Mavzu: birlamchi o’t o’chirish vositalari

1
. 
Yong’inni
o’chiruvchi
moddalar
yong’inni
o’chirish
xususiyatlari
bo’yicha
quyidagicha
guruhlanadilar
:
a)
sovutuvchilar
(
suv
,
xlor
to’rt
uglerodi
va
boshqalar
kiradi
)
;
b)
kislorod
yo’lini
to’suvchilar
(
ko’piklar
,
poroshoklar
va
boshqalar
;
)
v)
kislorod
konsentratsiyasini
pasaytiruvchilar
(
suv
,
suv
bug’i
,
karbonat
angidirid
va
boshqalar
)
;
g)
yonish
jarayoniga
kimyoviy
ta’sir
qilib
susaytiruvchilar
(
galoid
uglevodorodlardan
brom
etil
,
metil
va
boshqalar
).

---

---

aralashmasi o’zaro kimyoviy reaksiyaga kirishganda hosil bo’ladi:

H
2
SO
4
2
NaHCO
3
Na
2
SO
4
H
2
O 2CO
2
(5)
Fe
2
(SO
4
) 6H
2
O 2Fe(OH)
3
3H
2
SO
4
(6)
Bu yerda
va
PO-6
ko’pik hosil qiladi. Ko’pikning 80 %
, 19,6 %
,
0,4 % PO-6
iborat bo’ladi.
Amalda
kimyoviy ko’pikni
yong’inni o’chirishda ishlatish kamaymoqda, ko’prok mexanik
havo
ko’pigidan foydalanilmoqda.
v). Mexanik-havo ko’pik: 90 % havo, 9,5 % suv va 0,7 % ko’pik hosil qiluvchi modda PO
-1
aralashmasidan iborat. PO-6 moddasi ishlatilganda (0,4 %), uning yoniga
83 % havo, 16,6 %
suvdan iborat aralashma tashkil topadi. Mexanik ko’pikning xususiyati – unda
kam mahsulot ishlatilishidir
, ya’ni kam moddadan ko’p hajmda ko’pik hosil
qilishdir. U maxsus ko’pik hosil qilish generatorlarida hosil qilinadi
.
Hosil bo’lgan ko’pik hajmining birlamchi hajmga nisbatan oshishiga qarab
aralashmalar va generatorlar guruhlanadi
: 10 karragacha (kichik),10...200 karragacha (o’rtacha) va 200 oshiq
karrali
(yuqori). Bu ko’pikning hajmi ancha keng va uzoq vaqt saqlanadi

---

---

g). Karbonat angidirid - CO2: inert, rangsiz, havodan 1,5 marta og’ir gaz.
0 ºS va 3,6 MPa bosimda suyuq holatga o’tadi va
uglekislota
deb ataladi.
Qisilgan holdan tashqariga chiqsa 500 marta kengayadi va qor shakliga
o’tadi, temperaturasi – 80 ºС teng bo’ladi. Qattiq holatdan to’g’ri bug’
holatga o’tishi mumkin, 1 kilogrammdan 509 litr bug’ hosil bo’ladi.
Karbonat angidirid kichik yong’inlarni o’chirishda asosiy qo’llaniladigan
vositadir. Elektr o’tkazmaslik xususiyatiga ko’ra elektrodvigatel va boshqa
elektrotexnik qurilmalarda yong’in o’chirishda yagona vosita hisoblanadi.
U po’lat ballonlarda suyultirilgan holatda
bosim ostida saqlanadi.
d). Galoid 
uglevodorodlar:Yong’inni o’chirishi
yonish jarayoni reaksiyasining
kimyoviy tormozlanishiga asoslangan
(ingibirlash). Ular chegaraviy
uglevodorodlar bo’lib, ulardagi bir
nechta vodorod atomi galoid (ftor,
xlor, brom) atomlari bilan almashingan. Yong’inni o’chirishda
quyidagilar: tetraftordibrommetan (xladon 114V2), metil brom,

---

---

triftorbrommetan (xladon 13V1) keng qo’llaniladi. Yana, bundan

tashkari etil brom asosidagi birikmalar (3,5; 4ND; 7; SJB; BF) ham
ishlatiladi. 3, 5, 7 raqamlari bu birikmalar 3, 5, 7 marta karbonat
angidiriddan samaliroq ekanligini ko’rsatadi. Keyingi vaqtlarda
etilbromli birikmalarning ishlatilishi cheklanmokda, chunki brometil
va uning boshqa moddalar bilan aralashmasi ba’zi bir sharoitlarda
yonishi mumkin. Galoid uglevodorodli birikmalar katta zichlikka
ega, bu esa, yong’inni o’chirish xususiyatini oshiradi, muzlash
darajasining pastligi esa ularni sovuq havoda ham ishlatilishiga yo’l
beradi.