Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas

Tövsiyə edilən skrininq testləri və onların keçirilmə vaxtları

Yüklə 459,81 Kb.

Pdf görüntüsü

səhifə	3/3
tarix	07.12.2016
ölçüsü	459,81 Kb.
	#987

1 2 3

Tövsiyə edilən skrininq testləri və onların keçirilmə vaxtları

Antenatal dövr

Neonatal dövr

Uşaqlıq dövrü



Qan (qrup, rezus-

faktor, hepatitlər,

İİV, məxmərək (А)

sifilis (В)

, herpes,

xlamidioz; göstəriş

olduqda Daun

sindromu (В)

talassemiya,

oraqşəkilli hüceyrə

anemiyası (А)

)



Sidik (simptomsuz

keçən bakteruriya

(А)

)



USM (dölün

anomaliyaları (A)

)

Servikal xərçəng

skrininqi

(Pap

smear) (B)



Qan (fenilketonuriya (A)

AH (A)

, biotinidaza çatış-

mazlığı, oraqşəkilli hüceyrə

anemiyası (A)

)



Fiziki müayinə (ürəyin ana-

dangəlmə qüsurları, anadan-

gəlmə katarakta, kriptorxizm)



USM (budun anadangəlmə

çıxığı, digər anadangəlmə

malformasiyalar)



Eşitmə qabiliyyətinin

yoxlanılması (B)



Adaptəedilmiş

(uyğunlaşdırılmış) skrininq

şkalası əsasında peyvənd

təqviminə müvafiq psixoloji-

nevroloji müayinə: doğuşdan

sonra 12 saat ərzində;

4–7 gün; 1 ay



Eşitmə qabiliyyəti-

nin yoxlanılması (B)



Görmə qabiliyyəti-

nin yoxlanılması (A)



Sosial baxımdan

inkişaf üçün qeyri-

qənaətbəxş şəraitdə

yaşayan uşaqların

aşkarlanması



Adaptəedilmiş

(uyğunlaşdırılmış)

skrininq şkalası

əsasında peyvənd

təqviminə müvafiq

psixoloji-nevroloji

müayinə: 2 ay; 3 ay;

4 ay; 6 ay; 9 ay;

12 ay; 18 ay; 6 yaş

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

yy

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

23

Uşaq inkişafının uyğunlaşdırılmış skrininq şkalası

Uşağın inkişaf səviyyəsinin yaş göstəricilərinə uyğun gəlib-gəlməməsini müəyyənləşdirən skrininq

testini uşağın zehnini yoxlayan (məsələn, İƏ) testlə eyniləşdirmək və ya uşağın gələcək bacarıqlarını

proqnozlaşdıran faktor kimi qiymətləndirmək olmaz. Skrininq ancaq inkişafında normadan kənara çıxma

riski yüksək olan uşaqlar qrupunu seçmək və inkişaf ləngiməsinə aid şübhələrin təsdiq edilməsinə imkan

yaradır.

