M. M. A lim o V a, sh. S. M a V ju d o V a, S. R. A X m ato va termodinamika

M asala.
30-§. Bug' q ozonlari
63

---

m a y z e ri v a h a v o q iz d irg ic h d a n iborat. B ug' q o z o n d a h o sil b o 'lg a n
b u g 'n in g h a ro ra ti o rta d i, b u esa b u g ' tu rb in a q u rilm a sin i foydali 
ish koeffitsiyentini o sh ish ig a olib keladi.
S uv e k o n o m a y z e ri v a h a v o q iz d irg ic h q o z o n d a y o q ilg a n
y o q ilg 'in in g issiq lig id an y axshi fo y d ala n ish u c h u n o 'm a tila d i.
Q o z o n a g re g a ti tark ib ig a q u y id a g ila r kiradi: o 'tx o n a q u rilm a - 
si (gorelka b ila n kam era); q o z o n a g rc g a tin in g asosiy e le m en tlari- 
d a n b iri b o 'lg a n b u g ' qozoni, u n d a b u g ' h o sil b o 'la d i; b u g ' b e ril­
g a n p a ra m e trla rg a c h a q iz d irila d ig a n b u g ' q izd irg ich , b u g 'q o z o ­
n ig a b e rila d ig a n su v n i isitish u c h u n m o 'lja lla n g a n e k o n o m a y z e r 
v a y o q ilg 'in i y o q ish u c h u n o 'tx o n a g a b e rila d ig a n h a v o n i q iz d irish
u c h u n h a v o q iz d irg ic h la r kiradi.
25-rasm . T a b iiy s irk u ly a ts iy a g a ega b o 'lg a n b u g ' q o zo n i:
1 - o 'c h o q k am erasi; 2 - g orelka; 3 - b a ra b a n ; 4 - su v n i o lib tu sh u v c h i 
q u v u rla r; 5 - b u g ' hosil q iluvchi q u v u rla r; 6 - o rq a e k ra n n in g d av o m i 
(feston); 7 - b u g ' q izd irg ich ; 8 - e k o n o m a y z e r; 9 - h a v o q izd irg ich ;
10 - k u k u n u sh lo v ch i; 11 - tu tu n su ru v c h i; 12 - tu tu n su ru v c h i q u v u r
O 'c h o q d a y o q ilg 'i y o q iladi, b u n in g n a tija sid a ajralib ch iq q a n
issiqlik m iq d o rin in g b ir qism i n u rla n ish y o 'li b ila n b u g ' h o sil q i­
luvchi q u v u rla rg a u z a tila d i. Bu s irtla r e k ra n d eb ata lad i. Y onib 
b o 'lg a n m a h s u lo tla r b u g ' q izd irg ich , h a v o q iz d irg ic h d a n o 'tib tu ­
tu n s o 'ru v c h i y o rd a m id a a tm o sferag a ch iq arib y u b o rila d i.
64

---

Iste 'm o l s u v i n a so s y o rd a m id a e k o n o m a y z e rg a b erilad i, b u
y e rd a , su v to 'y in is h h a ro ra tig a c h a qizd irib , b u g ' q o z o n in in g b a ra - 
b a n ig a keladi. Bu y e rd a n su v tu sh u v c h i q u v u rla r orq ali (5) e k ra n
q u v u rig a keladi. E k ran q u v u rla rid a h osil b o 'lg a n b u g ' va su v ara- 
lash m asi (3) b a ra b a n g a kelib tu sh a d i va b u y e rd a , s u v d a n b u g ' 
ajratiladi. B ug' b u g
7
q izd irg ic h g a y u b o rilib , o 'ta q iz ig a n b u g ' h o ­
sil qilinadi.
0 ‘ta qizigan 
b u g 1
Ichim lik 
suvi
26-rasm . a - ta b iiy sirk u ly a tsiy a li b u g ' qozoni; b - s u n 'iy sirk u ly atsiy ali 
b u g ' qo zo n i; d - b a ra b a n siz b u g ' qozoni: 1 - nasos; 2 - ek o n o m a y z e r;
3 - ba ra b a n ; 4 - su v n i h a y d o v c h i q u v u r; 5 - ko llek to r; 6 - b u g ' hosil 
qilu v ch i q u v u rla r; 7 - b u g ' q izd irg ich ; sirk u ly a tsiy a nasosi
B ug' q o z o n la ri s u v n in g h a ra k a tla n ish ig a k o 'ra 3 xil b o 'lad i:
1. T abiiy ra v is h d a b u g
7
va su v ara lash m a si h a ra k a tla n a d ig a n
b u g ' q o z o n la ri (26- a rasm ).
2. S u n 'iy ra v is h d a sirk u ly a tsiy a b o 'la d ig a n (n asos y o rd a m id a ) 
b u g ' q o z o n la ri (26- b rasm ).
3. B arab an g a ega b o 'lm a g a n b u g ' q o zo n lari (26- d rasm ).
B ug' ishlab c h iq a rish u c h u n m o 'lja lla n g a n in sh o o t va q uril-
m a la r k o m p le k si q o zo n ag reg ati b ila n q o 'sh im c h a q u rilm a la rd a n
tash k il to p ad i.
Q o z o n q u rilm a sin in g asosiy ish x a ra k teristik ala rig a q u y id a g i­
lar kiradi:
65

---

a) b u g ' u n u m d o rlig i (q o zo n n in g q u v v ati), b u v a q t b irlig id a h o ­
sil b o 'lg a n b u g ' m iq d o ri b ila n an iq la n ad i;
b) b u g 'n in g p a ra m e trla ri (bosim i va o 'ta q izish h aro rati);
d) q o z o n a g re g a tin in g foydali ish koeffitsiyenti.
Q o z o n q u rilm a la rin i q u y id a g i b e lg ila rg a k o 'ra tasn ifla sh m u m ­
kin:
1. B ug' u n u m ig a ko'ra:
a) p a s t u n u m li
b) o 'rta c h a u n u m li 
d) y u q o ri u n u m li
2. B ug' b o sim ig a ko'ra:
a) p a s t bosim li
b) o 'r ta bosim li
d) y u q o ri bosim li
e) y u q o ri k ritik b o sim li
15-20 t/so at
25 (30 d a n 160 (220 t/so a t gacha) 
220 (250 t/so a t v a y u q o ri)
9 a t gach a (1 M Pa)
14-40 at (1,4(4 M Pa)
100 at (140 at)
255 at