Mavzu: Biznes va uning turlarini davlat tomonidan ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash siyosati reja

Q-n. - natural o’lchovdagi ishlab chiqarish hajmi;
U_s - jihozning o’rtacha soatlik unumdorligi, natural o’lchovda;
KRO - jihozning haqiqiy ish vaqtini e’tiborga oluvchi koeffitsient.
Ushbu usulda nafaqat asosiy, balki barcha tayyorlov bosqichidagi jihozlar soni ham aniqlanadi.
Qurilish mahsulotlarini ishlab chiqarishda jihozlar soni quyidagi formula asosida aniqlanadi.
J = X *T *U *F
s ishlov k s s
bu yerda:
X_ishlov - ishlov beriladigan xom-ashyo hajmi, natural o’lchovda;
T_k - texnologik koeffitsient;
U_s - jihozning o’rtacha soatlik unumdorligi, natural o’lchovda;
F_s - jihozning ish vaqti fondi, soat.
Shunday qilib, ishlab chiqarish rejasi korxonaning yillik rejasining yoki biznes rejaning muhim bo’limi bo’lib, unda material, mehnat va moliyaviy resruslarga bo’lgan ehtiyoj aniq ifodalanishi zarur.
Qisqacha xulosalar
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish rejasi korxona rejasining yoki biznes rejaning muhim bo’limi hisoblanadi, hamda material, mehnat va moliyaviy resurslarga bo’lgan ehtiyojni aniqlash, mehnat va ish haqi reja ko’rsatkichlarini hisoblash, moddiy-texnika ta’minoti, tannarx va moliyaviy ko’rsatkichlarni hisoblash, foyda va daromadni aniqlash uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Mahsulot ishlab chiqarish rejasini xar tomonlama texnik-iqtisodiy asoslash ishlab chiqarish quvvatlaridan, fan-texnika yutuqlaridan, korxona ishlab chiqarish maydonlaridan, mehnat resurslaridan foydalanish darajasiga bevosita ta’sir ko’rsatadi.
Ishlab chiqarish rejasining asosiy ko’rsatkichlari bo’lib, A tovar mahsuloti, sotilgan mahsulot, tugallanmagan ishlab chiqarish hajmi, jihozlar soni ko’rsatkichlari hisoblanadi.
A-qiymat, natural ifodadagi mahsulot hajmi.
Nazorat uchun savollar:

1. 
   Ishlab chiqarish rejasining mazmuni va ahamiyatini yoritib bering?
   
2. 
   Ishlab chiqarish rejasida qanday vazifalar ilgari suriladi?
   
3. 
   Ishlab chiqarish dasturida qanday masalalar yoritiladi?
   
4. 
   Ishlab chiqarish rejasida qnday ko’rsatkichlar rejalashtiriladi?
   
5. 
   Ishlab chiqarish dasturiga qanday tashqi va ichki omillar ta’sir ko’rsatadi?
   
6. 
   Jixozlar mutanosibligi qnday aniqlanadi?
   
7. 
   Resurslarga bo’lgan talab hajmi qanday aniqlanadi?
   

Test savollari:

1. 
   Yalpi mahsulot tovar mahsulotidan ... bo‘yicha farq qiladi.
   

1. 
   Ish o‘rinlari soni bo‘yicha;
   
2. 
   Sotilgan mahsulot qoldig‘i bo‘yicha;
   
3. 
   Tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig‘i bo‘yicha;
   
4. 
   Aylanma mablag‘lar miqdori bo‘yicha.
   

2. 
   Natural ifodadagi mahsulot hajmi qaysi ko‘rsatkichlarni hisoblashda foydalaniladi?
   

1. 
   Ish haqi fondi, ishchilar soni, mahsulot tannarxi;
   
2. 
   Ishchilar soni, mahsulot tannarxi,foyda miqdori;
   
3. 
   Ish haqi fondi, mahsulot tannarxi;
   
4. 
   Foyda miqdori va rentabellik darajasi.
   

3. 
   Texnik shartlarga ko‘ra to‘liq tayyorlangan, texnik nazoratdan o‘tgan va omborxonaga topshirilgan mahsulot bu...
   

1. 
   Tovar mahsulot;
   
2. 
   Tayyor mahsulot;
   
3. 
   Sotilgan mahsulot;
   
4. 
   YAlpi mahsulot.
   

4. 
   Jadvalda mahsulot hajmi hamda ekstensiv va intensiv ko‘rsatkichlar havola etilgan. Ishlangan ish soati va soatlik unumdorlikning o‘zgarishini mahsulot hajmining ko‘payishi yoki kamayishiga ta’sirini aniqlang.
   

