Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Jinoiy beparvolikning irodaviy holati
aybdorning ruhiy 
imkoniyatlari va quvvati ijtimoiy xavfli oqibatning oldini olishga 
qaratilgan zarur faoliyatni amalga oshirishda faollashmaydi. 
O‘z-o‘ziga ishonish va beparvolikda irodaviy holatlar bir-biriga 
o‘xshash. U va bu holatda ham kelib chiqishi mumkin bo‘lgan oqibatga 
nisbatan ijobiy oqibat mavjud bo‘lmaydi, ya’ni aybdor zararli oqibatlar 
kelib chiqishiga ongli ravishda yo‘l qo‘ymaydi va xohlamaydi. Ular 
o‘rtasidagi farq shunda ko‘rinadiki, o‘z-o‘ziga ishonishda shaxs kelib 
chiqishi mumkin bo‘lgan oqibatning kelib chiqishini mavhum tarzda 
oldindan anglab, ongli ravishda xavfli irodaviy harakatlarni sodir qiladi, 
biroq bunda shaxs o‘z hisobidagi ayrim omillarni xavfli oqibat kelib 
chiqishining oldini olish maqsadida ishlatadi, beparvolikda irodaviy xohish 
aybdorga ijtimoiy foydali yoki ijtimoiy neytral tasavvur qilinib, uning hech 
qanday chora ko‘rmasligiga sabab bo‘ladi. 
207 

---

NOTA BENE ! 
Beparvolik 
ehtiyotsizlikning shunday turiki, unda shaxs o‘zining 
harakati yoki harakatsizligining ijtimoiy xavfli oqibatlarini anglamaydi, 
o‘z xulq-atvori ijtimoiy xavfli oqibatlar keltirib chiqarishi mumkinligiga 
ko‘zi yetmaydi, lekin ko‘zi yetishi lozim va mumkin bo‘ladi. 
Jinoiy beparvolik shaxsning o‘z qilmishiga va uning ijtimoiy xavfli 
oqibatlariga nisbatan ruhiy munosabatning shakli sifatida o‘z-o‘ziga 
ishonish va tasodifiy, aybsiz holda zarar yetkazish o‘rtasidagi oraliq 
holatni egallaydi. 
5-§. Murakkab aybli jinoyat
JK 23-moddasi
murakkab ayb shaklida sodir etilgan jinoyatlar uchun 
javobgarlikni belgilab beradi. Ushbu qonunga ko‘ra, «agar shaxsning 
qasddan jinoyat sodir etishi natijasida ehtiyotsizlik orqasida boshqa 
ijtimoiy xavfli oqibatlar yuz bergan va shunday qilmishni qonun qattiqroq 
javobgarlik bilan bog‘lagan bo‘lsa, bunday jinoyat qasddan sodir etilgan 
deb topiladi». 
Bir jinoyat tarkibida ikki ayb shaklining mavjudligi ayrim jinoyat 
tarkiblariga kiritilgan: jinoyat qonuni bir tarkibga yuridik jihatdan mustaqil 
bo‘lgan ikki jinoyatni: birinchisi, qasddan sodir etilgan jinoyatlar; 
ikkinchisi, ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan ikki mustaqil jinoyatni 
birlashtiradi. Ularning har biri mustaqil tarkib hosil qilishi mumkin, lekin 
ular subyekt xususiyati bilan bir-biriga mosligi jihatdan yangi jinoyat 
tarkibini hosil qiladi. 
Ikki ayb shaklining bir jinoyat tarkibida mavjud bo‘lishi faqat 
kvalifikatsiya qilish belgisi sifatida namoyon bo‘ladi: qasd qasddan sodir 
etilgan jinoyat tarkibining asosiy tashkil etuvchi elementi sifatida qaralsa, 
ehtiyotsizlik kvalifikatsiya qilinayotgan belgiga nisbatan olinadi. Bunday 
hollarda qasd (to‘g‘ri yoki egri) asosiy jinoyat tarkibining subyekt 
belgilariga kiritilib, ehtiyotsizlik (o‘z-o‘ziga ishonish) esa, kvalifikatsiya 
qilishdagi belgi sifatida olib qaraladigan asosiy jinoyat tarkibiga 
kirmaydigan oqibatga nisbatan ruhiy munosabatni ifodalaydi. 
208 

---

Bir vaqtning o‘zida aybning ikki shaklini o‘zida mujassam etgan 
jinoyatlarning soni Jinoyat kodeksida unchalik ko‘p emas.