Maktabgacha yoshdagi bolalarga ekologik tarbiya berishning
shakllari va uning ahamiyati
Bonu Saburjon qizi Matrizayeva
matrizayeva6929@gmail.com
Urganch davlat universiteti
Annotatsiya: Mazkur maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarda ekologik
madaniyatni shakllantirish, ekologik tarbiyani amalga oshirish shakllari ekologik,
bilim berishning o‘ziga xos xususiyatlari va uning ahamiyati
yoritilgan.
Kalit so‘zlar: Maktabgacha ta’lim tashkiloti, ekologik tarbiya, tabiat,
maktabgacha ta’lim yoshi, ekologik bilim.
Forms of environmental education for preschool children and
its importance
Bonu Saburjon kizi Matrizayeva
matrizayeva6929@gmail.com
Urganch State University
Abstract: This article describes the formation of ecological culture in preschool
children, the forms of ecological education, the characteristics of environmental
education and its importance.
Keywords: Organization of preschool education, environmental education,
nature, preschool age, environmental knowledge.
Hozirgi kunda ta’lim tizimiga berilayotga e’tibor natijasida Maktabgacha ta’lim
tizimi ham bosqichma-bosqich rivojlanib bormoqda. Ta’lim sohasiga zamonaviy
texnologiyalarning kirib kelishi bolalarning bilim olish jarayonini yanada oson va
qiziqarli
bo‘lishini,
o‘zlashtirish
darajasini
oshishini
ta’minlamoqda.
Prezidentimizning “Maktabgacha ta’lim yo‘nalishini tizimli rivojlantirish bo‘yicha
aniq davlat dasturlari qabul qilinadi, bolalarni maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish
darajasi 2 barobarga oshirilib 100 foyizga yetkaziladi”
1
-deb aytgan so‘zlari bu
qaratilayotgan e’tiborning yaqqol isbotidir.
Bugungi kunda insoniyatni xavf ostida qoldirayotgan hodisalardan biri ekologik
vaziyat hisoblanib, jamiyatning katta tashvish uyg‘otmoqda.
Insonning tabiiy
1
Sh.M. Mirziyoyev-“Yangi O‘zbekiston Strategiyasi”-Toshkent-2021-226b
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor - 3.567 (SJIF)
July 2022 / Volume 3 Issue 7
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
103
boyliklardan haddan tashqari oshiqcha foydalanishi oqibatida, o‘rmonlar siyraklashib,
o‘simlik va hayvonlar turlari kamayishi, foydali qazilma boyliklari tugab
borayotganligi, shuningdek, suv havzalari va atmosfera havosining ifloslanishi
natijasida sayyoramizning qiyofasi o‘zgarib bormoqda. Bularning barcha
insonlarning tabiiy boyliklardan oqilona foydalanmasliki oqibati hisoblanadi.Shuning
uchun ham ekologik tarbiya berishni maktabgacha yosh davridan boshlash lozim.
Ekologik bilim - bu tirik tabiatning tuzilishi, rivojlanishi, o‘zgarishi, yer yuzidagi
tirik jonzotlarning holati, ularning birbirlariva atrof-muhit o‘rtasida bo‘lib
turadiganmunosabatlarni, tabiiy boyliklarning son va sifatini, hajmini, xillarini hamda
ularni saqlash va tejamkorlik bilan foydalanish yo‘llarini o‘zlashtirishdan iboratdir.
Bolalarga ekolgik ta’lim va tarbiya berish ularni ilk marotaba tabiatga qadam qo‘ygan
vaqtdan boshlab, butun hayoti davomida tabiatdan ongli, oqilona ravishda
foydalanishga, xalqimizning tabiatga hurmat va e'tibor bilan qaraydigan urf-odatlarini
tarbiyalash, tabiiy boyliklarni ko‘paytirish va ulardan to‘g‘ri foydalanish, bog‘-u-
rog‘lar, gulzorlar tashkil qilishga, daraxtlarni, o‘simlik va hayvonlarni asrashga,
ularga ozor bermaslikka o‘rgatish, bolalarning qalbida tabiatga, uni asrashga nisbatan
yaxshi xislatlar uyg‘otishdan iboratdir.
Ekologik tarbiyaning bosh maqsadi maktabgacha yoshdagi bolalarda atrofmuhit
va uning muammolari haqida ongli munosabatn ihamda ular bo‘yicha optimal
yechimlar toppish to‘g‘risidagi bilim, ko‘nikmava malakalarni shakllantirishdan
iborat. Mazkur maqsadni amalga oshirish uchun bir qator vazifalarni hal qilishga
to‘g‘ri keladi.
1. Maktabgacha yoshdagi bolalarimizga ekologik tarbiya berishda ularning
yashab turgan joyi (tabiati) va boyliklarini tejab-tergashga, ularni ongli ravishda
muhofaza qilishga o‘rgatish.
2. Ekologik madaniyatni shakllantirish.Bu, eng avvalo, oiladan boshlanmog‘i
lozim.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni tabiat bilan tanishtirishning quyidagi yo‘llari
mavjud:
• Mashg‘ulotlar o‘tkazish;
• Ekskursiya;
• Mehnat;
• O‘yinlar;
• Kundalik hayot ishlari.
Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida bolalarni tabiat bilan tanishtirishda ta'lim
berishning asosiy usullaridan biri ekskursiya hisoblanadi. Ekskursiya jarayonida
bolalar tabiat to‘g‘risidagi aniq tasavvurga ko‘rish, sezish, eshitish bilan idrok etish
orqali ega bo‘ladilar. Ekskursiya jarayonida maktabgacha yoshdagi bolalarda tabiat,
undagi qonuniyatlar to‘g‘risida realistik tasavvurlar hosil bo‘ladi. Bu jarayon orqali
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor - 3.567 (SJIF)
July 2022 / Volume 3 Issue 7
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
104
o‘rganilgan tushunchalar keyinchalik bolalar egallaydigan ilmiy bilimlarning asosini
tashkil etib, maktabda o‘rganiladigan tabiiy fanlarni o‘zlashtirib olishni
osonlashtiradi. Tabiat haqidagi bilimlar bolalarga o‘z vaqtida o‘rgatilmasa, ularning
tabiatdan noto‘g‘ri foydalanishiga olib keladi.
Bundan tashqari “Ilk qadam” Davlat o‘quv dasturi asosida tashkil qilinadigan 5
ta rivojlantiruvchi markazlarning biri hisoblangan “Ilm-fan va tabiat “markazi ham
bolalarning tabiat haqidagi bilimlarini oshirish uchun mo‘ljallangan.
Ilm-fan va tabiat markazida tajriba sinov maydonchasida o‘tkazilayotgan
tajribalar bolalarda qiziqish uyg‘otadi va ularni yangi ixtirolar qilishga undaydi. Bu
markaz bolalarni tabiat va undagi hodisalarni bilish uchun eng katta imkoniyat
markazi hamdir. Markaz faoliyati to‘g‘ri tashkil etilsa bolalar tabiat haqidagi
bilimlarning 90%ini o‘zlashtiradi. Markaz nafaqat bolalarda balki pedagoglarda ham
qiziqish uyg‘otadi. Hayotimiz davomida ishlatiladigan narsalarni qayerdan
kelganligini, ulardan nimalar olinganligi haqidagi ma’lumotlar bolalarning o‘z
qo‘llari bilan urug‘larni tuvaklarga sepish orqali unga suv qo‘yishi va urug‘ unib
chiqishi bola uchun juda qiziqarli holatlar sanaldi.
Mashg‘ulotlar turli shakllarda olib boriladi va bularning ayrimlarida
boshlang‘ich bilimlar shakllantiriladi. Buning uchun tarbiyachi kuzatish, rasmlarni
ko‘rish, hikoyalar, ertaklarnni o‘qishdan, multimedia vositalaridan foydalanadi.
Boshqa mashg‘ulotlarda esa bolalarning bilimlar aniqlanadi, kengaytiriladi va
chuqtirlashtirilgan holda o‘rgatiladi. Mashg‘ulotlarda asosan didaktik o‘yinlar,
umumlashtiruvchi so‘zlardan, bolalarning tabiatdagi amalga oshiradigan mehnatidan
foydalaniladi. Barcha guruhlarda mashg‘ulotlarni yanada yaxshi natija berishi va
qiziqarli muhitni tashkil qilish uchun sayrlardan foydalaniladi.
Didaktik o‘yin ta’limning asosiy shakli hisoblanib, ta’limni yengil, tez va bolalar
tomonidan oldindan mo‘ljallanmagan bilimlarni o‘zlashtirish shakliga aylanadi.
Masalan, “Bu hayvonning nomi “Qizil kitob”ga kiritilganmi? Shu hayvonni top”
o‘yini. Tarbiyachi bolalarni doira shaklida turg‘izib, hay von nomini aytadi va
koptokni biror bolaga otadi. Bola koptokni ilib olib, “Qizil kitob”ga kirgan yoki
kirmaganligini aytadi.
Tabiat muhofazasiga doir o‘yin mazmunini ishlab chiqishda
odamlaming o‘zaro munosabatlari, ularning tabiiy muhitga insonparvarlik,
g‘amxo‘rlik bilan munosabatlari markaziy o‘rinda turmog‘i lozim. Shuning Bunday
o‘yinlardan foydalanishda bolalarning yoshini hisobga olish, ularning yoshiga mos
holda o‘yinlar ishlab chiqish lozim.
Tarbiyachining bolalarga ekologik ta’lim va tarbiya berishda xalqimizning
o‘ziga xos milliy tarbiyasidan, ota-onalar bilan hamkorlikni tashkil qilishdan o‘rinli
foydalanishi yaxshi natija beradi. Milliy tarbiyamizda suvni isrof qilmaslik bilan
birga, yer, havo, tuproq ham muqaddas hisoblanadi. Bolalarga ekologik ta’lim
berishda har bir bolaga 1 ta gul tuvakni parvarishlash topshirig‘ini berish ham eng
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor - 3.567 (SJIF)
July 2022 / Volume 3 Issue 7
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
105
samarali usullardandir. Bunda parvarishlash usullarini o‘rgatib, ularni shu gulni
qanday parvarish qilyotganini nazorat qilib boriladi. Natijada bolalarda avvalambor
mehr-shafqat tuyg‘usi, tabiatga muhabbat shakllanadi. Bolalar gullarining qurib
qolmasligi uchun qayg‘uradi v auni parvarish qilishadi.
Demak, maktabgacha yoshdagi bolalarda ekologik tarbiyani rivojlantirish orqali
ularning tabiatga bo‘lgan mehrini, shakllantirish va kelajakda tabiiy fanlarni
o‘zlashtirishi uchun poydevor yaratiladi. Bolalarga ekologik tarbiya berishda va
zamonaviy usullardan foydalanish yaxshi samara beradi. Bundan tashqari tayyorlov
guruh bolalariga ta’lim berishda zamonaviy texnologiyalardan biri VR lardan
foydalanishni taklif qilgan bo‘lardim. Bu texnologiya yurtimizda asta-sekinlik bilan
rivojlanib bormoqda. Bu orqali bolalrning o‘zlashtirishini yanada oshirish va
qiziqarli, yangicha ta’lim jarayonini tashkil etish mumkin.
Dostları ilə paylaş: |