Kainat və təbiət haqqında fəlsəfi hipotezalar seriyasından

keçiriciliyi  olmayan  element  yoxdur.  Belə  qənaətə  gəlmək 
olar ki, enerjini zəif və güclü şəkildə keçirici elementlər var. 
Tamamilə  enerji  keçirməyən  element  olarsa,  həmin 
elementdən düzəldilən qurğu ilə Günəşə yaxın getmək olar. 
Yəqin ki, bu element də Yer üzərində yoxdur. Ola bilər ki, 

116 
 
hansısa elementləri kimyəvi üsulla reaksiyaya cəb etməklə, 
tərkiblərini 
dəyişməklə, 
çevirməklə 
Günəşin 
lap 
yaxınlığında  enerjiyə  davamlı  materiya  əldə  etmək  olar). 
Bu  baxımdan  da  Günəşlə  planetlər  arasındakı  məsafələrdə, 
məkanlarda  mütləq  element  vardır.  Bu  element  olmasaydı 
Günəş  enerjisi  işıq  enerjisinə  çevrilməzdi  və  enerjinin 
işıqlanması  mümkün  olmazdı.  Fəzada  enerjini  ötürən  həmin 
enerji  elementi  və  eləcə  də  ötürməni  tarazlayan  digər  element 
olmalıdır.  Kosmik  fəza  müstəvisi  enerji  və  “enerjisizlik” 
(passiv,  yəni  nisbətən  az  aktiv olan)  elementlərindən ibarətdir. 
Güman  etmək  olar  ki,  Fəza  Günəşiz  oksigen  mənbəyidir  və 
Günəş  enerjisi  ilə  birlikdə  oksigen  və  hidrogendir.  Digər 
elementlər  də  vardır.  Fəza  hidrogendir,  ona  görə  ki,  şüadır, 
enerji  sahəsidir,  hərəkətin  əsasıdır;  oksigendir,  ona  görə  ki, 
hidrogenin  qabağını  alandır.  Həmçinin  bu  elementlərin 
reaksiyasından  meydana  gələn  elementdir.  Kosmik  fəzada  və 
onun  Günəşlə  münasibətlərində,  təmasda  nisbi  və  mütləq 
böyük sürətin nisbi və mütləq kiçik sürətlə qarşılıqlı qovuşması 
prosesləri baş verir.  
Fərz  edək  ki,  kosmik  fəza  elementsizdir.  Onda  Günəş  də 
ola  bilməzdi  və  Günəşin  enerjizi  planetlərə  gedib  çata 
bilməzdi.  Yaxud  da,  çox  güclü  enerji  keçirən element  olsaydı, 
onda,  bütün  materiya  aləmi  məhv  olardı,  yanıb  külə  dönərdi. 
Element  (Günəş  enerjisinin  əksi  olan  enerjisiz  element)  ona 
görə  var  ki,  enerji  selinin  qabağını  kəsə-kəsə  bərk  materiya 
aləminə  -planetlərə-  enerjini  sabit  vəziyyətdə  ötürür  və 
enerjinin materiyaya dəyməsindən və əks olunmasından da işıq 
meydana  gəlir.  Günəş  hidrogenin  cəmidir.  Günəş  tərkibində 
oksigen  də  vardır  ki,  hidrogeni  hərəkətə  gətirir.  (Qeyd: 
enerjinin  yükəsk  forması  alovdur.  Məsələn,  Günəş  işığı  ilə 
nə isə yandırmaq olar. Alov işıqdır. Deməli enerjinin artımı 
işıqdır.  Bu  nöqteyi-  nəzərdən  də  hesab  etmək  olar  ki, 
Günəşin  içərisində  yanan  nə  isə  vardır  və  bu  yanan  da 
təkrar olaraq enerjidən enerji alır. Daimi enerji alova, alov 

