgarishi asosida kimyoviy reaksilarni quyidagi tiplarga ajtaish mumkin:

1. Birikish reaksiyalarida. Ikki yoki undan ortiq moddadan bitta yangi modda olinadi: A+B+…=C;

2H₂+O₂=2H₂O; CaO+CO₂=CaCO₃;

2. Parchalanish reaksiyalarida bir moddadan bir necha yangi modda hosil bo’ladi: C=A+B+…;

2H₂O=2H₂+O₂; CaCO₃= CaO+CO₂

1. 
   O’rin olish reaksiyalarida oddiy modda murakkab moddaning tarkibiy qismi o’rnini oladi, natijada yangi oddiy va murakkab moddalar hosil bo’ladi:
   

AB + C = AC + B;

Zn + 2HCl = ZnCl₂ + H₂; Fe + CuSO₄ = FeSO₄ + Cu

2. 
   Almashinish reaksiyalari. Murakkab moddalarning tarkibiy qismlari o’zaro o’rin almashinadi: AB + CD = AD + BC
   

NaOH + HCl = NaCl + H₂O BaCl₂ + Na₂SO₄ = BaSO₄ + 2NaCl

Kimyoviy reaksiyalar davomida issiqlik (energiya) chiqishi yoki yutilishiga qarab ekzotermik va endotermik reaksiyalarni farqlash mumkin.

Kimyoviy reaksiyalarda ajralib chiqadigan energiya kimyoviy energiya deb ataladi.

Kimyoviy energiyani issiqlik, nur, mexanik, elektr energiyasiga aylantirish mumkin. Ko’pincha kimyoviy energiya issiqlik energiyasiga va aksincha issiqlik energiyasi kimyoviy reaksiyaga aylanadi.

Kimyoviy reaksiyada ajraladigan yoki yutiladigan energiya miqdori reaksiyaning issiqlik effekti (Q) deb ataladi.

Reaksiyaning issiqlik effekti hosil bo’layotgan va uzilayotgan bog’lar energiyasi farqi bilan aniqlanadi av kilojoullarda (kJ) ifodalanadi.

Issiqlik (energiya) chiqishi bilan boradigan reaksiyalar ekzotermik (ekzo – tashqi) reaksiyalar deb ataladi.

Bu reaksiyalarda issiqlik effekti «+» (plyus) ishora bilan ko’rsatiladi:

Fe + S = FeS + 96 kJ

S + O₂ = SO₂ + 297 kJ

Issiqlik (energiya) yutilishi bilan boradigan reaksiyalar endotermik

( endo – ichki) reaksiyalar deyiladi.

Bu reaksiyalarda issiqlik effekti « - » (minus) ishora bilan ko’rsatiladi

N₂ + O₂ = 2NO – 181 kJ;

3O₂ = 2O₃ – 289 kJ.