Cədvəl 4

Uşaq inkişafının uyğunlaşdırılmış skrininq şkalası

Bacarıq

Yaş

Böyük motor

Kiçik motor

Qavrama/Nitq

Sosial/Özünə xidmət

Doğuşdan

sonra

12 saat

ərzində

-

ətrafların bərabər

hərəkətləri

səsə reaksiya verir

-

dindirənin üzünə

baxır

4–7 gün

-

ətrafların bərabər

hərəkətləri

səsə reaksiya verir

-

dindirənin üzünə

baxır

1 ay

-

ətrafların bərabər

hərəkətləri

səsə reaksiya verir

-

dindirənin üzünə

baxır

2 ay

-

ətrafların bərabər

hərəkətləri

-

qarınüstü

vəziyyətdə başını

qaldırır

orta xətt üzrə əşyanı

izləyir

-

səsə reaksiya verir

dindirənin üzünə

baxır

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

24

3 ay

ətrafların bərabər

hərəkətləri

-

qarınüstü

vəziyyətdə başını

qaldırır

gözləri ilə orta xətt

üzrə əşyanı izləyir

-

səsə reaksiya verir

dindirənin üzünə

baxır

-

qarşılıqlı gülür

4 ay

-

ətrafların bərabər

hərəkətləri

-

qarınüstü

vəziyyətdə başını

qaldırır

orta xətt üzrə əşyanı

izləyir

-

orta xətti keçən

əşyanı izləyir

-

səsə reaksiya verir

qığıldayır

üzə baxır

qarşılıqlı gülür

6 ay

-

başını 45º qaldırır

başını dik tutaraq

oturur

-

oturtduranda başını

əymir

-

başını 90º qaldırır

əllərini birləşdirir

zınqırov səsinə

reaksiya verir

-

180º hərəkət edən

əşyanı izləyir

-

kişmiş dənəciyinə

baxır

-

səsə reaksiya verir

səsli gülür

dindirənin üzünə

baxır

-

qarşılıqlı gülür

əllərinə baxır

9 ay

-

başını 90º qaldırır

əllərinə dirənərək

gövdəsini qaldırır

-

çevrilir

dəstəksiz oturur

əlini əşyaya uzadır

2 kubiki götürür

kubikləri əldən-ələ

keçirir

-

kişmiş dənəciyini

çəkərək götürür

-

ucadan gülür

taqqıltı səsinə dönür

tək-tək hecalar söyləyir

adını çağıranda dönür

sərbəst peçenye

yeyir

-

qarşılıqlı gülür

əllərinə baxır

əli çatmayan

oyuncağa əlini

uzadır

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

25

12 ay

ayaqüstü

vəziyyətdən oturaq

vəziyyətə keçir

dəstəkdən tutub

ayağa qalxır

-

2 saniyə ayaq üstə

durur

-

dəstəkdən tutub

yanlara gəzir

-

kubikləri əldən-ələ

keçirir

-

kubikləri bir-birinə

vurur

-

kubiki stəkana qoyur

kişmiş dənəciyini baş

barmaq və digər

barmaqla götürür

tək-tək hecalar söyləyir

adını çağıranda dönür

özünəməxsus dildə danışır

ünvanlanmadan «ana-ata»

deyir

sərbəst peçenye

yeyir

-

əli çatmayan

oyuncağa əlini

uzadır

əl çalır

gözləmən oyunları

(məs. gizlənib,

qəflətən çıxmaq və

“ci-to” demək)

oynayır

istəklərini

ağlamadan bildirir

15 ay

-

dəstəkdən tutub

yanlara gəzir

-

10 saniyə ayaq üstə

durur

-

2 saniyə ayaq üstə

durur

-

düzgün yeriyir

kubikləri əldən-ələ

keçirir

-

kubikləri bir-birinə

vurur

-

kubiki stəkana qoyur

kişmiş dənəciyini baş

barmaq və digər

barmaqla götürür

ünvanlanmadan “ana-ata”

deyir

-

insan səslərini təqlid edir

məqsədyönlü “ana-ata”

deyir

-

“ana-ata” və bundan əlavə

2 söz deyir

-

əl yelləməklə

sağollaşır

-

ev işlərini təqlid

edir

-

test edənlə topla

oynayır

-

fincandan su içir

18 ay

-

əyilərək əşyanı

yerdən götürür

-

geriyə yeriyir

topu ayaqla vurur

pilləkəni çıxır

kubikləri bir-birinə

vurur

-

kubiki stəkana qoyur

qələmlə cızma-qara

edir

-

ünvanlanmadan “ana-ata”

deyir

-

insan səslərini təqlid edir

məqsədyönlü “ana-ata”

deyir

-

əl yelləməklə

sağollaşır

-

ev işlərini təqlid

edir

-

test edənlə topla

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

yy

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

26

-

kişmiş dənəciyini baş

və digər barmaqla

götürür

-

“ana-ata” və bundan əlavə 2

söz deyir

oynayır

fincandan sərbəst

içir

-

sadə ev işlərində

yardım edir

2 yaş

-

topu ayaqla vurur

pilləkəni çıxır

topu havadan atır

qaçır

4 kubikdən qüllə

qurur,

-

3 kubikdən qüllə

qurur,

-

2 kubikdən qüllə

qurur

-

kişmiş dənəciyini

nümunə göstərmədən

çıxarır

“ana-ata” və bundan əlavə 4

söz deyir

-

“bunu anana ver”, “bunu

yerə qoy” xahişlərindən

birini yerinə yetirir

kuklada 1 bədən üzvünü

göstərir

-

kuklada 2 bədən üzvünü

göstərir

-

sadə ev işlərini

təqlid edir

-

test edənlə top

oynayır

-

fincandan içir

sadə ev işlərində

yardım edir

3 yaş

-

topu havadan atır

qaçır

yerində hoppanır

velosipedə minir

6 kubikdən qüllə

qurur

-

5 kubikdən qüllə

qurur

-

4 kubikdən qüllə

qurur

-

kişmiş dənəciyini

nümunə göstərmədən

çıxarır

pişik, at, quş, it, insan

şəkillərini göstərdikdə 1-ni

tanıyır və göstərir

pişik, at, quş, it, insan

şəkillərini göstərdikdə 2-ni

tanıyır və göstərir

fincandan içir

sadə ev işlərində

yardım edir

-

çəngəl-qaşıqdan

istifadə edir

-

əllərini yuyur-

qurulayır

4 yaş

-

tək ayaqda 1 saniyə

durur

-

tək ayaqda 2 saniyə

6 kubikdən qüllə

qurur

-

nümunə göstərdikdə

“stəkanla nə edirlər? stul nə

üçündür? qələmlə nə

edirlər” suallarından 1-nə

şalvarını geyinir

pazl yığır

adını-soyadını

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

yy

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

durur

tək ayaqda 3 saniyə

durur

-

uzağa hoppanır

kubiklərdən körpü

qurur

7 kubikdən qüllə

qurur

-

düz cızıq çəkir (300

və bundan az

dərəcədə əyri cızıq

keçərli hesab olunur)

düzgün cavab verir

sözü cəm şəklində deyə bilir

“top, dəniz, masa, ev, alma,

pərdə, pilləkən, tavan

nədir ?” suallarından 1-ni

düzgün cavablayır.

