I fəSİL. TÜTÜn haqqinda üMÜMİ MƏlumat

şəklində  şərh  olunmaqdadır.  Psixi  xəstələrdə,  depressiyanın  kliniki  göstəricisi  ilə  BDT 

arasındakı  korrelasiya  0.55-0.96  arasında  dəyişməkdədir  (ortalama=  0.72).  Psixi  xəstə  

olmayanlarda  isə korrelasiya  0.55-0.73 (ortalama= 0.60) arasındadır. Asılılıq səviyyələrinin  

 

97.

Beck and Beamesderfer 1974,Beck and others 1961,Metealffe and Goldman1965 

 

46 

                                   

qiymətləndirilməsi  baxımından  müxtəlif  üsullar  mövcudur.  Bunlardan  ən    geniş  şəkildə 

istifadə olunan  İsveçli Dr. Karl Fagerstrem tərəfindən inkişaf etdirilimiş olan testdir(FTND; 

Fagerström  Test  for  Nicotine  Dependence).  Bu  test  6  sualdan  ibarətdir  və  suallara  verilən 

cavablara  görə  asılılıq  səviyyəsi  qiymətləndirilir.  Bizim  tədqiqatda  asılılığın  təyini  üçün  

Faqerstrem  Nikotin  Asılılıq  Testi    istifadə  edildi.  Asılılıq  səviyyələri;  0-3  bаll  yüngül 

səviyyəsi, 4-6 ball orta səviyyəsi 7-10 bаll  yüksək səviyyəsi olaraq qiymətləndirildi.  

 

4.1.3.Tədqiqatın strukturu 

  Tədqiqat  4  mərhələdən  ibarətdir.  İlk  olaraq  tədqiqatın  fərziyyəsi  irəli  sürülüb,  tədqiqatda 

iştirak  edəcək  şəxslərin  sayı,  tədqiqatın  keçiriləcəyi  müəssələr  və  metodikalar  müəyyən 

olunmuşdur.  Yarana    biləcək  problemləri    müəyyən    etmək    və    sual    doğura    biləcək  

məsələləri    aydınlaşdırmaq  məqsədilə    pilot    tədqiqat    keçirilmişdir.  Müəyyən  olunmuş 

metodikalar  əsas  və  kontrol  qrupda  aparılmış,  materiallar  toplanmışdır.  Üçüncü  mərhələ 

nəticələrin  işlənməsi  mərhələsidir.  Alınmış  nəticələr  təhlil  olunmuş,  cədvəl  və  diaqramlarda 

əks olunmuş, statistik analiz aparılmışdır. Sonuncu mərhələdə isə fərziyyənin düzgünlüyü və 

ya səhv olması aydınlaşdırılmışdır. Daha sonra məlumatlar  toplanmış, kompyuterə  salınmış, 

əldə  edilmiş  bu  işləmələr  dissertasiya  formasına  salınmışdır. 

  Hər bir iştirakçıya tədqiqatın məqsədi  haqqında  informasiya  verilmiş  və onların tədqiqatın 

istənilən  mərhələsində  iştirak  etməkdən  imtina  etmək  imkanının  da  olduğu  izah  edilmişdir. 

Nəticədə,  bütün tədqiqatda  iştirak edənlər  məlumatlı  razılıq vermişdilər. 

 

   4.1.4.Statistik analiz 

  Nəticələrin   işlənməsi  SPSS  proqramının  16.0    versiyası  vasitəsi   ilə    həyata  keçirilmişdir. 

Əhəmiyyətliliyin 

səviyyəsi 

(p<0,05) 

olmalıdır. 

Dürüstlük 

p 

əmsalı 

vasitəsilə  

yoxlanılmışdır(p<0,05).  Klinik    və    sosial    göstəricilər    arasında  korrelyasiyanı  müəyyən  

etmək  məqsədilə  bivariate  korrellate,  Pearson əmsalından istifadə olunmuşdur. 

47 

                                   

   4.1.5  Alınan nəticələrin təhlili 

 

   Gənclərin    sağlamlığını  təhlükə  altında  qoyan  tütün  məhsullarından  istifadə  bu  sahədə 

önəmli tədqiqatları  gündəmə gətirir. Siqaret aludəçiliyi  inkişafda və inkişaf etməkdə olan çox 

ölkədə olduğu kimi ölkəmizdə də əhəmiyyətli sağlamlıq problemidir.  

   Dünyanın  müxtəlif  ölkələrində,  uşaqlar  və  gənclər  arasında  siqaret  istifadəsinin  müəyyən       

olunması  məqsədilə aparılan araşdırmalarda fərqli nəticələr aşkarlanmışdır.  

   Biz tədqiqat zamanı tələbələr arasında depressiya faizini müəyyən etmək siqaret çəkənlərin 

aslılıqlarını  hansı mərhələsində olmasını hər iki qrupda müqayisələrlə müəyyən etdik. Əsas 

və  kontrol  qruplar  arasında  müqayisəli  təhlil  göstərdi  ki,  əsas  qrupdakı  iştirakçıların  

depressiya  göstərici  kontrol  qrupdan  çoxdur.  Aslılıq  göstəricisi  orta  və  ağır  olan  tələbələrin  

siqareti tərgitmək istəmədikləri faizi daha çoxdur. Aslılığın nəticəsinə görə siqaret çəkənlərdə 

orta  dərəcli  aslılıq    üstünlük  təşkil  edir  (  yüngül  dərəcə  25%,orta  dərəcə  47%,  ağır  dərəcə 

28%). Bek testinin nəticəsinə görə əsas qrupda yüngül və orta ağır depressiya üstünlük təşkil 

edir. Kontrol qrupda 60%-də depressiya yoxdur, 26%-də yüngül depressiya müəyyən olundu. 

Tələbələrin    istifadə  etdikləri  siqaret  markalarından  məlum  olur  ki,  gənclərimiz  daha  çox 

xarici markalı siqaretlərdən istifadə edir. Bu göstərici reklam və kinoların gənclərimizə etdiyi 

təsirlərin səbəbi kimi qeyd oluna bilər. 

   Tədqiqatda  iştirak  edən  200  tələbədən  mütəmadi  olaraq    siqaretdən  istifadə  edənlər  26% 

(n=52),  heç  çəkməyən  33,5%  (n=67),  bir  dəfə  sınayıb  heç  sevməyən  18,5(n=37),  bir  dəfə 

sınayıb  xoşuna  gələn  7,5%  (n=15),  ara-sıra  istifadə  edən  13%  (n=26),  tərgidən  1,5%  (n=3) 

təşkil  edir.  Siqaretə  başlamada  ən  kiçik  yaş  8,  ən  böyük  yaş  21-dir.  Əsas  qrupda  orta  yaş 

19.78,  kontrol  qrupda  orta  yaş  19.61  təşkil  edir.  Tələbələr  siqaretə  başlama  səbəbləri  kimi 

30%  maraqlı  gəldiyinə  görə,  15%  diqqətlərini  çəkdiklərinə  görə,  55%-i  digər  səbəblərdən 

qaynaqlandığını qeyd etmişlər.(Bax :Şəkil4.1) 

 

                                           Siqaretə başlama səbəblərinin göstəriciləri

                                                Şəkil 4.1

 

                                                                                                                                                           

 

                                   

        

 

  Atalarının  siqaret  çəkmə  faizi 

etmirdi. Kontrol qrupda 39,4% 

48,5%-i  0-2  il  müddətində,  38,6  %

edir(Bax:Şəkil  4.2).  Əsas  qrupda    t

fikirləşmir. Siqaret çəkənlərin 58,2%

                                                                                                                                          

                                                      ilk siqaret s

                                                                                                                             

 

 

 

 

 

 İlk siqaret  

    sınağı 

10-14 

Say 

 