1. 
   +

   №	Ko‘rsatkichlar	O‘tgan yil	Hisobot yil	Farqi
   1.	Mahsulot hajmi,tonna	429200	426000	-3200
   2.	Ishlangan ish soati, soat	7400	7100	-300
   3.	Soatlik unumdorlik, tonna	58	60	+2

   
   
   
   
   5600; -3200;
   
2. 
   -20300; +17600;
   
3. 
   -14200; +171400;
   
4. 
   -17400; +14200.
   

5. 
   Quyidagi ma’lumotlardan foydalangan holda zarnriy jihozlar sonini aniqlang. Yillik mahsulot hajmi 4200 metr mato bo‘lib, jixozning soatlik unumdorligi
   

2. 
   metrga teng. Yildagi nominal ish kunlari 255 kunga teng bo‘lib, 2 smenali ish tartibi o‘rnatilgan. Ish kuni davomiyligi 8 soatga teng. Ta’mirlash tanaffuslari vaqti 6%ni tashkil etadi.
   

]| ^ 2
]| ^ 2
]| ^ 3
]| ^ 4
]| ^ 5
]| ^ 6
]| ^ 7
]| ^ 8
]| ^ 9
]| ^ 10
]| ^ 11
]| ^ 12
]| ^ 13
=ч 14
]| ^ 17
]| ^ 17
]| ^ 18
]| ^ 19
]| ^ 20
]| ^ 21
]| ^ 22
]| ^ 23
]| ^ 24
]| ^ 25
]| ^ 26
]| ^ 27
]| ^ 28
=ч 29
IBOB. BOZOR IQTISODIYOTI VA BIZNES 39
1.1.Bozor iqtisodiyoti tushunchasi va uning belgilari 39
1.2.Kichik biznesning bozor iqtisodiyotini rivojlantirishdagi o’rni 41
1.1-jadval 42
1.3.Biznes reja - kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatining asosi sifatida 44
Test savollari: 46
2.2.Rejalashtirishning maqsadi va vazifalari 50
2.3.Rejalashtirish tamoyilari 54
2.1- jadval 55
Test savollari: 59
3.2.Ichki ishlab chiqarishni rejalashtirish usullari 63
Test savollari: 65
IVBOB. REJALASHTIRISHNING NORMATIV ASOSLARI 68
4.1.Normalashtirish tushunchasi va uning asoslari 68
VBOB. KORXONA FAOLIYATIDA BIZNES REJALASHTIRISH 185
5.1.Korxona rejalashtirishning ob’ekti sifatida 185
5.1-chizma. Korxonalarning mulkchilik shakllari bo’yicha taqsimlanishi⁶ 185
5.2-chizma. Ro’yxatdan o’tgan korxona va tashkilotlarning mulkchilik shakllari bo’yicha taqsimlanishi.⁷ 187
5.2.Strategik rejalashtirish mohiyati va vazifalari 81
5.3.Strategiya turlari va strategik jarayon bosqichlari 83
5.4- chizma. Himoyalanuvchi strategiya. 85
5.5-chizma. Strategiyani ishlab chiqish bosqichlari. 85
5.1- jadval. 87
5.6-chizma. Ishlab chiqarish potensialini strategik rejalashtirish. 87
Test savollari: 88
VIBOB. KORXONANING BIZNES REJASI 89
6.1.Biznes rejaning mohiyati, maqsadi va vazifalari 89
6.2.Biznes rejaga qo’yiladigan talablar va uni tayyorlash bosqichlari 90
6.3.Biznes reja tuzilmasi va tarkibi 91
6.4.Rezyumeni yoritish tartibi 95
Nazorat uchun savollar: 96
Test savollari: 96
7.1- chizma. Tadbirkorlik faoHyati sohasini aniqlashning asosiy omiHari. 101
7.2- chizma. Biznesning asosiy shakllarini qisqacha tavsifi. 101
7.3- chizma. Raqobatbardoshlikni ta’minlash strategiyasi. 105
VIIIBOB. MARKETING REJASI 111
8.1.Marketing rejasining tarkibi 111
8.1- jadval. 112
Bozorni aniqlash chegaralari. 112
8.2- jadval. 112
8.3- jadval. 113
Raqobatchi korxonalar tahlili. 113
8.4- jadval. 113
8.5- jadval. 116
8.2.Mahsulotga narx belgilash 116
Qisqacha xulosalar 121
IXBOB. ISHLAB CHIQARISH REJASI 123
9.1.Ishlab chiqarish rejasining mazmuni, tarkibi, vazifasi 123
9.2.Ishlab chiqarish dasturini rejalashtirish 124
9.3.Ishlab chiqarish rejasi ko’rsatkichlar tizimi 125
9.1-jadval. 128
Nazorat uchun savollar: 130
Test savollari: 130
XBOB. ISHLAB CHIQARISH QUVVATINI REJALASHTIRISH 135
10.1.Ishlab chiqarish quvvati to’g’risida tushuncha va uning turlari 135
10.1- jadval. 138
10.2- jadval. 139
10.3.Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish ko’rsatkichlari 140
Qisqacha xulosalar 143
Test savollari: 143
11.1- jadval. 149
11.2- jadval. 149
11.3- jadval. 150
11.2.Korxonaning kadrlar siyosati va xodimlarni boshqarish 150
Qisqacha xulosalar 152
Nazorat uchun savollar: 152

6. 
   Ishlab chiqarish dasturida qaysi ko‘rsatkichlar rejalashtirilmaydi?
   

1. 
   Mahsulot hajmi;
   
2. 
   Resurslar sarfi;
   
3. 
   Ishchilar soni;
   
4. 
   Jihozlar soni.
   

7. 
   Ishlab chiqarish rejasi mazmunini quyidagilar tashkil etadi - ?
   

1. 
   Korxonani mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha real imkoniyatlarini aniqlash;
   
2. 
   Ishlab chiqarish quvvatlarini hisoblash;
   
3. 
   Resurslar bo‘yicha sarflarni aniqlash;
   
4. 
   Barcha javoblvr to‘g‘ri.
   

8. 
   Ishlab chiqarish dasturi bu - ?
   

1. 
   Mahsulot ishlab chiqarish bo’yicha texnologik jarayon sxemasi, mahsulot turlari miqdori va sifatini belgilovchi tizim;
   
2. 
   Turli ehtiyojlarni qondirishga yo’naltirilgan mahsulotlar nomenklaturasi, assortimenti, sifati va miqdorini ifodalovchi reja ko’rsatkichlari tizimidir;
   
3. 
   Mahsulot ishlab chiqarish bo’yicha material resurslar sarfini, mahsulotlar assortimentini, jixozlar sonini ifodalovchi tizim;
   
4. 
   Mahsulot ishlab chiqarish hajmini kvartallar, oylar va dekadalarda ifodalovchi tizim.
   

9. 
   Yarim fabrikatlar bu - ?
   

1. 
   Texnologik jarayonning hamma qismidan o’tgan, yig’uv sexida foydalanilishi lozim bo’lgan va xaridorga jo’natiladigan mahsulotlar dir;
   
2. 
   Texnologik jarayonga kiritilishi lozim bo’lgan xom-ashyo va materiallardir;
   
3. 
   Texnologik jarayonning bir qismidan o’tgan, lekin keyingi sexda ishlovdan o’tishi yoki yig’uv sexida foydalanilishi lozim bo’lgan mahsulotlardir;
   
4. 
   Boshqa korxonalardan keltirilgan yarim tayyor mahsulotlar.
   

10. 
    Tovar mahsulot tarkibi quyidagilardan iborat:
    

1. 
   Tovar mahsulot tarkibiga tayyor mahsulotlar, sotishga mo’ljallangan
   

yarimfabrikatlar, buyurtma asosida bajarilgan sanoat xarakteridagi ishlar, sotilgan mahsulot qoldig’i, ehtiyot qismlar qiymati kiritiladi;

2. 
   Tovar mahsulot tarkibiga tayyor mahsulotlar, sotishga mo’ljallangan
   

yarimfabrikatlar, buyurtma asosida bajarilgan sanoat xarakteridagi ishlar, ta’mirlash ishlari, tugallanmagan ishlab chiqarish qiymati kiritiladi;

3. 
   Tovar mahsulot tarkibiga tayyor mahsulotlar, sotishga mo’ljallangan
   

yarimfabrikatlar, yalpi mahsulot, ta’mirlash ishlari, ehtiyot qismlar qiymati kiritiladi;

4. 
   Tovar mahsulot tarkibiga tayyor mahsulotlar, sotishga mo’ljallangan
   

yarimfabrikatlar, buyurtma asosida bajarilgan sanoat xarakteridagi ishlar, ta’mirlash ishlari, ehtiyot qismlar qiymati kiritiladi.

10. 
    BOB. ISHLAB CHIQARISH QUVVATINI REJALASHTIRISH
    

Tayanch so’z va iboralar: quvvat tushunchasi, quvvat turlari, quvvatni hisoblash usullari, quvvatdan foydalanish koeffitsenti, o’rtacha yillik quvvat, boshlanich quvvat, chiqish quvvati, smenali koeffitsenti, ekstensiv koeffitsent, intensiv koeffitsent, integral koeffitsent, quvvatdan foydalanishni oshirish yo’llari.

