Kriptovalyutalar bozori va blokcheyn texnologiyalar

kriptovalyutalar bozori va blokcheyn texnologiyalar

MAMAJONOV MIRABBOS

SAYFULLAYEVA MADINA

Kriptovalyuta nima va u qanday ishlaydi?
Kriptovalyuta virtual pul bo’lib, biz amalda foydalanayotgan pullardan farqli o’laroq, jismoniy ifodaga ega emas. Bunday valyutaning o’lchov birligi “coin” bo’lib, ingliz tilida “tanga” degan ma’noni anglatadi. Raqamli valyuta qalbakilashtirish va takrorlashdan himoyalangan bo’lib, uning miqdori va emissiyasi qat’iy cheklangan, masalan, hozirgi kundagi eng yirik kriptovalyuta hisoblangan Bitcoin (BTC) ning maksimal miqdori 21 millionta coin etib belgilangan (ya’ni, 21 milliondan ortiq BTC hech qachon bo’lmaydi). Kriptovalyutalarning asosiy xususiyati markazsizlashtirilganligi bo’lib – har qanday ichki yoki tashqi tomondan administrator tomonidan boshqarilmasligidir. Shuning uchun banklar, soliq, sud va davlat organlari kriptoaktivlar foydalanuvchilarining tranzaksiyalariga ta’sir qila olmaydi. Kriptovalyuta hamyonlari va tranzaksiyalari bilan bog’liq barcha ma’lumotlar blokcheynda saqlanadi.
Kriptovalyutalar o’tkazmasi qaytarib bo’lmaydigan jarayon bo’lib, hech kim tranzaksiyani bekor qila olmaydi, bloklay olmaydi, e’tiroz bildira olmaydi yoki (maxfiy kalitsiz) majburiy ravishda tranzaksiyani amalga oshira olmaydi. Biroq, tranzaksiya ishtirokchilari ixtiyoriy ravishda o’zlarining kriptovalyutalarini garov sifatida vaqtincha o’zaro blokirovka qilishlari yoki bitimni yakunlash/bekor qilish uchun barcha (yoki o’zboshimchalik bilan qo’shimcha) tomonlarning roziligini talab qilishini aniqlashlari mumkin
Kriptovalyutaning uchta asosiy xususiyati:
Kriptovalyutalar ishonchga asoslanmagan. Kriptovalyutani boshqarish tizimlari ishonchni talab qilmaydi, ular uchinchi shaxslarni jalb qilmaydi. Ular ishonchni tekshirish bilan almashtiradilar. P2P tarmog’ida aktivlar har bir ishtirokchi tomonidan to’liq nazorat qilinadi va boshqaruv organining (masalan, bank) roziligi va nazoratisiz ular o’rtasida bevosita o’tkaziladi.
Kriptovalyutalar o’zgarmasdir. O’zining tabiatiga ko’ra, blokcheyn texnologiyasi kriptovalyuta operatsiyalarini o’zgarmas qiladi. Ularni bekor qilish, kechiktirish, takrorlash, yashirish yoki o’zgartirish mumkin emas. Bunday tizimda odatiy tarzda aldash mumkin emas va u inson xatosidan himoyalangan, bu kriptovalyutani bankdagi oddiy elektron pullarga qaraganda to’laligicha shaffofligini ta’minlaydi.
Kriptovalyutalar markazlashtirilmagan. Kriptovalyutalar uchun tizim tomonidan yangi coinlar tizimli va shaffof tarzda yaratiladi. Misol uchun Bitkoinni oladigan bo’lsak: uning infratuzilmasi faqat 21 million dona mavjud bo’lishini kafolatlaydi. Yanada yaxshiroq tasavvur hosil bo’lishi uchun buni hukumatlar va markaziy banklar tomonidan dollar va yevro kabi fiat valyutalarining doimiy tarzda chiqarilishi va qadrsizlanishi bilan solishtirib ko’rish maqsadga muvofiq bo’ladi.
Kriptovalyutaning mohiyatini tushunish uchun uning afzalliklari va kamchiliklarini ta’kidlash kerak.
Ijobiy tomonlari.
Kodning ochiqligi. Ushbu xususiyat tufayli har kim virtual coinlarni mayning qilishi mumkin. Jarayonning murakkabligiga qaramay, ko’p odamlar hali ham shu tarzda yashashadi.
Anonimlik. Tranzaksiyalari osonlik bilan kuzatilishi mumkin bo’lgan klassik elektron pullardan farqli o’laroq, kriptovalyuta hamyonining egasi haqida ma’lumot olish ilojsiz. Faqat hamyon raqami va hisobdagi miqdor bo’yicha cheklangan ma’lumotlar mavjud.
Markazlashtirilmaganlik. Kriptovalyuta mustaqil pul birligidir. Hech kim uning masalasini tartibga solmaydi va hisobdagi mablag’larning harakatini hech kim nazorat qilmaydi. Aynan shu xususiyat tarmoqning ko’plab a’zolarini o’ziga jalb qiladi.
Cheklanganlik. Qoida tariqasida, kriptovalyuta cheklangan hajmda chiqariladi, bu esa emitentning haddan tashqari faolligi tufayli inflyatsiya xavfini yo’q qiladi.
Ishonchlilik. Virtual valyutani buzish, soxtalashtirish yoki boshqa shunga o’xshash manipulyatsiyalarni amalga oshirib bo’lmaydi – u ishonchli himoyalangan.
Kafolatning yo’qligi. Har bir foydalanuvchi o’z mablag’lari uchun shaxsan javobgardir. Bu yerda hech qanday tartibga solish mexanizmlari yo’q, shuning uchun o’g’irlik sodir bo’lgan taqdirda, hech narsani isbotlash va pulni qaytarish mumkin bo’lmaydi.
O’zgaruvchanlik. Kriptovalyutani oldindan aytib bo’lmaydi, chunki u joriy talabga bog’liq bo’lib, u o’z navbatida qonunchilikdagi o’zgarishlar, joriy fikrlar va boshqa omillar fonida o’zgarishi mumkin. Shu sababli virtual pullar narxida tebranishlar mavjud.
Ta’qiqlash yoki cheklash xavfi. Hukumat tuzilmalari kriptovalyutalardan ehtiyot bo’lishadi. Ko’pgina mamlakatlar undan foydalanishga cheklovlar qo’ygan va qoidabuzarlar jarimaga tortilishi yoki hatto qamoqqa olinishi mumkin. Shu bilan birga, bir qator Yevropa davlatlari hali ham bunday pullardan foydalanish bo’yicha murosaga kelish yo’lida baxslashmoqdalar.
Yo’qolish xavfi. Elektron pulga kirish uchun “kalit” – bu maxsus parol. Agar uning egasi uni yo’qotib qo’ysa, hamyondagi kriptocoinlarga kirish imkoni bo’lmaydi.
Salbiy tomonlari.