117 
 
da  enerjiyə  çevrilir.  Günəşin  daimi  alovlanmasında  səbəb 
olaraq  həm  də  onun  ətrafındakı  sərhəd  məkana  baxmaq 
məqsədəuyğun  olar.  Bu  sfera  enerji  mənbəyini  məkanda 
saxlayır  və  alovdan  enerji,  enerjidən  alov  meydana  gəlir. 
Kainatda  işıq  alova,  alov  da  işığa  çevrilir.  Deməli,  enerji 
itmir və forma dəyişir. İşıq enerjiyə, enerji də işığa (işıq da 
srətli  axan  enerji  toplusudur)  çevrilir.  Bu  məntiqlə  Kainat 
ə
bədidir,  ömürü  uzun  və  sonsuzdur.  Kainatın  yaranma 
tarixi  haqqında  fərziyyələr  də  şübhəlidir,  daha  çox 
subyektivdir. 
Burada 
başlanğıcı 
görmək 
qeyri-
mümkündür. (Qeyd: əslində məntiqi mühakimələr yürütmək 
və əqli nəticələrə gəlmək üçün istiqamətlər var. Beyin hər bir 
istiqamət  üzrə  öz  məntiqini  çıxara  bilir.  Bu  baxımdan  hansı 
istiqamətlərin  düzgün,  hansının  yalan  olması  haqqında  da 
fikirlər  yürütmək  mümkündür,  lakin  bu  mülahizələr, 
mühakimələr mütləq və  nisbidir). Məlumdur ki, təbiətdə gecə 
ilə  gündüz,  enerji  ilə  enerjisizlik  var.  Bu  da  mənfi  və 
müsbətdir.  Təbiətin  tarazlığı  da  bu  müsbət  və  mənfinin 
nisbətindədir.  Həyat  da  kainat  da,  o  cümlədən  Günəş  sistemi, 
ulduzlar də mənfi və müsbətə, enerji ilə enerjisizliyə bağlıdır. 
 
Su nədir 
 
Elm yazır ki, su tərkib etibarilə iki hidrogen və bi oksigen 
atomundan ibarət olan birləşmədir.  
Belə  qəbul  etmək  olar  ki,  su-fəza,  torpaq,  günəş  tərkibi 
olan elementlərindən başqa bir şey deyildir. Su sıxılmış kosmik 
fəzadır.  Su  sıxılmış  atmosferdir.  Su  Günəşdən  uzaqda 
olduğundan  qaz  (buxar  halında)  deyil.  Deməli,  suda  ehtiyat 
enerji  toplanıb.  Suyun  yanan  qaz  halına  çevrilməsi 
mümkündür. Suyun çoxlu hərəkəti (ona tətbiq olunan qüvvənin 
kəmiyyət  çoxluğu)  suyun  hərəkətini  və  enerjisini  artıra  bilər. 
Yer kürəsində olan suyun maye halı haradan əmələ gələ bilər? -
Belə  qəbul  etmək  olar  ki,  su-əslində  əvvəlcə  Yer  kürəsinin 

118 
 
daxilində  (içində)  olub.  Fəzadakı  elementlərin  torpaq,  qaya, 
süxur  və  s.  arasındakı  keçici  elementidir.  Buradan  belə  bir 
qənatə gəlmək olar ki, su fəza və torpaq və Günəş arasında olan 
keçici  bir  mayedir.  Suyun  ilk  forması  elə  torpaq  tərəfindən 
bərkləşmiş,  daxilində  bərkləşmiş  fəza  hissəsi  olub.  Su  fəza-
ulduz  və  bərk  materiya  arasında  aralıq  hərəkətverici  bir 
maddədir.  Ola  bilər  ki,  Yer  kürəsinin  ya  daxili,  ya  da  kənar 
təsirlərə  məruz  qalması  (burada  Yer  kürəsinin  hər  hansısa  bir 
planetlə,  quru  parçası  ilə  vaxtilə  toqquşması)  Yer  kürəsinin 
parçalanmasına,  daxilində  olan  bu  fəza  elementinin  üzə 
çıxmasına  səbəb  olub  və  dərhal  Günəş  şüası  ilə  reaksiyaya 
girməsindən  maye  halına  gəlib.  Nəticə  etibarilə  Yer  kürəsinin 
atmosferi 
formalaşıb. 
Qaya-torpaq-qum-su-fəza-Günəş 
vəhdəti  və  çevrilmələri  vardır.  Qaya-enerjisizlik-Günəş  isə 
enerjidir. Qayanı Günəşə lap yaxınlaşdırsaq, torpağa, quma, 
suya,  atmosfer  hissəsinə  (atmosfer  tərkibi  olan  elementlər) 
və sonda fəzaya çevriləcəkdir.  
Atmosfer  sudan,  torpaqdan  və  Günəşdən  əmələ  gələn 
aralıq bir təbəqədir. Atmosferin altı su, torpaq və qayadır. 
Üstü  isə  fəza  və  Günəşdir. Fəza  olmasa, nə qaya  (daş) var, 
nə Günəş.  
Qeyd:  belə  qəbul  etmək  olar  ki,  vaxtilə  qayalıqlarda, 
mağaralarda  yaşayan  insanlar  qeyri-qayalıq  məskənlərə 
köçdükdən  sonra  əhliləşməyə,  indiki  formalarını  almağa 
başlayıblar.  Qayalıqlarda  yaşayan  insanların  çox  bərk 
xarakterli  olmaları  da  mümkün  olub.  (Çünki  qayalıqlarda 
toplanmış  enerji  var  və  bərk  olduğundan  Günəşin  təsirindən 
özündən oksigen buraxmağa və hidrogen buraxmağa başlayır. 
Axşam  isə  soyuq  ola  bilər.  Qayalıqlar  içərisində  olan 
atmosferlə,  kənardakı  atmosfer  fərqlidir.  Qaya  ətrafında  bərk 
havanın  olması  məntiqidir;  çünki  qayada  oksigen-hidrogen  və 
onların digər birləşmiş maddələri toplanıb. Günəş və atmosfer 
qayalığı  fərqli  edir).  Ona  görə  də  onların  torpaq  yerlərə 
gəlməsi  özlərinin  zənginləşməsinə,  yetişməsinə  (hidrogenlə 

119 
 
daha  çox  zənginləşmələrinə)  səbəb  olub.  Qaya  içərisində 
yaşayan insanın  danışa  bilməsi  və  digər zəngin hərəkətləri ola 
bilməz.  Qayadan  bir  qədər  rəngarəng  (burada  zəngin  təbiətli) 
yerə köçdükdən sonra insanların yertişməsi mümkün olub, nitq 
və  geniş  təfəkkür  ortaya  çıxıb.  Qaya  özündə,  torpağa  nisbətən 
elementlər  saxlayıb.  Ona  yağış  yağanda  və  Günəş  şüası  təsir 
göstərəndə elementlərin bir neçəsini buraxa bilər.  
Səhralıqlarda  oksigen  çox  ola  bilər.  Çünki  Günəş  torpağa 
çox  təsir  göstərir,  onun  tərkibində  olan  oksigeni  götürür  və 
ə
trafa  yayır.  Səhralıqlar  gecəni  soyuq  olurlar;  çünki  oksigen 
çox  olur,  soyuma  gedir  və  təzyiq  fərqindən  güclü  küləklər 
yaranır.  Gündüz  vaxtı  Günəş  torpağın  daha  çox  oksigenini 
ə
lindən  alır.  Günəş  batdıqdan  sonra  isə  səhralıqlarda  olan  isti 
hidrogen  təkrar  oksigenə  çevrilməyə  (soyumaya)  başlayır. 
Buradan  da  belə  bir  məntiqi  nəticəyə  gəlmək  olur  ki,  Günəş 
enerjisi canlandırıcıdır. Onun əksi olanlar isə canlandırıcı deyil. 
Su, məhz canlandırıcı, yəni hidrogen molekulu ilə, canlandırıcı 
olmayan  oksigen  molekullarının  vəhdətindən  ibarətdir. 
Buradan  da  belə  bir  məntiqi  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  Yer 
Kürəsində Günəş olmazsa (tamamilə), su yoxdur, həddən artıq 
bərk  materiya  (qayadan  da  bərk  təsəvvür  etmək  olar)  var. 
Səhranın  bir  çox  hissəsində  həddən  artıq  oksigenin 
mövcudluğu  (Günəş  onu  hərəkət  sayəsində  hidrogenə  çevirir), 
nəfəs  çatışmazlığına  gətirib  çıxara  bilər.  Səhradakı  torpaqlar 
Günəş  şüasından  o  formaya  (qumlu  torpaqlara)  düşür.  Günü 
udur  və  enerji  onu  yüngülləşdirir,  arasındakı  məsafələri 
genişləndirir.  Yəni,  Günəş  enerjisi  kristalları  çox  aralayır. 
Sanki  elementlər  dartılmış  formada  olur.  Enerji  artdıqca 
dağılma  prosesləri  gedə  bilər.  Kristalları  arasındakı  quruluş 
geniş  olur.  Günəş  düşdükcə  oksigeni  götürür  (alır),  oksigen 
azaldıqca,  torpaq  o  vəziyyətə  düşür.  Buradan  belə  nəticəyə 
gəlmək olur ki, qaya həddən artıq bərkləşmiş (başqa elementlər 
də  daxil  olmaqla)  oksigen  kütləsindən  ibarətdir.  Qaya  üzərinə 
çox  gün  şüası  düşərsə,  udulacaq  və  oksigeni  özündən 

120 
 
buraxacaq,  oksigen  sürətli  hərəkət  edəcək  və  hidrogenə 
çevriləcək. Qaya üzərinə Günəş şüası altında su tökülən zaman 
“Günəş-su-qaya”  vəhdətindən  elementlər bolluğu  yarana bilər. 
Bu baxımdan da heasb etmək olar ki, Günəş və qaya üzərindən 
tökülən  suyun  vəhdətində  (ətrafda)  bol  oksigen  və  hidrogen 
mövcuddur.  Qayalıq  yerlərdə  bol  yağış  enerjinin  zənginliyinə 
səbəb ola bilər.  
Deyək  ki,  başqa  planetlərdə  su  yoxdur.  Bir  maddə  kimi 
qəbul  etmək  olar  ki,  su  yoxdur.  Lakin  demək  olmaz  ki,  su 
ümumiyyətlə  yoxdur.  Suyun  tərkib  maddələri  var.  Planetlərin 
tərkibi  elə  suyu  təşkil  edən  maddələrin  özüdür.  Yerdəki  kimi 
element birləşməsi və su maddəsi yoxdur. Lakin güman etmək 
olar ki, planetlərin daxillərində su ehtiyatı toplanıb. Su həm də 
səthdə  ona  görə  olmaya  bilər  ki,  Yer  kürəsi  ilə  eyni  orbitdə 
dövr edən başqa bir planet yoxdur. Ayda suyun olması ehtimalı 
daha  çoxdur.  Lakin  suyu  Ayın  daxilində  axtarmaq  olar.  Suyu 
həm  də  Mars  planetində  axtarmaq  olar.  Çünki  materiya 
(planetin  özü)  bərkdir.  (Bir  də  onu  nəzərə  almaq  lazımdır  ki, 
hər  bir  planetin  özünəxas  təbii  nizamı  var.  Buna  Günəş 
sistemindəki  yeri,  planetin  kütləsi  və  fırlanma  sürəti  də  təsir 
edir.  Hər  bir  planet  özünəxasdır.  Burada  riyazi  bərabərlik 
axtarmaq  da  düzgün  deyil.  İnsanın  məntiqi  də  düz  olmaya 
bilər.  Bir  planetdə  elementlər  çox  qarışa  bilər,  digərində  isə 
zəif. Bu, bir qanunauyğunluqdur, təbii nizamdır. Təbii nizam 
isə  biz  insanların  şüurları  ilə  tənzim  olunmur.  Biz  insanlar 
yalnız  təbii  nizam  haqqında  bəzi  məlumatları  əldə  etmək 
imkanına  malikik.  Ətrafın  təbii  nizamı  bizim  nizamımızı 
formalaşdırır.  Məlumatlar  da  onu  qəbul  edənlər  tərəfindən 
dərəcələnə  bilir.  Kimisi  az,  kimisi  isə  nibətən  bir  qədər  çox 
məlumata malik ola bilir).  
Su  iki  hidrogen  və  bir  oksigen  atomundan  ibarət  olan  bir 
maddədir.  Lakin  başqa  planetlərdə  bu  birləşmə  alına  bilmir. 
Çünki  hər  bir  planetin  kainatda  özünəxas  yeri  var.  Bu 
baxımdan  da  eynilik  yox,  oxşarlıqlar  ola  bilər.  Suyun 

121 
 
tərkibində elementləri nisbəti dəyişəndə forma və məzmunu da 
dəyişir. 
 
 
Günəşin daxili seli və planetlərin dövr etməsi 
 
Belə güman etmək olar ki, Günəşin tərkibində enerji axını 
(enerji  seli)  mövcuddur  ki,  bu  enerji  seli  də  planetləri  öz 
ə
trafında  hərəkət  etdirir.  Bu  enerji  axını  eləcə  də  Günəşdən 
vaxtilə  ayrılmış  (elmi  qənaətlər  belədir)  planetlərin  öz  oxları 
ə
traflarında  fırlanmalarına  səbəb  olur.  Günəşin  daxilində  olan 
elementlər  axını  maye  və  qaz  halında  olur  və  mənbəni  əsasən 
kosmik  fəzanın  özündən  götürür.  “Boşluğa”  düşən  axın 
burulğanı əmlə gətirir və bu burulğan da öz sisteminin (Günəş 
sisteminin)  həm  kosmik  fəzasını,  həm  də  obyektləri,  məsələn, 
planetləri  hərəkət  etdirir.  Günəşin  daxilində  olan  burulğan 
cəzbetməni,  yəni  planetləri  öz  ətrafında  saxlamanı,  eləcə  də 
itələməni,  yəni  müəyyən  məsafəni,  planetlərin  Günəşətrafı 
orbitini  meydana  gətirir.  Belə  qəbul  etmək  olar  ki,  burulğan 
məkanına  (Günəş  məkanına)  doğru  hərəkət  edən  kosmik  fəza 
və  onun  planetləri  (Günəş  planetləri)  cəzb  olunur,  bu 
cəzbolunma 
kosmik 
fəzanın 
özünün 
Günəşə 
doğru 
hərəkətindən-axından  meydana  gəlir.  Günəşdən  çıxan  sel 
(planetlərə  və  kosmik  fəzaya  yayılan  enerji)  isə  planetləri 
itələyir.  Bu  iki  axının  nisbəti  təqribən  eyni  olduğundan  Günəş 
və  planetlər  arasında,  həm  də  planetlərin  özləri  arasında 
məsafəli, tarazlı sistem və mexanizm meydana gəlir.  
Qeyd:  hesab  etmək  olar  ki,  kəmiyyət  enerji  kütləsidir. 
Günəşin tərkib kütləsi onun enerjisidir. Günəş enerjini itirəndə 
tərkib kütləsini də itirir. Onda, belə bir sual meydana gəlir. Bəs, 
Günəşin  tərkibi  haradan  bərpa  olunur.  Bu  suala  belə  cavab 
vermək  olar:-Günəşin  tərkibi  kosmik  fəza  elementlərindən 
bərpa  olunur.  Günəş  “sorur”,  burulğan  yaradır,  sel  axını  cəmi 
(Günəş)  planetləri  öz  ətrafında  fırladır.  Belə  qəbul  etmək  olar 
ki,  Günəş  özü  burulğanlardan  ibarətdir.  Günəşin  ətrafı,  yəni 

122 
 
baza  yanan  hissədən  kənar  olan  hissələr,  bütün  sistem  boyu-
burulğanlar  sferasından,  həm  də  kütlələrinə  görə  dərəcələnən 
burulğanlar  sferalarından  ibarətdir.  Günəşin  özündən  kənar 
birinici,  ikinci,  üçüncü,  dördüncü....doqquzuncu  burulğan 
sahəsi  mövcuddur.  (Əlavə  üçün  beş  saylı  qrafikə  baxmaq 
olar). Planetlər məhz bu burulğan sahələrində qərarlaşıblar. Bu 
burulğan sahələri mərkəzi Günəş burulğanının təsirindədir. Bu 
da  o  deməkdir  ki,  Günəş  əslində  tək  yanan  hissədən  ibarət 
deyil.  Günəş  bütün  sistemi  boyu-təsir  sahəsi  boyu  –müxtəlif 
enerji dərəcəsinə  və  aktivlik  kəmiyyətinə görə burulğan  əmələ 
gətirir. Günəşə yaxın hissələrdə-burulğan sahəsində enerji çox, 
uzaqlaşdıqca  isə  enerji  azdır.  Bu  da  o  nəticəni  verə  bilər  ki, 
kosmik  məkan  elementlər  küləsi  baxımından  eyni  ola  bilməz. 
Günəş  və  planetlər  arasında  kosmik  fəza  da  fərqlidir.  Bu 
fərqlərdən  əmələ  gəlir:  sürət,  kəmiyyət,  qüvvə  fərqi.  Bütün 
burulğan  sahələrində  qüvvə  eyni  ola  bilməz.  Günəşə  yaxın 
burulğan  sahəsinin  qüvvəsi  çoxdur.  Lakin  sahəsi  (Günəş 
boyunca)  azdır.  Qüvvə  çox  olduğundan  hərəkət  də  sürətlidir. 
Deməli,  Günəşə  yaxınlaşdıqca  hərəkət  də  sürətlənir.  Seyrəklik 
isə az ola bilər. Aktivlik çoxdur. İkinci şərti burulğanda isə bir 
qədər zəif ola bilər. Çünki uzaqlıq var. Aktivlik nisbətən azdır. 
Burulğanın sahəsi (burada Günəş boyunca radiusu) isə çoxdur. 
Uzaq  sferalarda  sahə  çox  olur,  sıxlıq  artır.  Enerji  artıq  burada 
nisbətən  az  aktiv  mənbə  rolunu  oynayır.  Bu  məntiqlə  hesab 
etmək  olar  ki,  ən  uzaq  planetlərə  getmək  üçün  sıxlıq  –kosmik 
fəza  sıxlığı  -  çox  olduğundan  zaman  da  uzundur.  Sürət  fərqi 
vardır. Məsələn, kosmik aparatda enerjini artırmaq lazımdır ki, 
sıxlığı  çox  olan  planetətrafı  fəzaya  daxil  ola  bilsin.  Uzaq 
planetlərdə  qaz  ehtimal  etmək  olar  ki,  soyuq  haldadır.  Bu 
baxımdan da kütlə bir qədər soyuq qaz halıdır.  
Günəşin  daxilində  olan  enerji  axınlarının  böyük  kütləsi 
mövcuddur  ki,  bu  böyük  kütlə  də  ətraf  cisimləri  öz  təsiri  ilə 
fırlada bilir. (Məlumdur ki, hər bir planetin Günəş ətrafında öz 
fırlanma  sürəti  vardır.  Bu  sürət  planetlərin  Günəşlə  olan 

123 
 
məsafələrindən  və  kütlələrindən  asılıdır.  Dövr  etmə  radiusu 
Günəşlə olan məsafədən də asılıdır. Dövretmə müxtəlif sürətlə 
həyata  keçir.  Belə  hesab  etmək  olar  ki,  Günəş  enerjisi  ona 
yaxın olan planetə daha böyük həcmdə təsir göstərir və həmin 
planet  də  sürətlə  hərəkət  edir.  Günəş  enerjisinin  ətrafa 
paylanmasının  sabitliyini  nəzərə  alsaq,  hesab  edə  bilərik  ki, 
Günəşdən  uzaqda  olan  planetlər  Günəş  ətrafındakı  yaxın 
planetlərə  nisbətən  Günəş ətrafında gec  dövr edirlər. Günəşin 
daxilində  olan  enerji  seli  yaxındakı  planetlərə  daha  çox  təsir 
göstərir). Enerji axınının sürəti sabit və dəyişməzdir və Günəşə 
bağlıdır.  Daxili  enerji  selini  Günəşin  səthində  yox,  daxilində 
tapmaq  olar.  Buna  görə  də  planetləri  sabit  sürətlə  hərəkət 
vəziyyətində  saxlayır.  Günəşin  tərkibindəki  enerji  axınının 
sürətini  ölçmək  üçün  planetlərin  Günəşlə  olan  məsafələri  ilə 
hərəkət  sürətləri  arasındakı  nisbəti  müəyyən  etmək  olar.  Bu 
istiqamətdə  hesablama  aparmaqla  və  planetlərin  kütləsini  də 
nəzərə  almaqla  həmin  selin  sürətini  zamanla  (bizim  müəyyən 
etdiyimiz zamanla) hesablamaq olar. 
Günəş enerjisinin dairə boyunca sferası, təsir sferası vardır. 
Bu sferanı Günəş sahəsi və ya “Günəş toru” adlandırmaq olar. 
Günəş  toru  bütün  planetlərin  və  onların  peyklərinin  birlikdə 
hərəkət  çevrələrini  əhatə  edir.  Bu  tor  Günəş  və  onun 
planetlərinin sistemini yaradır. Günəş öz sistem sahəsi ilə digər 
ulduzlarla  əlaqəyə  daxil  olur.  Bütün  kainat  cisimləri 
hərəkətdədir  (bunu  elm  sübut  edib).  Günəş  sahəsi  bütün 
planetləri  və  onların  peyklərini  öz  ətrafında  dövr  etdirir. 
Planetlərdən  biri  bu  Günəş  torundan  kənara  çıxarsa,  güman 
etmək  olar  ki,  sistem  də pozular. Ümumi kəmiyyət pozular və 
planetlərdə problemlər əmələ gələr. Günəşin tərkibi də dəyişər 
ki,  bu  da  ümumilikdə  sistemdə  qarışıqlığa  səbəb  olar.  Günəş 
sahəsində  hər  bir  planetin  öz  trayektoriyası olur  və planetlərin 
nüvələri  ilə  Günəş  arasında  olan  bağlılıqdan  və  bu  sferanın 
mövcudluğundan  planetlər  arasında  toqquşma  baş  verə  bilmir. 
Hər bir planet öz sferasında dövr edir. Hər bir planetin nüvəsini 

124 
 
onun  tərkibi  yaradır.  Nüvə  daxilə  doğru  sıxılmış  kütlədən 
meydana gəlir.  
Günəşin mərkəzində Günəş enerjisini özünə çəkən nəsə bir 
qüvvə  var.  Buna  mərkəzi  enerji  mənbəyi  demək  olar.  Bu 
hissədə -burulğanın mərkəzi hissəsində- sovurma çox güclüdür 
ki,  bu  da  Günəşin  cazibə  qüvvəsinin  mərkəzi  hissəsini  təşkil 
edəndir. Günəşdə enerji yandıqca həmin qüvvə bu enerji selini 
özünə  sovurur  (dartır).  Bu,  boşluq  da  ola  bilər.  Günəş  üzük 
formasında da ola bilər. “Üzüyün həlqələrində” enerji yanar və 
daxili  axın  əmələ  gətirər.  Bunun  nəticəsində  də  yanıb 
tükənməyən  enerji  təkrar-təkrar  sel  kimi  fırlanar.  Əsas  mənbə 
isə Günəşətrafı burulğan sferalarından gəlir.  
Günəşin özü fırlandıqca (daxildəki enerji seli bu fırlanmanı 
ə
ks etdirə bilər. Fırlanma dedikdə, elə bu enerjinin özünü başa 
düşmək  olar)  ətraf  burulğan  sahələri  də  fırlanır.  Nəticədə 
planetlər  fırlanır.  Bu  fırlanma  mərkəzdə-  Günəşdə;  ətrafda-
Günəş  sisteminin  nisbi  sərhədlərində  əvəzlənir.  Günəş 
sisteminin kənarı ilə Günəşin mərkəzi arasında burulğan sferası 
meydana  gəlir.  Günəşdən  çıxan  sürətli  elementlər  ondan 
uzaqlaşdıqca  kosmik  fəzanın  nisbətən  az  sürətli  hərəkət  edən 
elementinə çevrilir. Kosmik fəzada olan aktivlik də Günəşətrafı 
boyunca dərəcələnir.  
Atmosferin  yaranmasına  səbəb  kimi  vaxtilə  Yer  kürəsinə 
dəyən,  Yer  ilə  toqquşan  başqa  bir  planetdən  qopma  parça  da 
ola  bilər.  Həmin  parça  çox  güman  ki,  Yerin  cənub  hissəsinə, 
eləcə  də  Atlantik  okeanının  əvvəlki  quru  hissəsinə  dəymiş  və 
Yer qabığını dağıtmış, oradan da Yerin daxilində olan su böyük 
həcmdə  çıxaraq  dünya  okeanını  əmələ  gətirmişdir.  Bu  qopma 
hadisəsini  isə  Günəş  sistemində  baş  verən  qeyri-tarazlıqla  da 
ə
laqələndirmək olar. (Elmdə  də  belə  hesab  edilir  ki,  Ay  Yer 
ə
trafında  təqribən  4  milyard  ildir  fırlanır.  Hər  iki  planet 
qarşılıqlı 
cazibə 
qüvvəsi 
hesabına 
öz 
orbitlərində 
dayanırlar.  Alimlərə  görə,  Ay  Yerin  ilkin  inkişaf 
mərhələsində  yaranmışdır.  Bu  hadisə  Yerin  digər  “azmış” 

125 
 
planetlə  toqquşması  zamanı  baş  vermişdir.  Zərbə  o  qədər 
güclü olmuşdur ki, “azmış” planet kiçik qızmar hissəciklərə 
parçalanaraq  kainata  səpələnmişdir.  Sonradan  həmin 
hissəciklər  cazibə  qüvvəsi  ilə  birləşərək  Ay planetini əmələ 
gətirmişdir).  Elmdə  belə  hesab  olunur  ki,  təxminən  4,5 
milyard  il  əvvəl  planetlər  olmamışdır.  Yenicə  doğulmuş 
Günəşin  ətrafında  qızmar  qazın  və  tozun  qara  buludu 
qaynayırdı.  Bulud  tədricən  soyudu  və  qaz  milyonlarla 
damcılarda  sıxlaşdı  (kondensasiya)  olundu.  Bu  damcılar 
özlərinin  cazibəsi  altında  bir-birinə  yaxınlaşdı,  beləliklə,  Yer 
və  Günəş  sisteminin  başqa  planetləri  formalaşdı.  Lakin  Yer 
kürəsinin  soyumuş  səthində  bərk  qabığın  və  atmosferin  əmələ 
gəlməsi  üçün  yarım  milyard  ildən  çox  vaxt  lazım  oldu).  Bu 
yanaşmaya  mən  bir  qədər  şübhə  ilə  yanaşıram.  Yerin 
atmosferinin  əmələ  gəlməsi  prosesi  necə  oldu  ki,  digər 
planetlərdə  və  Yerə  çox  yaxın  olan  Ay  peykində  baş vermədi. 
Ayda da canlılar və atmosfer yaranmadı.  
Digər planetləri nə isə uzaqlıq fərqlərinə görə (enerjiyə çox 
yaxın  və  ya  da  çox  uzaq)  atmosferdən  kənarda  qalanlar  hesab 
etmək  olar.  Planetlərin  yaranmasında  vahid  prinsipləri  qəbul 
etmək  olar.  Məsələn,  planetlərin  kainat  tozlarının  birləşməsi 
kimi  qəbul  etmək  olar.  Planetlərin  tərkibində  ümumi,  oxşar 
maddələr  var.  (Elmə  görə,  Yerin  nüvəsi  dəmirdən  və