%  ilk siqaret 

sınağı 

% gündə

çəkilən siqaret

% Cəm 

15-19 

Say 

% ilk siqaret 

sınağı 

% gündə

çəkilən siqaret

% Cəm 

 

faizi  əsas qrupda  53,6  %  çəkir,  29.9%  çəkmir,

Kontrol qrupda 39,4% çəkir, 47,5% çəkmir, 14,1% çəkirdi artıq ç

,  38,6  %-i  3-5  il  ,12,5  %-i    6-8  il  müddətind

sas  qrupda    tələbələrin  60,6%  siqareti  tərgitməyi  fikirl

rin 58,2%-i tərgitməyi sinayıb, 41,8 % sınamayıb.

                                                                                                              

ilk siqaret sınağı, gündəlik çəkilən siqaretin təhlili

                                                                                                                                                            

gündəlik çəkilən siqaret 

11 dən az 

11-20 

21-30 

30 dan ç

9 

10 

3 

 

 

 

ilk siqaret 

39.1% 

43.5% 

13.0% 

əlik 

n siqaret 

21.4% 

27.8% 

27.3% 

 

9.8% 

10.9% 

3.3% 

31 

25 

8 

% ilk siqaret 

47.7% 

38.5% 

12.3% 

əlik 

n siqaret 

73.8% 

69.4% 

72.7% 

 

33.7% 

27.2% 

8.7% 

48 

 

kmir,  16%  artıq  istifadə 

artıq çəkmir. Tələbələrin 

tində  siqaretdən  istifadə 

yi  fikirləşir  39,4%  isə 

41,8 % sınamayıb. 

                                                                                                               

hlili 

                               Cədvəl 4.2   

Cəm 

30 dan çox 

1 

23 

 

 

4.3% 

100.0% 

33.3% 

25.0% 

1.1% 

25.0% 

1 

65 

1.5% 

100.0% 

33.3% 

70.7% 

1.1% 

70.7% 

maraqlı gəldi

diqqətimi çəkdi

digər səbəb

                                   

20-24 

Say 

% ilk siqaret 

sınağı 

% gündə

çəkilən siqaret

% Cəm 

Total 

Say 

% ilk siqaret 

sınağı 

% gündə

çəkilən siqaret

% Cəm 

 

   Tədqiqatımızda aşağıdakı korrelasiyaları aldıq.

Depressiya ilə   siqaret   çəkmə

ilə depressiya (r=.38 p< .001) 

ildir  istifadə  etməsindən  asılı  olaraq  siqareti  t

çəkilən  siqaret  sayı  ilə  aslılıq  arasında  (r=.47  p<0.05

Əlaqələrdə r  ≤  .25dən  aşağı  d

Bizim  tədqiqatda  siqaret  çəkə

yoxdur, 27%  yüngül, 15%  orta, 

4.2) 

         Əsas  qrupda Bek depressiya testinin n

 

                   

0

5

10

15

20

25

30

0-9 yox

 

2 

1 

0 

% ilk siqaret 

50.0% 

25.0% 

.0% 

əlik 

n siqaret  

4.8% 

2.8% 

.0% 

 

2.2% 

1.1% 

.0% 

42 

36 

11 

ilk siqaret 

45.7% 

39.1% 

12.0% 

əlik 

n siqaret 

100.0% 

100.0%  100.0% 

 

45.7% 

39.1% 

12.0% 

dqiqatımızda aşağıdakı korrelasiyaları aldıq. 

ə  müddəti(  r=.35 p<0.01), gündəlik  ortalama   siqaret   miqdarı 

 siqaretə başlama yaşı ilə aslılıq arasında (r=.42 p <0.05) neç

n  asılı  olaraq  siqareti  tərgitmək  arasında  (r=.39  p

q  arasında  (r=.47  p<0.05)  pozitiv  əlaqə    mü

n  aşağı  dəyərlər diqqətə  alınmadı.  

ənlərin  (76%-də)  depressiya  aşkar  olundu  (24%    depr

15%  orta,  27% ağır,  7% çox ağır) M(2.66) , SD(1.29). ( 

sas  qrupda Bek depressiya testinin nəticələri                         

10-15 yüngül 16-19 orta

20-29 orta 

ağır

30-63 ağır

49 

1 

4 

25.0% 

100.0% 

33.3% 

4.3% 

1.1% 

4.3% 

3 

92 

3.3% 

100.0% 

100.0% 

100.0% 

3.3% 

100.0% 

lik  ortalama   siqaret   miqdarı 

lılıq arasında (r=.42 p <0.05) neçə 

(r=.39  p<0.01)  gündəlik 

müəyyən  olunmuşdur. 

depressiya  aşkar  olundu  (24%    depressiya 

SD(1.29). ( Bax: Şəkil 

       

Şəkil.4.2 

 

                                   

 

 

                                          Kontrol  qrupda Bek depressiya testinin n

                          

 

  Apardığımız tədqiqatda hər iki qrupda 

nəticələri əldə etdik: 

Tələbələrin    n=  82  41%-i  çox  vaxt  s

belə  ağlaya  bilmədəkilərini  n=43  21.5

qərarlar qəbul etməkdə çətinlik ç

təşkil  edir.  Sosial  və    iqtisadi    probleml

müvəffəqiyyətsizlik    və  gələc

artırmaqdadır. Gələcəyə yönəlmiş olan,

ümid-gələcəkdə  qarşılaşacağı  xoşag

insanın  ruh  sağlığını  müsbət  istiqam

depressiya və intihar kimi ruhi probleml

            

0

10

20

30

40

50

60

0-9 yox

 

Kontrol  qrupda Bek depressiya testinin nəticələri

                 

r iki qrupda gənclərin əksəriyyətinin verdiyi cavablarda aşağdakı 

çox  vaxt  səbirsizlik  etdiklərini  həmişə  əsə

rini  n=43  21.5%  ,  səhərlər  yuxudan  yorğun  oyanan  n=49

tinlik çəkən n=44 22% özünü günahkar hiss ed

iqtisadi    problemlər,    təhsildən  qaynaqlanan 

cək  qayğısı  kimi  faktorlar  universitet  gə

lmiş olan, müsbət gözləntilərə sahib olma 

qarşılaşacağı  xoşagəlməz  hallarla  baş  edə  bilmə 

t  istiqamətə  doğru  dəyişir.  Bunun  əksin

intihar kimi ruhi problemlərə yol açan duyğudur.   

10-15 

yüngül

16-19 orta

20-29 orta 

ağır

30-63 ağır

50 

                Şəkil 4.3

 

 

tinin verdiyi cavablarda aşağdakı 

əbləşdiklərini,  istəsələr 

udan  yorğun  oyanan  n=49  24.5%, 

özünü günahkar hiss edən n=64  32%  faizi 

qaynaqlanan  çətinliklər,  akademik  

ənclərində  ümidsizliyi 

 duyğusunu ifadə edən 

  duyğusunu  yaradaraq 

ksinə  olaraq  ümidsizlik-

                                   

                         

Siqaretd

                          

 

Aparılan  bir  çox  tədqiqatlarda, 

davranışına  təsir  etdiyi  məlum  olmuşdur

olunmamışdır . 

 Göksel  və  həmkarlarının  tədqiqatlarında 

Manisada lisey şagirdləri üzərind

siqaret vərdişləri arasında mənalı

   

Honkonqda aparılan tədqiqatda

pozitiv  korrelasiya  olmuşdur. 

arasındakı  əlaqəni  araşdıran  bir  çox

siqaret  istifadəçisi  olması  arasında  m

siqaret  istifadəçisi  olması  ilə 

olundu.

    

                                                                                                                             

                                                                                                                           

 

Aslılıq n

 

 

 

 

 

 

  Aslılıq        

nəticə 

0-3 yüngül 

say 

% aslılıq n

% ilk siqaret sınağı

% cəm 

 

Siqaretdən istifadə etmənin zaman göstəricisi                         

tlarda,  ana  atanın    təhsil  səviyyələrinin  uşaqlar

lum  olmuşdur.  Ancaq  bizim  tədqiqatda    bel

dqiqatlarında  da  belə  bir  əlaqə  olmamışdır.

rindəki tədqiqatlarıda,  ana atanın təhsil sə

nalı əlaqə göstərə bilməmişlər.

 

dqiqatda evde siqaret çəkən birinin olması sigaret

  Ailə  üzvlərinin  siqaret  vərdişi  ilə  uşaqların  siqaret  v

ni  araşdıran  bir  çox  işdə  ana-atanın  siqaret  istifadəçisi 

olması  arasında  mənalı  əlaqə  göstərilmişdir.  Bizim

  uşağının  siqaret  istifadəçisi  olması  arasında 

                                                                                                                             

                                                                                                                     

Aslılıq nəticə  ilk siqaret sınağı 

İlk siqaret sınağı 

  10-14 yaş 

   15-19 yaş 

   20-24yaş

 

2 

17 

% aslılıq nəticə 

10.0% 

85.0% 

% ilk siqaret sınağı

8.7% 

26.2% 

2.2% 

18.5% 

51 

                         Şəkil.4.4                              

 

uşaqlarının  siqaret  çəkmə 

dqiqatda    belə  bir  əlaqə  müəyyən 

olmamışdır.  Çelik  və  həmkarları 

əviyyələri  ilə uşaqların 

olması sigaret çəkmə davranışı ilə  

uşaqların  siqaret  vərdişi 

çisi  olması  ilə  uşaqların 

izim  tədqiqatda  atanın 

olması  arasında  əlaqə  müəyyən 

                                                                                                                                

                                                                                                                     Cədvəl 4.3 

Cəm  

24yaş 

1 

20 

5.0% 

100.0% 

25.0% 

21.7% 

1.1% 

21.7% 

0-2

3-5

6-8

52 

                                   

   Say 

16 

26 

3 

45 

% aslılıq nəticə 

35.6% 

57.8% 

6.7% 

100.0% 

% ilk siqaret sınağı

69.6% 

40.0% 

75.0% 

48.9% 

% Cəm 

17.4% 

28.3% 

3.3% 

48.9% 

7-10 ağır 

 Say 

5 

22 

0 

27 

% aslılıq nəticə 

18.5% 

81.5% 

.0% 

100.0% 

% ilk siqaret sınağı

21.7% 

33.8% 

.0% 

29.3% 

% Cəm 

5.4% 

23.9% 

.0% 

29.3% 

 

Cəm 

 Say 

23 

65 

4 

92 

% aslılıq nəticə 

25.0% 

70.7% 

4.3% 

100.0% 

% ilk siqaret sınağı

100.0% 

100.0% 

100.0% 

100.0% 

% Cəm 

25.0% 

70.7% 

4.3% 

100.0% 

 

   Siqaret  aslılığının  şiddəti,  başlama  yaşı  ilə  əlaqəlidir.  Effuso  və  başqalarının  apardıqları  

tədqiqatda  siqaretə  başlama  yaşı  ortalaması  təxminən  15,  Xiang  və  həmkarlarının  apardığı 

tədqiqatda isə təxminən 16 yaş olaraq müəyyən olunmuşdur. Bizim tədqiqatımızda siqaret ilə 

tanış olma yaşı 16.43 yaşdır. Tədqiqatımızda  siqaret çəkənlərin 76%-də depressiya müəyyən 

olundu. 

  Depressiya ilə nikotin asılılığı arasındakı əlaqənin araşdırıldığı bir başqa tədqiqatda CES-D 

(Center  for  Epidemiologic  Studies-Depression  Scale)  siqaret  çəkənlərin  48%-də  depressiya 

olmuşdur.  Siqaret  çəkənlər  arasında  depressiya  faizinin  yüksək  olması  və  depressiyası  olan 

siqaret  asılılarının  depressiyası  olmayanlara  görə  siqareti  tərgitməkdə  daha  çox  çətinlik 

çəkirlər. 

   

                                                                         

 

 

53 

                                   

                                                                                                                       Cədvəl 4.4 

                          Aslılıq və Bek testinin nəticəsi 

  

  Tədqiqatımızda    siqaret  çəkənlərin    60,6%-i    siqareti  tərgitmək  istədiyini,  ancaq  siqareti 

tərgitməyi  sınayanların  çox  kiçik  bir  hissəsinin  müvəfəqiyyətli  ola  bildiyi  müəyyən 

olunmuşdur. Siqaret çəkən tələbələrin 58,2%-i siqareti buraxmağı ən az bir dəfə sınadıqlarını 

 

 

 

Aslılıq nəticə 

Cəm 

 

 

 

0-3 yüngül 

    4-6 orta 

    7-10 ağır 

   Bek 

  nəticə 

0-9 yox 

Say   

10 

8 

6 

24 

%  bek nəticə 

41.7% 

33.3% 

25.0% 

100.0% 

%  aslılıq nəticə 

40.0% 

17.0% 

21.4% 

24.0% 

% cəm 

10.0% 

8.0% 

6.0% 

24.0% 

10-15 

 yüngül 

Say  

6 

11 

10 

27 

%  bek nəticə 

22.2% 

40.7% 

37.0% 

100.0% 

     %  aslılıq nəticə 

24.0% 

23.4% 

35.7% 

27.0% 

% Cəm 

6.0% 

11.0% 

10.0% 

27.0% 

16-19 orta 

Say 

4 

9 

2 

15 

%  bek nəticə 

26.7% 

60.0% 

13.3% 

100.0% 

% aslılıq nəticə 

16.0% 

19.1% 

7.1% 

15.0% 

% cəm 

4.0% 

9.0% 

2.0% 

15.0% 

20-29 orta 

  ağır 

Say  

4 

16 

7 

27 

%  bek nəticə 

14.8% 

59.3% 

25.9% 

100.0% 

%  aslılıq nəticə 

16.0% 

34.0% 

25.0% 

27.0% 

% Cəm 

4.0% 

16.0% 

7.0% 

27.0% 

30-63 ağır 

            Say  

1 

3 

3 

7 

%  bek nəticə 

14.3% 

42.9% 

42.9% 

100.0% 

%   aslılıq nəticə 

4.0% 

6.4% 

10.7% 

7.0% 

% Cəm  

1.0% 

3.0% 

3.0% 

7.0% 

 

Cəm  

             Say  

25 

47 

28 

100 

%  bek nəticə 

25.0% 

47.0% 

28.0% 

100.0% 

% aslılıq nəticə 

100.0% 

100.0% 

100.0%  100.0% 

% Cəm 

25.0% 

47.0% 

28.0% 

100.0% 

 

                                   

qeyd  etmişlər.  Faqerstrem  aslı

yüngül , 47 %-i orta , 28%-i isə

                                                                                                                       

                                                 

Faqerstrem aslılıq testinin n

                           

 

   

Siqaretə  yeniyetməlik  dövrüd

illər istifadəçi olmasına səbəb 

18 yaşından əvvəl başladıqları bildirilmişdir

nikotin asılılığını asanlaşdırdığını göst

 

 

 

 

 

 

 

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

0-3 yüngül

 

aslılıq  testinin  nəticəsinə  görə  əsas  qrupda  t

ə ağır dərəcəli aslıdırlar.(Bax:Şəkil 4.5)  

                                                                                                                       

Faqerstrem aslılıq testinin nəticəsi                                      

lik  dövrüdə  başlamaq  nikotin  asılılığını  artıraraq  yetkin  dövrd

 olur. Aparılan tədqiqatlar yetkinlərin 80%

l başladıqları bildirilmişdir. Bu vəziyyət erkən yaşlarda siqaret 

nikotin asılılığını asanlaşdırdığını göstərməkdədir.

 

3 yüngül