Magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
İşin strukturu və həcmi. Dissertasiya işi giriş, üç fəsil, nəticə və təkliflər,
ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. 7
tənzimlənməsi 1.1. Cəmiyyətlə təbiət arasında ekoloji münasibət və təbəitin inkişaf qanunları
Tarixən insanın təbiətlə münasibəti təbii resurslardan öz maddi və mənəvi tələbatlarının ödənilməsi üçün istifadəsi əsasında qurulmuşdur. Bu tip əlaqənin əsasında iqtisadi münasibət durur. Resurslardan istifadənin miqyası ətraf təbii mühitin tükənməsi, çirklənməsi və dağılmasına səbəb olur. Bu isə bir tərəfdən təbiətdə cəmiyyət arasında münaqişəli münasibət yaratdı. Digər tərəfdən isə qarşı- lıqlı münasibətlərin yeni forması olan ekoloji münasibət formasının yaranmasına səbəb oldu. Bu münasibət formasının əsasında canlı orqanizmlərin, o cümlədən insanın təbii yaşayış mühitinin mühafizəsi durur. Ekosistemlərin dağılmasının və tükənməsinin əsas səbəbləri aşağıdakılardır: 1. Təbiətdə qida resurslarının yaranması və istehlakı tullantısız sikl üzrə baş verir. Lakin bundan fərqli olaraq insan tərəfindən həyata keçirilən mal-material istehsalı zamanı tullantılar meydana gəlir. Öz tələbatlarının ödənilməsi üçün insana bir ildə 30 t xammal tələb olunur ki, bunun da 90-95%-ni tullantılar təşkil edir. Əvvəlki dövrlərdə təbii sistemlər insan fəaliyyəti nəticəsində yaranan tullantıları emal edərkən zərərsizdəşdirir, özünü onların ziyanlı təsirindən müdafiə edə bilirdi. Müasir dövrdə isə biosferin özünütəmizləmə və özünütənzimləmə imkanları artıq demək olar ki, tükənmişdir. 2. Təbii mühitin həcmi insanın təsərrüfat fəaliyyətinin bütün tullantılarını emal etməyə kifayət etmir. Onların qalaqlanaraq toplanması ətraf mühitin qlobal çirklənməsi və təbii ekosistemlərin deqradasiyası təhlükəsi yaradır. 3. Faydalı qazıntıların ehtiyatı fiziki-kimyəvi şərait və bizim planetin ölçüləri ilə məhdudlaşdığından getdikcə tükənir. 4. İnsanın dağıdıcı fəaliyyətinin nəticəsi uzunmüddətli olub bir nəslin dövrü ilə kifayətlənmir. Bundan başqa, bir ərazidə təbiətə olan təsirin nəticəsi ondan çox-
8 çox uzaqlarda əks oluna bilir. Bu da hər hansı təsərrüfat fəaliyyətinin ziyansızlığı haqqında yanlış təsəvvürlər yaradır (8). Sosial stabillik və təbii ekosistemlərin dayanıqlılığı bir medalın 2 üzüdür. Təbii və sosial-iqtisadi sistemlərin inkişafı strukturların və əlaqələrin mürəkkəbliyi nəzəryiyəsinə uyğun baş verərək mühitin tutumu tərəfindən təmin edilir. Mürək- kəblik nəzəriyyəsinin mahiyyəti odur ki, sistemin təşkilinin ölçüləri və mürəkkəb- liyi artdıqca bu strukturun və onun funksiyalarının təmin edilməsi üçün lazım olan enerji sərfi də artır. Sistemin gələcək inkişafına sərf olunan enerjinin miqdarı isə getdikcə azalır. Daxil olan enerji ilə sistemin dayanıqlığına sərf olunan enerjinin miqdarı bərabərləşdikdə sistemin sonrakı inkişafı dayanır. Bu şəraitdə təmin edilən inkişaf səviyyəsi mühitin maksimal təminat həcmi adlanır. Mühitin təminat həcmi ekosistemin təmin edə bildiyi biokütlənin miqdarıdır.
Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|