1. 
   Ishlab chiqarish quvvati to’g’risida tushuncha va uning turlari
   

Har bir korxonaning ishlab chiqarish imkoniyatlari ularning ishlab chiqarish quvvati orqali ifodalanadi.
Ishlab chiqarish quvvati - barcha mavjud iqtisodiy resurslardan, ilg’or texnologiya, mehnatni tashkil etishning ilg’or usul va shakllarini qo’llash orqali ishlab chiqarilishi mumkin bo’lgan mahsulot ish va hizmatlarning maksimal miqdoridir.
Ishlab chiqarish quvvatining bir nechta turlarini ajratish mumkin:

• 
  nazariy quvvat-ideal ish sharoitida erishish mumkin bo’lgan xo’jalik o’eratsiyalari hajmini ifodalaydi. Ushbu quvvat texnik jihatdan erishish mumkin bo’lgan quvvatdir.
  
• 
  amaliy quvvat korxonaning ish tartibini e’tiborga olgan holda (ishlab chiqarish vaqtida jihozlarni ta’mirlashda turli ish tartibi bilan boliq yo’qotishlarni hisobga olgan holda) samaradorlikni saqlash orqali erishiladigan eng yuqori ishlab chiqarish darajasini belgilaydi.
  
• 
  normal ishlab chiqarish quvvati korxona tovarlariga talabni bir necha yil davomida qondirish uchun yetarli bo’lgan xo’jalik faoliyatining o’rtacha darajasini ifodalaydi.
  
• 
  rejaviy quvvat yillik normal ishlab chiqarish quvvatiga mos keladi.
  

Korxona ishlab chiqarish quvvati sexlar quvvati, yetakchi uchastkalar,
uchastkalar quvvati, yetakchi texnologik jihozlar guruhi quvvatlari bo’yicha aniqlanadi.
Asosiy sexlar quvvati asosiy mahsulot va yarim fabrikatlar ishlab chiqarish bilan band bo’lgan jihozlar bo’yicha amalga oshiriladi.
Yordamchi va xizmat ko’rsatish sexlari quvvati asosiy sexlarga ko’rsatilayotgan xizmatlar hajmi belgilanadi.
Korxona ishlab chiqarish quvvati hisobi tarmoqdagi ilor texnologiyalarga, jihoz ish vaqti va quvvatidan to’liq foydalanishini e’tiborga olgan holda amalga oshiriladi. Jihozlarning unumdorligi normalari ularning texnik xarakteristikalari bilan belgilanadi.
Ishlab chiqarish quvvatini hisoblashda faqat texnologik jihatdan ko’zda tutilgan yo’qotishlar e’tiborga olinadi. Tashkiliy texnik sabablarga ko’ra yuzaga kelgan yo’qotishlar hisobga olinmaydi.
E’tiborga olish vaqtida asosan ishlab chiqarish quvvatining 3 turi ajratiladi: boshlanich, chiqish, o’rtacha yillik.
Ishlab chiqarish quvvatini rejalashtirish uchun quyidagi ma’lumotlar zarur:

1. 
   Mahsulot nomenklaturasi va miqdori;
   
2. 
   Yil davomidagi o’zgarishlarni e’tiborga olgan holdagi jihozlar soni;
   
3. 
   Ishlab chiqarish maydoni borasidagi ma’lumot, chunki ba’zi ishlar hajmi ish o’rinlari joylashgan maydonga asosan hisoblanadi;
   
4. 
   Jihozlar unumdorligining ilor texnik asoslangan me’yorlari a) mahsulot birligini ishlab chiqarish normasi b) jihozning unumdorligi;
   
5. 
   Korxona ish tartibi. Ish tartibi uzlukli va uzluksiz bo’ladi. Jihozlarning to’xtab ishga tushirilishi uzoq vaqt talab qiladigan va resurslarning ortiqcha sarfiga olib keladigan korxonalarda uzluksiz ish tartibi qo’llaniladi. Masalan, metallurgiya, kimyoviy korxonalar.
   
6. 
   Jihoz ish vaqti fondi: kalendar, nominal (rejim) va samarali.
   

Kalendar fond-kalendar kunlar va sutkadagi soatlarga ko’paytirish orqali aniqlanadi.
Nominal fond-korxonada o’rnatilgan ish smenasi davomiyligi va smenalar soniga asosan belgilanadi.
b
u yerda: