Ж л. Лаханов умурткдлилар


I  ённи  хдлкум  деворидаги  мускуллар  ва  жабра  мускуллари  бажаради. К,он айланиш  системаси



Yüklə 10,35 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/25
tarix21.11.2019
ölçüsü10,35 Mb.
#29648
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25
Умуртқалилар зоологияси


I 
ённи  хдлкум  деворидаги  мускуллар  ва  жабра  мускуллари  бажаради.
К,он айланиш  системаси.  Тогайли баликугарнинг умумий  к,он айла­
ниш   систем аси  тугаракогизлиларн и н г  к;он  ай ланиш   системасига 

ухшаш,  лекин  улардан  айрим  хусусиятлари  билан  фарк, кдлади.  Х,ам-  | 
ма сувда яшовчи тубан умуртк,алилар сингари битта к,он айланиш  дои-  | 
раси  бор,  юракда  вена  к,они  булади  (33-расм).  Юраги  юрак  булмаси,  I 
юрак  к,оринчаси  х,амда  юрак  булмасининг  устида  жойлашган  вена

47
32-расм.  Суякли  балик;  (А)  ва 
акула  (Б)  нинг %алцум ва жабра 
бушлши орк,али горизонтал кеси- 
ми (схема):  1—гиоид пардаси,
2 —жабралараро тусик,  пардаси,
3 —жабра япроцлари,  4—огиз 
бушлиги,  5—ташк;и жабра 
бушлиги,  6—жабра /(ощот.
-  п нус и  ва ю рак  крринчасидан  кейин  жойлаш ган  артериал  конуся&н 
ими к ил топган. Артериал конуснинг девори кундаланг-таргил мускул- 
чаи  тузилган.  Ш унинг учун  артериал  конус  ва  юрак коринчаси  мус-
* \  I чарининг навбатлашиб кискариш и кон окимини тезлатади.
Артериал конусдан корин аортаси бошланади ва беш жуфт жабрага 
n ull) келувчи артерияларга ажралади. Жабра япрокдарида оксидланган 
при риал  кон жабрадан  олиб кетувчи  артерияларга йигилади.  Булар- 
минг  ол дингисидан  бош ни  то за  кон   б илан  таъм инловчи  умумий 
упк,у  артерияси чикса,  колганлари т о к о р к а  аортага йигилади.  Орка 
й<||)П
1
  умуртка  остида  ж ой лаш ади .  Елка  кам ари  атроф и да  орка 
ttupi лдан жуфт умровости  артерияси (a.  subclavia)  чикиб,  конни жаб-
11  /тем.  Акуланинг  к;он  айланиш  системаси  (ок;  рангда  артериал,  к;ора  рангда  вена

иппемаси  курсатилган):  1—вена  синуси,  2-ю рак  булмаси,  3 —юрак  коринчаси, 
i  артериал  конус,  5-цорин  аортаси,  6—жабрага  олиб келувчи  артериялар,  7-жабрадан 
“ mi  к  тувчи  артериялар,  8~уйк,у  артерияси,  9—орк;а  аорта,  10—умровости  артерияси,
11 
цорин  бушлши  артерияси,  12—дум  артерияси,  13—дум  венаси,  14—буйрак  к,опк,а 
U ‘i‘tiv,  IS  чап  буйрак,  16—кейинги  кардинал  вена,  17—олдинги  кардинал  вена,  18—Кювье
найи,
/"   ni  венаси,  20—умровости  венаси,  21—жигар  цопца  венаси,  22—жигар,  23—жигар 
венаси,  24—ошцозон,  25—йугон  ичак,  26—тапок,,  27—жинсий  без.

48
ра аппаратига ва кукрак сузгич  к^анотларига олиб боради.  К ейин ор^и 
аорта  тананинг  хамма  ички  органларини  к,он  билан  таъминлаб,  дум 
артерияси билан тугайди.
Вена  к;они  дум  вена  (v.  caudalis)  билан  тана  бушлигига  киради  iu 
чап  ва унг буйрак копка вена  (v.  portae  гепаН
8
)ларига булинади  хамди 
капиллярларга ажралиб, буйрак копка системасини хосил килади.  Буй- 
раклардан чикиб, чап ва унг кардинал веналарга куйилади.  Тана бушли­
гининг ён деворлари буйлаб жуфт ён  веналар (v. lateralis)  конни корин 
сузгич  канотларидан  ва тана  бушлиги  деворларидан  туплайди.  Юрак 
атрофида  жуфт  умровости  веналари  билан  кушилади.  Умровости  ве­
налари  конни  кукрак сузгич  канотларидан  олиб  келади.  Бош  кисми­
дан вена кони жуфт олдинги кардинал веналарга ва жуфт пастки буйин* 
Т У Р У К   ( v .  
jugularis  inferior)  венага тупланади.  Олдинги  ва  кейинги  кар­
динал  веналар  ва  пастки  буйинтурук  веналар  кушилиб,  Кювье  йули 
(ductus  Cuvieri)HH  хосил  килади,  бу  вена  синусига  куйилади.
Х,азм  килиш  йулидан  (ошкозон,  ичак)  ва  талоклардан  вена  кони 
йигилиб, жигар  копка венаси  (v.  portae hepatis)ra тупланади.  Бу жигарга 
кириб, капиллярларга ажралади ва жигар копка системасини хосил кила­
ди. Ундан жигар венаси (v. hepatica)HOMH билан вена синусига куйилади.  |
Айириш  органи.  Тогайли  баликларнинг  асосий  айириш   органи 
булиб умуртка ёни  буйлаб тана бушлигида жойлаш ган тана буйрак — 
мезонефрос хизмат килади. Уларнинг олдинги учи тор, кейинги кисми 
кенг  булади.  Буйракларнинг  корин  томони  буйлаб  биттадан  сийдик 
йули  (Вольф  найи)  утади.  Сийдик  йуллари  кейинги  томонда  узаро 
кушилади  ва  умумий  теш ик  билан  клоакага  очилади  (34-расм).
Купайиш органлари. Тогайли баликдар копулятив органи ёрдамида ички 
уругланиши  ва  сариклик  моддасига  бой  булган  йирик,  лекин  кам  тухум 
куйиши  ёки  тирик тугаши  билан  бошка  баликлардан  фарк килади.  lily 
муносабат билан бирламчи чикариш йуллари -  Мюллер ва Вольф найла- 
ри кучли тараккий этган. Жуфт тухумдонда пишиб етилган тухум хужайра 
гавда  бушлигига  тушади.  У  ердан  тухум  йули  —  Мюллер  найига  угади. 
Тухум йулининг кейинги  кисми  кенгаяди, бунга бачадон  (uterus) дейила­
ди. Бу клоакага очилади. Эркакларида жуфт уругдонда пишиб етилган уруг 
>ужайралари уруг йулига — Вольф каналига тушади. Шундай килиб, Вольф 
найи  хам,  сийдик  йули  хам 
ypyF 
йули  вазифасини  бажаради.
Тогайли  баликларнинг  ицтисодий  ахамияти
Тогайли баликларнинг турлари  кам  (600 тур)  ва зич тудалар хосил 
Килмайди. Дунёда тутиладиган  баликларнинг  1,5-2%  ини тогайли  ба­
ликлар таш кил  этади.  Австралия  ва Японияда тогайли  баликларнинг 
гушти  озика сифатида  ишлатилади,  Европа  мамлакатлари  ва АКШ да 
Кайта ишланиб, асосан озика уни тайёрланади.