-

yuxarıdakı suallardan 2-ni

düzgün cavablayır

-

yarı-anlaşılan danışma:

pişik, at, quş, it, insan

şəkillərindən 1-nin adını

söyləyir

söyləyir

-

köynəyini geyinə

bilir

5 yaş

tək ayaqda 6 saniyə

durur

-

tək ayaqda 5 saniyə

durur

-

tək ayaqda

hoppanır

-

yerə dəyib qalxan

topu tutur

düz cızıq çəkir (300

və bundan az

dərəcədə əyri cızıq

keçərli hesab olunur)

8 kubikdən qüllə

qurur

-

O çəkir

2 düz cızıqdan

uzununu seçir, kağızı

çevirib bir daha

soruşulur – hər iki

sınaqda düzgün

cavab verir.

-

“stəkanla nə edirlər? stul nə

üçündür? qələmlə nə

edirlər? “ suallarını doğru

cavablayır.

-

“at böyükdür, bəs siçan?

alov istidir, bəs buz? ana

qadındır, bəs ata? günəş

gündüz çıxır, bəs ay?”

suallarının 4-dən 1-ni

düzgün cavablayır.

-

“at böyükdür, bəs siçan?

alov istidir, bəs buz? ana

qadındır, bəs ata? günəş

gündüz çıxır, bəs ay?”

-

pazl yığır

adını-soyadını

söyləyir

-

köynəyini geyinə

bilir

-

yardımsız geyinir

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

4 sualdan 2-ni düzgün

cavablayır.

-

“top, dəniz, masa, ev, alma,

pərdə, pilləkən, tavan nədir

?” suallarından 6-nı düzgün

cavablayır.

-

“at böyükdür, bəs siçan?

alov istidir, bəs buz? ana

qadındır, bəs ata? günəş

gündüz çıxır, bəs ay?”

4 sualdan 2-ni düzgün

cavablayır.

6 yaş

-

tək ayaqda 9 saniyə

durur

-

tək ayaqda 8 saniyə

durur

-

tək ayaqda 7 saniyə

durur

-

bir ayağının

dabanını digər

ayağının baş

barmağına

dirəyərək

addımlayır

çəkərək nümunə

göstərdikdə  kopiya

edir

-

öncədən çəkilmiş +

kopiya edir

-

öncədən çəkilmiş 

kopiya edir

-

6 hissədən ibarət

adam şəkli çəkir

“at böyükdür, bəs siçan?

alov istidir, bəs buz? ana

qadındır, bəs ata? günəş

gündüz çıxır, bəs ay?”

suallarının 4-dən 3-nü

düzgün cavablayır.

“top, dəniz, masa, ev, alma,

pərdə, pilləkən, tavan nədir

?” suallarından 6-nı düzgün

cavablayır.

-

kubiklərin içindən 2 kubiki

götürür və kağızın üzərinə

qoyur, “Burada neçə kubik

var?” sualını düzgün

-

adını-soyadını

söyləyir

-

köynəyini geyinə

bilir

-

yardımsız geyinir

düymələməyi

bacarır

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

cavablayır.

“at böyükdür, bəs siçan?

alov istidir, bəs buz? ana

qadındır, bəs ata? günəş

gündüz çıxır, bəs ay?”

suallarının 4-dən 4-nü

düzgün cavablayır.

-

“top, dəniz, masa, ev, alma,

pərdə, pilləkən, tavan nədir?”

suallarından 6-nı düzgün

cavablayır.

-

kubiklərin içindən 2 kubiki

götürür və kağızın üzərinə

qoyur, “burada neçə kubik

var?” sualını düzgün

cavablayır.

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

yy

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

Cədvəl 4-ə əsasən aparılan inkişaf skrininqin nəticəsində uşaqlar

2 qrupa ayrılırlar:

Əgər “Uşaq inkişafının uyğunlaşdırılmış skrininq şkalası”na

əsasən uşağın inkişafı onun yaşına uyğun olan sətirdə bütün sütunlar

üzrə göstərilən bacarıqlara müvafiqdirsə, o zaman uşaq praktik

sağlam kimi qiymətləndirilir.

Əgər “Uşaq inkişafının uyğunlaşdırılmış skrininq şkalası”na

əsasən uşağın inkişafı onun yaşına uyğun olan sətirdə sütunların heç

olmasa birində göstərilən bacarıqlara müvafiq deyilsə, o zaman uşaq

risk qrupuna aid uşaq kimi qiymətləndirilir.

Praktik sağlam qrupuna aid edilən uşaq ilkin səhiyyə sistemində

sağlam uşaq kimi müşahidə olunur.

2 yaşadək risk qrupuna aid edilən uşağa ayda 1 dəfə, 2 yaşdan

yuxarı risk qrupuna aid edilən uşağa isə 2 ayda bir dəfə həkim baxışı

təyin edilir və lazım gəldikdə mütəxəssisə göndərilir.

Abilitasiya və reabilitasiya metodları:



Abilitasiyanın metodlarından biri erkən müdaxilə proqramıdır.

Erkən müdaxiləni həyata keçirən komandanın tərkibində tibb

(nevroloq, pediatr, fizioterapevt), qeyri-tibb (psixoloq, loqoped,

pedaqoq) mütəxəssisləri və valideynlər çalışırlar. Bu

multidissiplinar komandanın bütün üzvləri bərabər hüquqlara

malikdirlər və uşağa aid hansı tədbirlərin keçirilməsi barədə

qərarlar komanda şəkilində qəbul edilir.



Medikamentoz metod (vitaminlər, miorelaksantlar, antiepileptik

dərman vasitələri və s.); Dərmanların seçimi, həcmi və dərman

korreksiyasına ehtiyac uşağın və valideynlərin şikayətlərinin

xarakterindən, xəstəliyin klinik mənzərəsindən,

əlavə

müayinələrin nəticələrindən və uşağın orqanizminin dərman

vasitəsinə fərdi reaksiyasından asılı olur.



Fiziki metodlar: suda müalicə gimnastikası, postural məşğələlər,

“normal” hərəki patternlərin stimullaşdırılması məqsədilə xüsusi

fiziki yükləmələr, refleksoterapiya, masaj, sabit və dəyişən

cərəyan, maqnit sahəsi, süni istilik, işıq mənbələri və s.



Psixoloji-pedaqoji, sosial metod; uşaq və onun valideynləri ilə

fərdi və qrup məşğələlərinin keçirilməsi.

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı



Loqopedik metod; loqopedlə xüsusi məşğələlərin keçirilməsi

nitqə qədərki dövrdə və nitqin inkişafı zamanı problemləri olan

uşaqlar üçün çox vacibdir. Loqopedik korreksiyanın 3

yaşından başlayaraq keçirilməsi haqqında ənənəvi fikirlərin

əksinə olaraq bu məşğələlərə mümkün qədər tez, hətta südəmər

dövründən başlanmalıdır.



Ortopedik metodlar; oynaqlarda deformasiyaların və

kontrakturaların həm qarşısını almaq, həm də artıq mövcud

olanların korreksiyası məqsədilə reabilitasiya müalicəsi

kompleksində müxtəlif ortopedik vəsaitlər, ətrafların gipsə

salınması, müxtəlif şinlər və tutorlar, uşağın şaquli vəziyyətdə

durması, dik gəzməsi prosesini, oturmasını yüngülləşdirən xüsusi

ortopedik cihazlar istifadə olunur.



Cərrahi metod; cərrahi müdaxilə yalnız digər metodlar nəticə

vermədikdə məsləhət görülür.

Əlavələr:

Pediatr tərəfindən yoxlanmalı anadangəlmə nevroloji reflekslərin

siyahısı (əlavə 1)

Fiziki inkişaf cədvəlləri (əlavə 2)

Milli peyvənd təqvimi (göstəriş və əks-göstərişlər qeyd

olunmaqla) (əlavə 3)

Uşaqlarda arterial təzyiq (əlavə 4)

Dişlərin çıxması təqvimi (əlavə 5)

Dövlət uşaq və ailələrə dəstək mərkəzlərinin siyahısı (əlavə 6)

Əlillik etiketi: qəbul edilən terminologiya (əlavə 7)

Valideynlər arasında yayımlandırmaq üçün “Uşaq inkişafı

cədvəli - yaddaş (əlavə 8)

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

yy

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

Əlavə 1

ANADANGƏLMƏ NEVROLOJİ REFLEKSLƏRİN SİYAHISI

Adı

Qısa təsviri

Yox olma

vaxtı

Moro refleksi

Qucaqlama refleksi - uşağın başından 20-30 sm məsafə gözləməklə

bələmə masasına vurduqda uşaq əllərini yanlara aparır, barmaqlarını açır,

qatlanmış ayaqlarını düzəldir (Moro refleksinin 1 fazası). Bir neçə

saniyədən sonra uşaq əllərini əvvəlki vəziyyətə gətirir və əlləri ilə özünü

qucaqlayır (Moro refleksinin 2-ci fazası).

3-6 ayına

Simmetrik tonik

boyun refleksi

Başın passiv əyilməsi zamanı əllərdə fleksor (bükülmə) tonusun artması,

ayaqlarda isə ekstensor (açılma) refleksin artması müşahidə olunur.

Başını qaldırdıqda isə - əksinə.

3-4 ayına

Asimmetrik tonik

boyun refleksi

Başın passiv yana çevrilməsi zamanı üzünü çevirdiyi tərəfdəki əlində və

müəyyən dərəcədə ayağında ekstensor (açılma), əks tərəfdəki ətraflarda

isə fleksor (bükücü) tonusun artması müşahidə olunur. Uşağın bu pozası

qılıncoynadan pozası adlanır.

3-4 ayına

Dayaq refleksi

Körpəni qollarından tutaraq qaldırdıqda o, aşağı ətraflarını bütün

oynaqlarda bükür, dayaq üzərinə qoyduqda isə gövdəsini düzəldir və

pəncəsinin üzərində ayaqları yarı bükülmüş vəziyyətdə durur.

2-4 ayına

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

Avtomatik yeriş

refleksi

Reflektor dayaq vəziyyətində uşağı bir qədər önə əyirlər, bu zaman o,

əllərinin hərəkəti ilə müşayiət olunmayan addımlama hərəkətləri edir.

Bəzən belə “yerimə” zamanı uşağın ayaqları baldırın aşağı üçdə-bir və

ya pəncə nahiyəsində çarpazlaşır.

Adətən

2-3 ayına

Tutma refleksi

(Robinson refleksi)

Uşağın ovcuna hər hansı bir əşya ilə toxunduqda, məsələn, barmaqla və

ya qələmlə o, barmaqları ilə bu əşyanı sıxır. Bəzi uşaqlar əşyanı o qədər

möhkəm tuturlar ki, hətta onları bir dəqiqə müddətində asılı vəziyyətdə

saxlamaq mümkün olur.

Adətən

5-ayından

sonra

Pəncənin tutma

refleksi

Əl refleksi ilə analojidir. Uşağın pəncəsinin ön hissəsinə asta təzyiq

etdikdə ayaq barmaqlarının tonik bükülməsi müşahidə olunur.

9 ayından

sonra

Peres refleksi

Qarını üstə uzanan uşağın onurğa sütununun çıxıntıları üzəri ilə barmaqla

asta təzyiq edərək büzdümdən boyuna qədər apardıqda o, başını qaldırır,

bel lordozu əmələ gəlir, çanağını qaldırır və əl və ayaqlarını bükür.

Bəzən uşaq qışqırmağa başlayır.

3 ayına

Qoruyucu refleks

Uşağı qarını üstə qoyduqda o, başını yana çevirir, bir neçə yellənmə

hərəkəti edir və başını qaldırmağa cəhd edir.

1 ayına

Babkin refleksi

Uşağın ovcuna və saitinə təzyiq etdikdə o, ağzını açır, başını

qıcıqlandırılan əl tərəfə çevirir və gözlərini yumur.

Adətən

4 ayından

sonra

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

yy

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

Kussmaul refleksi

«döşü axtarma»

Körpənin yanağına toxunduqda o, qıcıq mənbəyi tərəfə çevrilir və

əmmək üçün ağzını açır

Adətən

3-4 ayından

sonra

Xortum refleksi

Körpənin dodaqlarına iti hərəkətlə toxunduqda ağızın dairəvi əzələsinin

yığılması baş verir, bu zaman uşağın dodaqları xortum şəklində qabağa

uzadılır.

1,5-2 ayına

Əmmə refleksi

Uşağın ağzına barmaq və ya əmzik saldıqda o, ritmik əmmə hərəkətləri

edərək sormağa başlayır.

12 ayına

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

Əlavə 2

Fiziki inkişaf cədvəlləri

Erkən uşaq yaşlarında normal inkişafı göstərən ÜST-nin

standartları hər yerdə etnik mənsubiyyətdən, sosial-iqtisadi

vəziyyətdən və qidalanmanın növündən asılı olmadan uşaqların

qiymətləndirilməsində istifadə oluna bilər.

Həyatlarının ilk 6 ayında körpələr həftədə kütlələrini 200 q,

boylarını 1 sm artırırlar. Vaxtında doğulmuş uşaqlar 1 yaşlarına

kütlələrini 3 dəfə, boylarını 1,5 dəfə artırırlar.

Yaşıl xətt – “orta qızıl sərhəddir”. Əgər kütlə artımı eynilə yaşıl

xəttə uyğun gəlirsə, bu yaxşı əlamətdir və əksər uşaqlara məxsusdur.

Qırmızı xətlərin arasındakı diapazon – norma daxilidir. Kütlə

göstəricisi qırmızı xətlərdən nə qədər uzaq olarsa, sağlamlığın bir o

qədər çox pozulmalarından xəbər verir.

Qara xətlər – kütlənin normal artımının son sərhədləridir. Hətta

kütlə göstəricisi qara xətlərə yaxınlaşırsa, bu bir o qədər də pis

göstərici hesab olunmur, lakin göstərici qara xətlərdən kənardadırsa,

körpənin kütlə artımından narahat olmağa əsas var.

http://www.who.int/childgrowth/standards/cht_wfa_boys_z_0_5.pdf

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

yy

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

http://www.who.int/childgrowth/standards/cht_lhfa_boys_z_0_5.pdf

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

yy

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

http://www.who.int/childgrowth/standards/cht_lhfa_girls_z_0_5.pdf

Müvafiq yaş dövrü üçün baş çevrəsinin orta göstəriciləri yaşıl və

sarı xətlər arasındadır. Sarı – qırmızı xətlər arasındakı göstəricilər

orta göstəricilərdən müvafiq olaraq kiçik və böyük olsa da, norma

daxili hesab olunur. Qırmızı və qara xətlər arasındakı göstəricilər

uşağın fərdi xüsusiyyətləri və ya baş beyinin və kəllə sümüklərinin

inkişafının pozulması ilə bağlı ola bilər. Belə hallarda pediatrın və ya

ailə həkiminin və ya nevroloqun baxışı keçirilir və ehtiyac olduqda

müayinə təyin olunur. Bu uşaqların sonrakı inkişafı xüsusi nəzarət

altında olmalıdır. Qara xətlərdən kənara çıxan göstəricilər baş

beyinin patologiyasını (hidrosefaliya, mikrosefaliya) təsdiq edir. Belə

uşaqlara mütləq nevroloq ilə konsultasiya aparılmalıdır və müayinə

olunmalıdırlar.

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

yy

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

http://www.who.int/childgrowth/standards/second_set/cht_hcfa_boys_z_0_5.pdf

http://www.who.int/childgrowth/standards/second_set/cht_hcfa_girls_z_0_5.pdf

ÜST-nin cədvəllərinin istifadəsi: 1) Uşağın yaşına uyğun xəttə baxın; 2)

Uşağın kütləsi (boyu) bu xətdə hansı rəqəmlər arasında olduğunu müəyyən

edin.

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

yy

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

39

Əlavə 3

Milli peyvənd təqvimi*

Yaş Peyvəndlər Xəstəliklərin profilaktikası

Yenidoğulmuşlar

(ilk 12 saat)

Hep B

Hepatit B əleyhinə vaksin (A)

BCJ

Vərəm əleyhinə Kalmet-Jirar

vaksini (KJB)

Yenidoğulmuşlar

(4-7 gün)

OPV Poliomielit

əleyhinə vaksin

GDT Hib Hep B

Göyöskürək, difteriya, tetanus,

hemofilyus influenza b tip və

hepatit B əleyhinə vaksin (A)

2 ay

OPV

Poliomielit əleyhinə vaksin

GDT Hib Hep B

Göyöskürək, difteriya, tetanus,

hemofilyus influenza b tip və

hepatit B əleyhinə vaksin (A)

3 ay

OPV Poliomielit

əleyhinə vaksin

GDT Hib Hep B

Göyöskürək, difteriya, tetanus,

hemofilyus influenza b tip və

hepatit B əleyhinə vaksin (A)

4 ay

OPV

Poliomielit əleyhinə vaksin

12 ay

QPM

Qızılca, parotit, məxmərək

əleyhinə vaksin (A)

AGDT

Göyöskürək, difteriya tetanus

əleyhinə vaksin,

18 ay

OPV

Poliomielit əleyhinə vaksin

QPM (A)

Qızılca, parotit, məxmərək

əleyhinə vaksin

6 yaş

ADT

Difteriya, tetanus əleyhinə vaksin

*2013-cü ildən başlayaraq peyvənd təqviminə pnevmokokk infeksiyaya qarşı vaksin də daxildir.

ÜST-nin tövsiyələrinə əsasən səhhəti zəifləmiş uşaqlara,

infeksion xəstəlikləri daha ağır keçirdiklərinə görə, vaksinasiyanın

aparılması xüsusilə vacibdir.

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

yy

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

40

Peyvəndlərin yeridilməsinə daimi və müvəqqəti əks-göstərişlər.

Vaksin

Daimi əks-göstərişlər

Müvəqqəti əks-göstərişlər

AGDT 

bədxassəli qan xəstəlikləri



törəmələr



proqrediyent nevroloji patologiya





anamnezdə qıcolmalar



əvvəlki vaksinin yeridilməsinə güclü reaksiya





ağır allergik xəstəliklər (anafilaktik şok, residivli Kvinke

ödemi, polimorf eksudativ eritema, serum xəstəliyi)



kəskin xəstəliklər



xronik xəstəliklərin kəskinləşməsi

BCJ



immunodefisitlər



İİV infeksiyası



bədxassəli qan xəstəlikləri



törəmələr



əvvəlki vaksinin yeridilməsinə güclü reaksiya (limfadenit,

kelloid çapıq)



AGDT vaksini ilə eynidir



vaxtından tez anadan olma (bədən

kütləsi 2000 q az)



bətndaxili infeksiyalar



yenidoğulmuşların hemolitik

xəstəliyi



dəri xəstəlikləri



ADT-anatoksini ilə əvəz etmək mümkündür.



güclü reaksiya hərarətin 40° C yüksəlməsi, anafilaksiyanın inkişafı ilə səciyyələnir və vaksinin yeridildiyi yerdə ödem, 8 sm diametrlik

hiperemiya.

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

Qızılca



immunodefisitlər



bədxassəli qan xəstəlikləri



törəmələr



əvvəlki vaksinin yeridilməsinə güclü reaksiya



aminoqlikozidlərə (gentamisin, kanamisin və s) və

yumurta zülalına güclü allergik reaksiyalar



AGDT vaksini ilə eynidir



immunoqlobulinlərin yeridilməsi



immunosupresiv terapiya

Parotit



qızılca vaksininin yeridilməsi ilə eynidir



qızılca vaksini ilə eynidir

Məxmərək 

immunodefisitlər



aminoqlikozidlərə və yumurta zülalına allergik reaksiya



immunoqlobulinlərin yeridilməsi



kəskin (yüksək hərarət ilə keçən)

xəstəliklər

Poliomielit 

immunodefisitlər



İİV-infeksiyası



bədxassəli qan xəstəlikləri



törəmələr



əvvəlki vaksinin yeridilməsinə nevroloji fəsadlar



AGDT vaksini ilə eynidir

Hepatit В 

əvvəlki vaksinin yeridilməsinə güclü reaksiya





mayalara hiperhəssaslıq



AGDT vaksini ilə eynidir



G

üclü reaksiya hərarətin 40° C yüksəlməsi, anafilaksiyanın inkişafı ilə səciyyələnir və vaksinin yeridildiyi yerdə ödem, 8 sm diametrlik

hiperemiya.

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

42

Əlavə 4

UŞAQLARDA ARTERİAL TƏZYİQ

Uşaqlarda arterial təzyiqin yaşa görə normaları

Yaş (il)

Sistolik təzyiqin norma

sərhədləri (mm c.s.)

Diastolik təzyiqin

norma sərhədləri

(mm c.s.)

92-105

48-62

93-110

48-63

95-113

48-66

95-114

51-70

Uşaqlarda arterial hipertenziya yaş qruplarına uyğun sistolik

arterial təzyiqin səviyyəsi ilə müəyyən edilir. Uşaqlarda yaşa görə

arterial hipertenziyanın meyarları aşağıdakı cədvəldə göstərilib:

Sistolik arterial təzyiq (mm c. s)

Yaş

Mülayim (orta)

hipertenziya

Kəskin (nəzərə çarpan)

hipertenziya

7 gün

>96

>106

8-30 gün

>104

>110

2 yaşa kimi

>112

>118

3-5 yaş >116

>124

6-9 yaş >122

>130

Tonometrin manjetinin yaşa görə ölçüləri

Yaş

Manjetin eni

(sm)

Uzunu

(sm)

Qolun (çiyinin)

maksimal

çevrəsi (sm)

Yenidoğulmuşlar

7 yaşdan kiçik

uşaqlar

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

43

Əlavə 5

Dişlərin çıxması təqvimi

Süd dişlərinin çıxma vaxtı:

Çıxma vaxtı (ay)

Dişlərin adı

Alt çənə

Üst çənə

Medial kəsici

7,5

Lateral kəsici

Birinci molyar

Köpək dişi

İkinci molyar

Süd dişlərinin çıxması uşağın 6-8 ayında başlayır və 20-24 ayında

başa çatır.

Həkim və valideynlər aşağıdakılara

fikir verməlidirlər:



dişlərin çıxma müddətinin ləngiməsi (normadan 1-2 ay artıq)



dişlərin daha tez çıxması (normadan 1-2 ay tez)



ardıcıllığın pozulması, bu və ya digər dişin olmaması



diş sırasının qövsündən kənarda dişin çıxması



dişin formalaşmasının düzgün olmaması



dişlərin anadangəlmə (bətndaxili) çıxması

Belə hallarda pediatr və uşaq stomatoloqunun məsləhətləri

lazımdır.

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

44

Əlavə 6

Dövlət uşaq və ailələrə dəstək mərkəzlərinin siyahısı

Ünvan Telefon

Bakı şəhəri, Şüvəlan qəsəbəsi,

A. İldırım küçəsi, dalan 1, döngə 1

012-454-95-52

Fax: 454 95 52

Goranboy rayonu,

G.Civəzadə küçəsi, 9

0234-5-30-13,

051-867-95-05

Ağdam rayonu, Dörd yol, qəsəbə 1

0192-4-20-13,

050-518-55-71

Sabirabad rayonu, İlham İsgəndərov

küçəsi, 9

0143-5-84-13,

050-303-74-35

Zaqatala rayonu, Nizami küçəsi, 9

0174-5-51-88,

050-622-74-15

İsmayıllı rayonu, N. Nərimanov

küçəsi, 36

0178-514-46, 5-10-46,

055-605-35-07

Qəbələ rayonu, İ. Qutqaşınlı

küçəsi, 119

0160-5-40-74,

050-369-76-75

Göygöl rayonu, Hemmel küçəsi, 33

0230-5-34-03,

055-614-57-90

Zərdab rayonu, Ramiz Kərimov

küçəsi, 14

0135-6-63-61,

051-512-33-03

Saatlı rayonu, Heydər Əliyev

prospekti, 135

0168-5-28-06,

055-749-40-29

Hacıqabul rayonu, İsmət Qayıbov

küçəsi, 09

021-20-444-70,

055-616-34-33

Mingəçevir şəhəri,

N. Nərimanov küçəsi, 27-a

055 731 20 66

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

45

Əlavə 7

Əlillik etiketi: qəbul edilən terminologiya

İstifadə etməyin!

İstifadə edin!

Хəstə, şikəst, qüsurlu

Əlilliyi olan adam, xüsusi ehtiyaclı

insanlar

Normal, sağlam Tipik

insan

Geri qalmış, əqli cəhətdən

natamam

Əqli inkişafında geriliyi olan insan

«Daun», «monqoloid»

Daun sindromlu insan

Kor Görmə problemi olan insan

Каr Eşitmə problemi olan insan

Lal

Nitq problemi olan insan, ünsiyyət

çətinliyi olan insan

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

Əlavə 8

Valideynlər arasında yayımlandırmaq üçün “Uşaq inkişafı cədvəli” - yaddaş



Müşahidələrinizi və narahatlıqlarınızı qeyd edin



Lefleti vaxtaşırı gözdən keçirin və uşağınızda müşahidə etdiyiniz əlamətlərlə uzlaşdırın



Lefleti və qeyd etdiyiniz qeydləri uşağınızın həkimi ilə müzakirə edin

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

47

Ədəbiyyat:

Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi. Fizioloji hamiləliyi

olan qadınlara antenatal qulluq üzrə klinik protokol. – B.:

Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin TTTQBZ, 2008. –

20 səh.

Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi. Sağlam

yenidoğulmuşa qulluq üzrə klinik protokollar. – B.: Azərbaycan

Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin TTTQBZ, 2008. – 40 səh.

Аntenatal care routine care for the healthy pregnant woman /

National Collaborating Centre for Women's and Children's Health;

Commissioned by the National Institute for Health and Clinical

Excellence. - 2nd edition. - London.: RCOG Press at the Royal

College of Obstetricians and Gynaecologists, 27 Sussex Place,

Regent's Park. - March 2008.

LaHood A, Bryant C.A. Outpatient Care of the Premature Infant //

Am Fam Physician. – 2007. – 76. - 1159-1164 p.

Michigan Quality Improvement Consortium. Routine preventive

services for children and adolescents (ages 2-21). - Southfield

(MI), 2011 May. - 1 p. - available:

http://guidelines.gov/content.aspx?id=34052

Michigan Quality Improvement Consortium. Routine preventive

services for infants and children (birth - 24 months). - Southfield

(MI), 2011 May. - 1 p. - available:

http://guidelines.gov/content.aspx?id=34051

Outpatient Care of the Premature Infant American Family

physician // Am Fam Physician. - 2007 oct15.

Pediatric eye and vision examination / American Optometric

Association. - St. Louis (MO). -2002. - 57 p.

Preschool Screening for Developmental Problems / Prepared by

John W. Feightner. –Chapter 26. – 8 p.

10.

Premature Infants: Guidelines for Early Intervention Services /

Tennessee Department of Education. – 2001. – 52 p. – available:

http://www.tn.gov/education/teis/doc/Guidelines_for_Premature_I

nfants.pdf

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

11.

Primary Prevention of Child Maltreatment / Prepared by Harriet

L. MacMillan, James H. MacMillan and David R. Offord. -

Chapter 29. – 14 p.

12.

Schuster MA. Developmental screening. Quality of care for

children and adolescents: A review of selected clinical conditions

and quality indicators / McGlynn EA, ed. –Santa Monica, CA:

RAND, 2000.

13.

Screening for Congenital Hypothyroidism / U.S. Preventive

Services Task Force reaffirmation recommendation statement. -

Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality

(AHRQ); 2008 Mar. - 6 p.

14.

Screening for Sickle Cell Disease in Newborns / U.S. Preventive

Services Task Force. - Rockville, MD.: Agency for Healthcare

Research and Quality, 2007. - available:

http://www.uspreventiveservicestaskforce.org/uspstf/uspshemo.htm

15.

Screening for Phenylketonuria (PKU) / U.S. Preventive Services

Task Force // Am Fam Physician. - 2009 Dec 15;80(12):1466-1467.

- available:

http://www.uspreventiveservicestaskforce.org/uspstf/uspsspku.htm

16.

Screening for Congenital Hypothyroidism / U.S. Preventive

Services Task Force // Ann Fam Med. - 2008; 6(2):166. - available:

http://www.uspreventiveservicestaskforce.org/uspstf/uspscghy.htm

17.

Варгас-Барон Эмили. Раннее вмешательство, специальное

образование и интеграция: фокус на республике БЕЛАРУСЬ /

Эмили Варгас-Барон, Ульф Янсон, Наталья Муфель. –

ЮНИСЕФ, 2009. – 96с. – режим доступа:

http://www.unicef.org/ceecis/Belarus_Russian.pdf

18.

ВОЗ. Нормы для оценки роста детей. [Электронный ресурс].-

03.04.2013 – режим доступа

http://www.who.int/childgrowth/standards/ru/

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin

İctimai S

əhi

yy

ə v

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r.

Document Outline

11. Primary Prevention of Child Maltreatment / Prepared by Harriet L. MacMillan, James H. MacMillan and David R. Offord. - Chapter 29. – 14 p.

Yüklə 459,81 Kb.

Dostları ilə paylaş:

1 2 3