Mamleketlik universiteti jumanov m. A
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
KI RISIW
Him ham texnikanm jedel rawajlaniwi, qala berse xaliq MUfiinni keskin osiwi menen adamlar Ana tabiyattan tabiyiy buylic|lardi biigin keshegiden, erten bolsa bugingiden kobirek ttliwga hareket etedi. Adamlar bilip-bilmey tabiyat nizamliliqlarm hn/di, qorshagan ortaliq pataslandi, biologiyaliq resurslar prtqishlarsha paydalamldi. Natiyjede min jillar dawaminda turaqli bolip kelgen ekosistemalardin buziliwina alip keldi. Bui process uqir&i 50 jil ishinde adamzat jamiyetinin tabiyatqa tasirin joqargi shegine jctkerdi. Him ham texnikanm rawajlaniwman jamiyetke misli k6rilmcgcn jetiskenlikler keltiriw menen bir qatarda, jamiyet pencil tabiyat arasindagi munasibetlerdin keskinlesiwine, ekologiyahq jagdayinm tomenleniwine, tabiyiy resurslardm lsirap boliwina, suw, hawa, topiraqtin pataslamwina, zaharleniwine, osimlik ham haywanlardm kemeyip ketiwine alip keldi. Keyingi 400 jil ishinde jer betinen siit emiziwshilerdih 74 turi, quslardin 129 turi, jer bawirlawshilardin 21 turi, 7 tiir jer-suw haywanlan ham 81 tor baliqlar joq bolip ketken. Тек Qaraqalpaqstan tabiyatman tarpan, turan jolbansi ham gepard bir omirge joq bolip ketti. Kopshilik torler jogahp ketiw aldinda tur. Jabayi tabiyatta ushirasatugin haywanatlar ham osimlikler menen sawda qiliw flora ham fauna ushm qawip salmaqta. Bui asirese Xahq araliq Qizil kitapqa ham koplep mamleketlerdih Qizil kitaplarma kirgen siyrek, jogahp baratirgan turlerge tasir korsetpekte. Jer juzinin turli regionlarmda jiizege kelgen ekologiyahq mashqalalar ekologiyahq krizis siyaqli tusiniklerdi keltirip shigaradi. XX asirdin ekinshi yanmmda Orta Aziyada kelip shiqqan eh qorqmishli ekologiyahq apatshihq - Aral tenizinin quriwi boldi. Onm ayamshli aqibetlerin bolsa Ozbekistan, sonin ishinde Aral boyinda jasaytugm Qaraqalpaqstan xalqi tartti. Bui bizge ulken sabaq boldi. Ozbekistan Respublikasi Birinshi Prezidenti I.A. Karimov ozinih «Ozbekistan XXI asir bosagasmda: qawipsizlikke qawip, turaqliliq shartleri ham rawajlaniw kepillikleri» miynetinde ekologiyahq qawiptin juzege keliwi, omn bargan sayin keskinlesiwi, ham onin sociyalliq turmisqa korsetilip atirgan unamsiz tasiri haqqmda ken tiirde aytip otken edi. Ozbekistan Respublikasi Garezsizlikke eriskenli beri ekologiyahq mashqalalar ham olardi saplastinw maselelerine ayriqsha itibar qaratilmaqta. Atap aytqanda, bul mashqalalar uluwma socialliq maselelerdin ajiralmas bolimi esaplamwin nazerde tutqan halda, ken jamiyetshilik aldmdagi sheshiliwi zunir bolgan waziypalardan biri dep esaplaydi. Bul bansta onnlamwi lazim bolgan waziypalardih biri - talim-tarbiya bolip, salamat awlad tarbiyasmda ayriqsha orm iyeleydi. Ekologiyahq krizis ham qawip qaterdin aldrn ahwda ekologiya iliminin songi jillannda erisken jetiskenliklerin ameliyatta qollaw lilken ahmiyetke iye. Bugingi ekologiya pani aldmda turgan ameliy tapsirmalar tomendegilerden ibarat: • taza ortaliqta hazirgi ham keleshek awlad salamatligm tamiyinlew; • tabiyiy bayliqlardan aqilga say paydalamw menen bir qatarda shigindisiz texnologiyalardi islep shigariw; • jasalma ekosistemalardin turaqli ham joqari onimdarligin tamiyinlew; • kefi xaliq massasma ekologiyahq talim ham tarbiya beriw joli menen tabiyatti qorgawdi amelge asinw. Ekologiya paninin putkil iskerligi, jetiskenlikleri, bagdarlari joqanda atap otilgen mashqalalardi sheshiwge qaratiladi. Bul maselelerden tisqari ulken - kishi ekologiyahq mashqalalarda kop, yagniy ekologiyahq atamalar metodi ham teoriyaliq bagdarlari, ekologiyada basqa panler jetiskenliklerin analizlew ham basqalar. Hazirgi kiinde xojaliqtin turli tarmaqlarinda «sanaat ekologiyasi», «ximiya ekologiyasi», «bioximiyaliq ekologiya», «awil xojaliq ekologiyasi», «askeriy ekologiya», «psixoekologiya», «social ekologiya», «adam ekologiyasi» siyaqli bagdarlar rawajlanbaqta. Ekologiyanm bunday bagdarlari som korsetedi, kop gana panler ozinin bagdarm ekologiyalastmp, jana jm'tii maselelerdi jana usil, ekologiyahq pikirlew joli menen ulienhiwge kirispekte. Hkologiya garezsiz pan bolip, onm obyektiv usillari, Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|