49
34-расм.  Акуланинг сийдик- 
таносил системаси: 1 ургочиси;
II эркаги:  1—цизилунгач,
2 —к;обиц бези,  3 —тухум 
йулининг тана бушлигидаги 
тешиги,  4—унг тухум йули,
5—тухумдон,  6—буйрак,
7—буйракнинг кейинги 
экскретор булими,  8—сийдик 
сургичи,  9—клоака,  10—чап 
к,орин тешиги,  1 1—анал 
сузгич цаноти,  12—эрка- 
гидаги тухум йули цолдиги, 
13—уругдон ва 
ypyF 
йулининг 
чап усимтаси,  14—чап 
уругдон,  15—сийдик йули,
16—
ypyF 
пуфаги,  17—чап 
уругхона,  18—тугри ичак,
19—сийдик-таносил сургичи,
20—копулятив орган.
Акула жигаридан балик,ёш олинади. Унингтаркибида куп микдорда 
А 
ннгпмини мавжуд ва озикд сифатида хдмда тиббиётда ишлатилади. Акула 
■ и  
1
. и им пик асбобларни ёклаш учун ва пардоэяаш макрадвда фойдаланилади. 
At- \  и на скатларнингтерисидан турли-туман тери буюмлари, жумладан, 
fKiltnl) ыл тайёрланади.
Гогайли баликларнинг келиб чикиши ва эволюцияси мавзуси суяк- 
ич Си  ш кутрнинг шу мавзусига кушиб берилади.
Суякли баликлар синфи  —  Osteichthyes
Умумий  тавсифи.  Суякли  баликдар  Ер  юзидаги  барча сув х,авзала- 
|>и  и 
1прк,алган. 
Бу синф  умуртк;али хайвонлар ичида энг куп (20 минг) 
1
 урмн  \псобланади.

грисида  суяк,  баъзиларида  ганоид  ва  косм оид тангачалар  ри- 
и»м  м пади, л екин  хеч  к,ачон  плакоид тангача булмайди.  Баъзи  тур- 
йй|ш  м  гапгача умуман  булмайди.  И чки  скелети  суя/сдан ёки тогай- 
ЦйН  гу ш л ган ,  л еки н   охирги  холатда,  албатта,  к,опловчи  суяклар 
fly ыаи  Ьош скелети гиостилик,  амфистилик ёки аутостилик типларда
• л  |  |  т .   Дум  сузгич  к,аноти  асосан  гом оцеркал,  баъзиларида гетеро- 
Uf|iKaa  ски  д и ф и ц ер кал   ти п лард а  булади.  5  жуфт  жабра  ёриклари
V  I и  i  ni  жуфт жабра к,опк;оги билан ёпилган.  Клоакаси  йук,.  К,изил-

50
унгачнинг устки олд томонида хаво пуфаги жойлашади. Артериал конус 
купчилик суякли баликдарда йуколиб кетади.  К,орин аортасининг юрак 
К оринчасига 
якин кисми  аорта сут нини хосил  килади. Жабралараро 
тусик булмайди ва жабра я про клари жабра ёйларига жойлашади.  Купчи­
л и к  суякли  баликларда  уругланиш  таш ки  булади.  Агар  баъзиларида 
ички  уругланиш  булса,  копулятив  орган  корин  сузгич  канотининг 
эмас, балки анал сузгич канотининг узгаришидан хосил булади.  Икра 
лари  майда ва купчилиги  пуштдор булади.
Суякли  баликлар  яшаётган  сув  хавзаларининг,  у  жойдаги  яшаш 
ш ароитининг  хилма-хиллигига  караб  баликларнинг  гавда  шакли, 
Харакатчанлиги,  сузиш  тезлиги  ва  озикни  тутиши  жуда  хам  фарк, 
Килади. 
Суякли  баликлар  гавдасининг узунлиги  1,5-2  см дан  3-3,5  м 
гача ва массаси 0,5-1,5 т гача боради.  Л екин купчилик баликларнинг 
узунлиги 
1
  м  дан  ош майди.
Систематикаси.  Суякли баликларнинг систематикаси масаласи ха/ш 
тулик ечилмаган.  Биз суз бошида тилга олинган дарсликдаги («Зооло­
гия  курси»,  II  т.)  систематикани  асос  килиб  олдик.
Х озир  яш аётган  суякли  бали клар  учта  кенж а  си н ф га  б ули н а­
ди:  1.  Ш уълаканотлилар кенжа синфи  — Actinopterygii.  2.  Кафт (чутка) 
Канотлилар кенжа синф и — Crossopterygii.  3.  И кки хил нафас олувчи- 
лар  кенж а  синф и  —  D ipnoi.
1.  Шуълак,анотлилар  кенжа  синфи  —  Actinopterygii
Бу  баликлар  гавдасининг  шакли  хилма-хил  булиб,  Ер  юзининг 
Хамма 
сув хавзаларида таркалган ва хозирги баликларнинг жуда купчи- 
лигини уз ичига олади.  Бош скелети гиостилик типда.  Жабра пардала- 
рини тутиб турадиган  шуълалар бор.  Сузгич  канотларини таш ки 
суяк 
нурлар ушлаб туради.  Кенжа  синф нин г  номи  хам  шундан  олинган.
Ш уълаканотлилар  кенжа  синфи  туртта  катта  туркумга  булинади: 
тогайли  ганоидлар  (Chondrostei),  суякли  ганоидлар  (Holostei), 
суяк- 
дор  баликлар  (Teleostei)  ва  кулканотлилар  (Polypteri).
Тогайли ганоидлар  катта туркуми  — Chondrostei
Бу  катта туркум  иккита  оилага  булинадиган  битта  осетрсимонлар 
(Acipenseriformes)  туркумини  уз  ичига  олади. Булар  энг  кадимги  на 
содда  тузилган  суякли  баликлардир.  Уларнинг  гавдаси  акулаларниш 
гавдасига  ухшаш  дуксимон  булиб,  бош ининг  учида  роструми  бор, 
огиз  тешиги  унинг  остига  жойлашган.  Тангачалари  узига  хос  булиб, 
суяк буртмалардан иборат.  Бу суяк буртмалар гавдаси буйлаб беш катор 
булиб урнашади,  уларнинг орасида  майда  суяк тангачалар  ва донача- 
лар  хам  булади.  Дум сузгич  каноти  гетероцеркал типда, думнинг уст-

------------------------------------------------- 51 
----------------- 3------------------------------------------

 и  иалласида ганоид тангачалар жойлашади. Ук, скелети сифатида би- 
I ни: I ирувчи тукимали парда билан уралган хорда хизмат килади. Хорда-
IIннг устки  ва пастки ёйлари бор.  Бош скелети тогайдан  иборат, лекин 
мин  кугисини крпловчи суяклар коплаб туради. Юрагида артериал конус, 
h
 
i
  и ида спирал клапан булади.
Осетрлар  оиласи  (Acipenseridae)  уч 
ypyF, 
23  турни  узига  олади. 
Ьу  шрдан энг каттаси  белуга (Huso huso)  булиб, узунлиги 9  м  ва огир- 
HIHI  1400  кг  гача  боради.  Сирдарё  ва Амударёда  яшайдиган  кдпкуй- 
1
*уК  ёки  ф илбуйинлар,  ёки  сохта  куракбурунлар  (Pseudtoscaphir- 
iiuiK'hus)  хам  шу  оиланинг  вакилидир  (35-расм).
Куракбурунлар  оиласи  (Polyodontidae)нинг  \озир  иккитагина  тури 
«- ip  Булардан бири эшкакбурун (Polydon spathula)  Миссисипи дарёсида 
ншлПди, буйи 2 м,  огирлиги 75 кг келади.  Иккинчиси псефур (Psephurus 
(Imlius)  Хитойнинг Янцзи  дарёсида  яшайди  ва буйи  7  м  га  етади.
О с с т р с и м о н л а р , 
асосан  шимолий яримшарда таркалган булиб,  куп 
1У1> 
мри 
кимматба^о  ва  сифатли  гушт  хамда  крра  икра  беради.
Суякли  ганоидлар катта туркуми  -   Holostei
1
>у  баликлар  анча  содда  тузилган  булиб,  мезозой  эрасида  кенг 
M|i  калган.  Ичагида  спирал  клапан,  юрагида  артериал  конус  булади. 
\ * I ки  энгса  суяги  ривожланмаган.
Хозирги даврда яшаётган  суякли  ганоидлар  катта туркуми  кайманлар 
#> и  н.шцирли  чуртанлар  (Lepidosteoidei)  ва  амиялар  (Amioidei)  туркумла- 
|ни и булинади. Улар Шимолий Американинг чучук сувларида таркалган.
Кайман  баликлар туркуми  —  Lepidosteoidei.  Бу туркумга  6-7  турни 
V'  ичига  олган  кайман  баликлар  ёки  панцирли  чуртан  уруги  (Lepi- 
||ч 
.11
  us)  киради  (35-расм).  Буларнинг умуртка танаси олдинги томон- 
itini  Оуртиб  чиккан,  орка  томондан  ботиб  кирган,  яъни  опистоцел 
fHiifia  булади.  Унинг  териси  ромб  шаклидаги  ганоид  тангачалардан 
И'и i| м I  панцир билан копланган.  Баъзиларининг буйи 3-4 м га,  масса-
и  IV)  кг га  етади.  Йирткич  балик хисобланади.

ииялар  ёки ло щ а   баликлар  туркуми  — Amioidei.  Хозирги  замонда 
ft*  иркум нинг ягона тури  амия  ёки лойка балик (Amia  са1уа)дир  (27, 
ВЬрисмпар).  А миянинг умуртка танаси  бошка баликлардаги  сингари 
•мфнцсл булиб, гавдаси суяк тангача билан копланган.  Гавдаси 60 см га 
■мни.  бу баликхам  йирткич \аё т кечиради.
Суякдор баликлар  катта туркуми -  Teleostei
111 
ум аканотли баликларнинг асосий кисми суякдор баликлар катта 
^урммига  мансуб  булиб,  х°зирги  замонда  яшаётган  баликларнинг 
Ц>|| >н(К>  95%  ини  таш кил  килади.  Буларнинг  териси  суяк тангача  би-

52
35-расм.  Баликлар:  1—плашли  акула,  2—куппак  акула,  3 —болга  балик,  4—денгиз 
фариштаси,  5 —акула  тухуми,  6—акуланинг  бош  скелети,  7—плакоид  тангача,
8-9-тиканли  скат,  10—электр  скати,  11—арра  балик,,  12—европа  химераси,
13—химеранинг  бош  скелеты,  14—латимерия,  15-цератод,  16—нротоптерус,
17—лепидосирен,  18—цератоднинг  мия  цутиси,  19—цератоднинг  кукрак  сузгич 
к;аноти,  20—купк,анот,  21—купк,анотнинг  кукрак  сузгич  копоти,  22—осетр, 
23—севрюга,  24—амударё  филбуйини,  25—к,ошик,бурун,  26—кайман  балши,
27—амия,  28—селъд  балиги,  29—лосос  балиги,  30—
леш,  31—плотва,  32—лак,к,а,
33—илонбалик,  34—илонбалик,  личинкаси,  35—чуртан,  36—кефал,  37—учар 
балик,  38—тикан  балик,  39—денгиз  отчаси,  40—денгиз  нинаси,  41—ела,
42—скумбрия,  43—ёпишкок  балик,  44—тиками  бука  балик,  45—камбала,
46—треска,  47—налим,  48-тиканкорин,  49—кузовок,  50—денгиз  шайтони.

53
I in  копланган, думи гомоцеркал типда,  казгичи,  ичагида спирал кла- 
п.иin,  юрагидаартериал конуси булмайди. Сузгич канотлар скелети анча 
|н  :укцияланган (скелетига каралсин).
Суякдор  баликлар  катта  туркуми  40  та  туркумга  булинади,  куйи- 
I I  шулардан  энг  мухимларини  куриб  чи^амиз.
Сельдсимонлар туркуми  —  Clupeiformes.  Сельдсимонлар  энг содда су- 
икдор  баликлар  булиб,  буларнинг  бош  скелетининг анча  кисми  тогай- 
Uiii I  тузилган. Сузгич канотларининг шуълалари юмшок, ва б у ти л и  булади.
1>у туркумнинг сельдлар (Clupeidae) ва лосослар (Salmonidae) оила- 
мяри  (35-расм)  диккатга  сазовордир.
Сельдлар оиласига денгизларда яш айдиган  160 га якин тур балик,- 
мпр  киради.  Улар дунёда тутиладиган  баликларнинг 37%  ини ташкил 
цилади.  Сельдларга ти п и к вакил  килиб  шимолий  ва Узок; Ш арк ден- 
| и шарида яшовчи шимол сельди  (Clupea harengus),  Каспий денгизида 
мркдлган  пузанок  (Caspialosa  caspia),  шпротлар  (Sprottus)  ва  килька 
(( 
1
ирюпе
11
а)ларни  олиш  мумкин.
Лосослар орк;асида елка ва дум сузгич канотлар орасида скелетсиз ён 
. у н им канот булиши билан характерланади.  Бу оилага уткинчи баликлар

 приди.  Бу баликлар гушти ва кизил икраси  учун овланади. Буларга ши- 
Moii дснгизларида яшовчи одатдаги лосос ёки семга (Salmo salar),  кул ва 
roll  гуиларида яшайдиган гулмой, яъни форел (Salmo trutta), Узок Ш арк 
(гHi и шарида ва чучук сувларда яшайдиган  кета  (Oncorhynchus  keta)  ва 
Ш|»0уша  (Oncorhynchus goгвuscha)лap 
типик
 
вакил  булиб  киради.
to m p a cu M O H  
балицлар  туркуми  —  Cypriniformes.  Бу  баликлар  учун 
inv  марса характерлики, уларнинг хаво пуфакчалари бир-бирига хара-

 шчан  бириккан  учта  суяк  занжир  —  Вебер  аппарата  билан  ички 
■упокка  кушилган.  У нинг вазифаси  хаво  пуфакчаси  сезган  сув  боси- 
Мини мувозанат  органга  утказишдан  иборат.
Ку туркумга 5  мингга якин тур баликлар киради ва купгина турла- 
|*и  псосан  чучук  сувларда  яшайди.  Зогорасимон  ёки  карпсимонлар 
Гуркумига  иккита  асосий  оила  киради.
loropa баликлар ёки  карплар (Cyprinidae)  оиласи биздаги чучук сув- 
Дм| >’м  яшайдиган баликларнинг куп  кисмини ташкил  этади.  Жагларида 
у mi и и булмайди, орка жабра ёйларида яхши тараккий этган хал кум тиш- 
йнрн  булади.  Бу  оилага  кизил куз  (Rutilus  rutilus),  леш  (ABramis brama), 
1
и
<>1
 м бали к(Cyprinus сафю) каби баликлар вакил булади. Зогора балик- 
Лйр  I . I \oi |да овланадиган баликларнинг 4,5% ини ташкил килади.
1пККалар  (Siluridae)  оиласига  кирувчи  баликдарда  хакикий  тан - 
|'Г
1,1
  пулмайди,  баъзиларида суяк тикан  булиши  мумкин.  Ж агларида 
■шм  мри  бор,  купинча  узун  муйлови  булади.  Бизда  одатдаги  л акка 
(Mliiiir.  glanis)  кенг  таркалган.
II 
юнсимон  баликлар  туркуми  — Anguilliformes.  Бу  баликлар  гавда- 
Снишн  узун  ва  илонсимон  булиши,  корин  ва  баъзан  кукрак  сузгич

54
Канотлари булмаслиги билан характерланади. Типик вакили одатдаги 
илонбалик; — угор  (Anguillu anguklla)  булиб  (35-расм),  унинг кизикар- 
ли томони  шундаки, бу балик икра ташлаш учун чучук сувдан (дарёдан) 
денгизга утади ва денгизда зиготадан \аётининг учинчи  йилида личин­
ка чикади ва Европа киргокдарига келади  (36-расм).
Чуртансимонлар туркуми — Esociformes.  Бу балицлар чучук сувларда 
яш айди,  узунлиги  1,5  м  га,  массаси  35  кг  га  етади.  Йирткич  булиб, 
майда,  овланмайдиган  баликлар  билан  озикланади.  Вакили  чуртан 
балик (Esox lucius)flnp  (35-расм).
Олабуга - чуртансимонлар  туркуми  —  Percesoces.  Бу  туркумга  хаво 
пуфакчалари  ёп и к булган,  Крра денгизда  яшайдиган  ва  овланадиган 
кефал  (Mygil),  кукрак  сузгич  канотлари  узун  булган  учар  балик 
(Exocoetus)  (35-расм),  жаги  жуда  узун  буладиган  сарган  (Belone), 
дарахтларга  хам  чика  оладиган  анабас  (АпаЬа
8
)лар  киради.  Гамбузия 
(Gambusia)  балиги  хам  (буйи  5  см)  шу  туркумга  киради.  Гамбузия 
безгак  чивини  личинкасининг  кушандаси  булгани  учун  Кавказда  ва 
Урта  Осиёда  иклимлаштирилган.
Тиканбалицсимонлар туркуми —  Gasterosteiformes. Тиканбаликлар шур 
ва чучук сувларда яшайдиган майда баликлар хисобланади. Орка сузгич 
Канотининг олдинги кисми уткир тиканга айланган, корин сузгич канот­
лари  эса  бир  жуфт  тикан  куринишида  булади.  Бу  туркумнинг  типик 
вакили  уч  тиканли тиканбалик (Gasterosteus aculeatus)flHp  (35-расм).
Тутамжабралилар туркуми — Lophobranchii.  Бу баликларнинг жаб­
ра  япроклари  бир  тутам  булиб  йигилган,  гавдаси  суяк  пластинка 
(панцир)  билан  копланган,  огзи  узун  най  шаклидаги  тумш угининг 
учига  урнашган.  Бу  туркумга  нихоятда  узига  хос  тузилган  тропик 
денгизларда  таркалган  денгиз  тойчалари  (Hyppocam pus)  ва  денгиз 
ниналари  (Syngnathus)  киради.
Олабутсимонлар  туркуми  —  Perciformes.  Бу туркум  суякли  балик­
лар  синфи  ичида  энг  куп  турлиси  булиб,  6500  дан  ортик  турларни 
бирлаштиради. Олабугасимон ёки окунсимон баликларнинг характерли 
белгиси шундаки, сузгич канотлари (айникса, орка сузгич  канотлари)- 
да  учи  уткир  ва  бугимларга  булинмаган  нурлар  булади,  корин  сузгич 
^Канотлари кукрак сузгич канотларининг остида ёки бироз олдинрогида 
туради,  хаво  пуфакчаси  ичак билан  кУшилмайди, яъни  ё п и к
Булардан куйидагилари диккатга сазовордир (35-расм).
Олабуга  баликлари  (Percidae)  саноат  а^амиятига  эга  булган  сла- 
лар,  яъни  судак  (Lucioperea),  олабугалар  (Регса)  ва  тошбошлар  ёки 
ершлар  (Асеппа)ни  уз  ичига олади.
Скумбриялар (Scombridae) тропик денгизларда яшайди. Типик ва­
кили  скумбрия  (Scomber scomberus)  Кора денгизда овланадиган  ким- 
матбахо  балик хисобланади.

55
»oo 
-to 
во 
со 
-«о 
го 
о 
Ы 
<а 
и  
'•
40 
20 
0  
20
.16-раем.  Европа  илонбалиги  личинкасининг  Атлантика  океанида  тарцалиш 
нцттаси:  1—личинканинг  илк  даври,  2 —бир  йиллик личинка,  3 —икки  йиллик личинка,
4  /шчинканинг  шишасимон  илонбалища  айланиш  даври,  5 —шишасимон  илонбалик;, 
л  ичига  етган  илонбалик,.  Дойра  ичидаги  ра^амлар:  10,  15,  25,  45—личинканинг 
ттталигига  (мм)  к,араб  тарк;алиши;  доирадаги  т  —  шишасимон  илонбалицнинг 
К  #<•••.•«  етган  илонбалища  айланиш  жойи;  ifopa  чизик;  ва  к,ора  ранг  билан  вояга  етган 
даврда  таркалган  жойи  курсатилган.
1унецлар  (Thunnoidae)  катта денгиз  баликлари  (40  см дан  3  м  гача 
I  v 
1
У
1
ШИКда) булиб, Тинч  ва Атлантика океанларида куп овланади.
Г пиш кок баликлар 
(Echenoidae)HHHr 
боши устида сургичи булади, 
шу 
сургичи ёрдамида бошка баликларнинг терисига ёпишиб, уша 
.1
  шк'Цфнингэнергиясидан фойдаланади. Типик вакили ёпишкрк,балик,
1
1

lieneis 
naucrates),zmp.
I .ук,;»  баликлар (Gobiidae)HHHr 
гавдаси бироз япалоклашган ва корин 

* v и нм  канотлари шаклан узгариб, сургичга айланган.  Бу баликлар тро­
пик 
m-ш изларда, 
Каспий,  Кора  хамда  Орол  денгизларида  яшайди. 
Кимбаласимонлар туркуми  — Pleuronectiformes.  Буларнинг  гавдаси 
юмондан 
кисилган  ва  атрофи  орка  хамда  анал  сузгич  канотлари 
['  р и » н  
Уралган, 
кузлари  асимметрик,  яъни  бош ининг  бир  томонига 
Yüklə 10,35 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin