İxtisas : Politologiya Qrup : 126 Mövzu : Sosializm Bakı 2020

Şəxsi, Dövlət və Sosial Mülkiyyət
Sosializmi başa düşmək üçün üç mülkiyyət formasını ayırmaq lazımdır. Şəxsi mülkiyyət altında fərdlər və ya ayrı-ayrı şəxslər qrupları (məsələn, korporasiyalar) mülkiyyətin əsas agentləridir; Yuxarıda müzakirə edilən istifadə, nəzarət, köçürmə, gəlir əldə etmək və sair müxtəlif hüquqlardan istifadə edənlərdir. Dövlət mülkiyyətində dövlət bu hüquqları özündə saxlayır və bununla da mülkiyyətin əsas agentidir. Bu mülkiyyət formalarının hər ikisi tez-tez bir iş görən və ya dövlətlərarası magistral yoluna çıxan hər kəsə tanış olmalıdır.
Sosial mülkiyyətin əsas sosial düşüncəsidir. Aktivin sosial mülkiyyəti "xalqın həmin aktivin və onun məhsulunun sərəncamına nəzarəti" deməkdir (Roemer, Gələcək Sosializm 18). İstehsal vasitələrinə sosial mülkiyyət, insanların özləri tərəfindən bu vasitələrə nəzarət etmək dərəcəsinə çatır: istifadəsi və bu istifadədən yaranan məhsullar üzərində. Bu konseptual cəhətdən sadə bir fikirdir, amma praktik nəticələrini anlamaq çətin ola bilər. Konkret baxımdan istehsal vasitələri üzərində sosial nəzarət necə həyata keçirilə bilər?
Tarixən, sosialistlər bu suala cavab vermək üçün çox səy göstərdilər və müasir bir iqtisadiyyat kimi kütləvi və mürəkkəb bir şeyin onlarla və ya hətta yüz milyonlarla insan arasında bölüşdürülməsi nə qədər mənalı olduğu aydın deyildir. Geniş sözlə, sosialistlər sosiallaşmanın iki əsas strategiyasını müəyyənləşdirdilər. Birincisi iqtisadiyyatı milliləşdirərək ictimailəşdirməyə çalışır. İkincisi iqtisadi gücün kökündən mərkəzsizləşdirilməsi və demokratikləşdirilməsi ilə eyni sonu axtarır. Bu strategiyalar aşağıda daha geniş şəkildə araşdırılacaq (bax. Bölmə 8), lakin bu günə qədər bir neçə istiqamətləndirici iradlar qaydasındadır.
Birincisi, milliləşdirmə ilə bağlı: dövlət mülkiyyəti yalnız insanların özləri dövlətin nəzarəti altına aldığı dərəcədə sosiallaşma üçün bir vasitə rolunu oynayır. Əks təqdirdə milliləşdirmə sosializm deyil, statizmdən daha çoxdur; bütövlükdə cəmiyyət tərəfindən deyil, dövlət məmurları tərəfindən iqtisadi qaydaları təşkil edir. Hər hansı bir həqiqi sosialist milliləşdirmə proqramı, iki hissəli reseptə əməl etməlidir: iqtisadiyyatı milliləşdirmək, eyni zamanda dövləti demokratlaşdırmaq və bununla da xalqı iqtisadiyyata nəzarət etmək.
Bu ikinci addım praktikada olduqca çətin olduğunu sübut etdi. Sovet İttifaqı və Çin kimi 20-ci əsrin "sosialist" avtoritarizmləri tərəfindən buna nail olunmadı - həqiqətən də cəhd edilmədi. Əlbəttə ki, ABŞ kimi uzun müddətdir liberal demokratik ənənələrə sahib ölkələrdə də həqiqi demokratikləşmədə ciddi maneələr mövcuddur. Bu maneələrə xüsusi maraqlar və cəmlənmiş sərvətlərin siyasi prosesə zəhmli təsiri, siyasi medianın korporativ hakimiyyəti, seçicilərin etinasızlığı və laqeydliyi və s. Demokratiya - dövlət üzərində populyar idarəetmə, bir sözlə, hətta əlverişli şəraitdə həyata keçirilməkdən daha asan təriflənən idealdır. Ancaq bu əhəmiyyətli praktik problemlərin xaricində əsl sosialist ideyası ilə prinsipcə uyğun olmayan bir şey yoxdur, çünki həqiqətən demokratik - milliləşdirmə proqramı.
Yoxsa var? Bir çox sosialist iddia edir ki, insanlarla dövlət arasındakı münasibətlər nə qədər demokratik olursa olsun, dövlət mülkiyyəti heç vaxt sosializmin vədini tam olaraq həyata keçirə bilməz. Çünki həqiqi sosial mülkiyyət təkcə nəzarət-at-a-aradan qaldırmaqla deyil, həm də fəal iştirak və iştirakla əlaqədardır. Bu konsepsiyada, demokratik hesabatlı siyasətçilərə və bürokratlara iqtisadiyyatı sizin adınıza yönəltmək kifayət deyil; əksinə, özünüz sükan arxasında oturmaq üçün (və ya heç olmasa real imkanlara sahib olmalı) bir şey etməlisiniz. Burada əsas fikir Michael Harrington tərəfindən yaxşı ifadə olunur: Sosiallaşma gündəlik iqtisadiyyatda qərarların qəbul edilməsinin, həm mikro, həm də makro seçimlərin demokratikləşdirilməsi deməkdir. Bu, ilk növbədə, lakin birbaşa istehsalçıların və onların icmalarının sosial həyatlarını formalaşdıran məsələlərin müəyyənləşdirilməsində mərkəzləşdirilməmiş, üz-üzə iştirakı ilə əlaqəli deyil (197).
Sosialist cəmiyyətində ortalama, gündəlik insanlar passiv deyil, aktiv olmalı, tabe olmaqdan daha çox səlahiyyətli, xaric edilmək əvəzinə cəlb edilməlidir. Lakin əgər bu həqiqi sosiallaşmanın tələb etdiyi bir şeydirsə, onda sosializm: bir düstur və ya müəyyən bir qanuni mülkiyyət rejimi deyil, bazada insanlara səlahiyyət vermə prinsipi, bütövlükdə bir sıra tədbirləri canlandıra bilən, bəzilərini isə hələ də etməyəcəyik. hətta təsəvvür edin (Harrington, 197).
Məsələ burasındadır ki, milliləşdirmə heç vaxt sosializmin real olmasında rol oynaya bilməz, lakin çox vaxt ona təyin edilmiş xarici rol oynaya bilməz.
Ancaq sosialistlər yalnız milliləşdirməyə etibar etməməlidirlərsə, bunun əvəzinə başqa nələrə müraciət etməlidirlər? Fərqli sosialistlər bu suala müxtəlif yollarla cavab verəcəklər. Bölmə 8-də görəcəyik. Lakin əksəriyyəti demokratik şəkildə idarə olunan dövlət mülkiyyətini iş yerləri demokratiyasının böyük köməyi ilə tərk etməyi tövsiyə edərlər (məsələn, İspaniyadakı Mondragon və La Lega kooperativlərində olduğu kimi) İtaliya, müvafiq olaraq, investisiya üzərində sosial nəzarət və yerli icmalara və şəxslərə iqtisadi güc vermək üçün müxtəlif tədbirlər (məsələn, Porto Allegre, Braziliyada aşkar edilmiş "iştirak büdcəsi" prosesi, şəhərin necə qurulduğuna qərar vermək üçün məşhur yığıncaqlarda görüşən vətəndaşlar mənbələr xərclənməlidir). Bu və digər proqram və təşəbbüslərlə əsas sənayelərin milliləşdirilməsini bir araya gətirərək, sosialistlər "insanlara gündəlik həyatlarına əmr vermək gücünü verən həqiqətən cəsarətli layihəni" həyata keçirməyə ümid edirlər. (Harrington, 197).