Kitab Elxan muellim indd

Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri
6
www.elkhan-suleymanov.az
həyata keçirildi. Ermənistan silahlı birləşmələrinin tammiqyaslı 
hərbi əməliyyatları 1991-ci ilin sonu və 1992-ci ilin əvvəllərində 
Azərbaycanın keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (DQMV) 
inzibati ərazisi hüdudlarında aparılırdı, 1992-ci ilin mayından 
isə döyüş əməliyyatları keçmiş DQMV hüdudlarından kənara 
çıxaraq, Azərbaycanın digər rayonlarına yayılmağa başladı.
Ermənistanın silahlı təcavüzü nəticəsində Azərbaycan Res-
publikasının  keçmiş  DQMV  və  7  ətraf  rayonu,  o  cümlədən 
cəbhəyanı və sərhədyanı rayonların bir sıra yaşayış məntəqələri 
də daxil olmaqla Azərbaycan Respublikasının 20% ərazisi işğal 
edildi. Rusiya Federasiyasının vasitəçiliyi ilə 1994-cü ilin 12 may 
tarixində tərəflər arasında atəşkəs haqqında protokol imzalandı 
və hazırda münaqişənin sülh yolu ilə tənzimlənməsi ilə bağlı 
ATƏT-in Minsk qrupunun vasitəçiliyi ilə danışıqlar aparılır. 
Xüsusilə qeyd edilməlidir ki, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq 
Qarabağ münaqişəsinin meydana gəlməsinin tarixi və geosiyasi 
kökləri mövcuddur. Belə ki, bu münaqişənin əsası “ləng açılan 
bomba” şəklində 1988-ci ildən xeyli əvvəl, daha dəqiq desək, 
XIX əsrin əvvəllərində qoyulmuşdur. Belə ki, çar Rusiyası hələ 
XVII  əsrin  sonu  və  XVIII  əsrin  əvvəllərindən  başlayaraq  Os-
manlı dövlətinin torpaqlarının bölüşdürülməsi, Aralıq dənizinə 
və Şərqə çıxış əldə etmək məqsədilə dəfələrlə Türkiyə və İrana 
qarşı müharibələr aparmışdır. Bu müharibələrin nəticəsi kimi, 
1813  və  1828-ci  illərdə  çar  Rusiyası  və  İran  arasında  müvafiq 
olaraq  Gülüstan  və  Türkmənçay  müqavilələri  imzalanmış-
dır.  Bu  müqavilələrin  imzalanması  nəticəsində  Azərbaycan 
xalqına  qarşı  tarixi  ədalətsizlik  rəsmiləşdirildi və Azərbaycan 
torpaqları  iki  dövlət  arasında  bölüşdürüldü.  Beləliklə,  həmin 
müqavilələrin faciəli nəticəsi kimi Azərbaycan xalqı bölündü, 
Azərbaycanın tarixi torpaqları parçalandı. 
Türkmənçay  müqaviləsində  uzağagedən  geosiyasi  oyunla-
rın və gələcək fəlakətlərin əsası qoyulmuş oldu. Belə ki, həmin 
müqavilə imzalandıqdan sonra 1828-ci ildən başlayaraq İran və 
Türkiyədə  yaşayan  ermənilərin  Rusiyanın  işğal  etmiş  olduğu 
Zaqafqaziyaya (Cənubi Qafqaza) kütləvi köçürülməsinə başlan-

---