M. M. A lim o V a, sh. S. M a V ju d o V a, S. R. A X m ato va termodinamika

__________________ 3
2
47-rasm. 1, 2 - nur tarqatayotgan jism; 3 - ekran.
A g ar ik kita yassi p a ra lle l s irt o rasig a e k ra n q o 'y ilsa v a e k ra n
h a m , sirtla ri h a m b ir xil m a te ria ld a n ta y y o rla n g a n b o 'lsa , u hol- 
d a b e rilg an issiqlik m iq d o ri ikki m a rta k am ay ad i. A g a r 
n
ta e k ra n
q o 'y ilsa, b e rilg an issiqlik m iq d o ri 
n
m a rta k am ay ad i.
2. P lank qonuni.
Bu q o n u n a b so ly u t q o ra jism n in g va ista lg a n jism n in g n u rla n - 
tirish q o biliyati b ila n h a ro ra t va to 'lq in u z u n lig i o ra sid a g i b o g 'la - 
n ish n i ifodalaydi.
U q u y id a g i ifo d a d a n an iqlanadi:
133

---

Мх(Х,Т) = - | ^ -
(267)
е ^ Т - 1
Bu y erd a, М л- m u tla q q o ra jism n in g n u rla n tiris h qobiliyati;
Л - to 'lq in u z u n lig i, m;
Ci = 3,74 10-16 P lank d o im iy si Vt m 2; 
c2 = 1,44 10~2 P la n k do im iy si m K; 
e
- n a tu ra l log arifm i asosi.
3. V in q o n u n i.
N u rla n is h in ten siv lig i b ila n to 'lq in u z u n lig i o ra s id a g i b o g 'la - 
n ish n i ifodalaydi:
П т а х = 2 ,9 10-3 т К ,
y a 'n i m a k sim a l to 'lq in u z u n lik jis m la m in g m u tla q h a ro ra tig a
b o g 'liq b o 'lib , u h a ro ra tn i p a sa y ish i to m o n g a y o 'n a la d i.
4. K irxgof qonuni.
M u tla q q o ra v a k u lra n g jism la m in g issiqlik n u rla ri y o tish va 
x o ssalari o ra s id a g i b u g 'la n is h n i ifo d alay d i. U q u y id a g i ifo d a o r­
qali yoziladi:
f - = ^ = - T - = - = f H
° (T) 
(268)
■^1 
-^2 
-^3 
A)
b u y erd a, £ 0(T) - m u tla q q o ra jism n in g xu su siy ati.
Bu q o n u n q u y id ag ic h a ta'riflan a d i:
J ism la m in g n u rla n is h x u su siy a tin i y o tish x u su siy a tig a n isb a ti 
b a rc h a jism lar u c h u n b ir xil b o 'la d i, s h u h a ro ra td a g i m u tla q q o ra 
jism n in g n u rla n is h x u su siy a tig a te n g b o 'la d i.
Bu q o n u n n in g te n g la m a sid a n k o 'rin ib tu rib d ik i, k u lra n g jism ­
la m in g q oralik darajasi so n jih a tid a n u n in g y o tish x u su siy a tig a
ten g , ya'n i:
A=£.
£ - kattalik o 'z g a rm a s b o 'lg a n i u c h u n k u lra n g jism n in g o 'tis h
x u su siy a ti to 'lq in u z u n lig i va h a ro ra tg a b o g 'liq cm as.
M asalalar.
D ia m e tri 120 m m b o 'lg a n q u v u r 400x400 m m 2 k e sim li k a n a l-
134

---

ga o 'r n a tilg a n . Q u v u r iz o ly a ts iy a s in in g s ir tid a g i h a ro r a t 127 °C. 
G 'is h t k a n a l 1 m q u v u r d a n n u r la n is h o rq a li y o 'q o lg a n issiq lik n i 
a n iq la n g . S irtla rd a g i q o ra y is h d a ra ja s i 0,93 ga te n g d e b o lin sin . 
Y echish.
£
m
=
el 
h
l e2
+ 0,238
- 1
= 0,915
0,93 
10,93
1 m q u v u r d a n n u rla n ish orq ali y o 'q o lg a n issiqlik: