Гящряман Рясул оьлу Рзайев



Yüklə 1,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/28
tarix21.11.2019
ölçüsü1,61 Mb.
#29650
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28
217 ucot

орта ихтисас пешя мяктябляриндян башлайа биляр. 
Бейнялхалг  мцщасибат  учоту  стандартларына  кечидля  яла-
гядар олараг ихтисаслашмыш бейнялхалг вя диэяр милли мцщасибат 
учоту  тяшкилатлары  иля  ямякдашлыг  важиб  шяртдир.  Бу  мягсядля 
хцсуси  програм  тяртиб  олунмалы  вя  системли  формада  малиййя 
щесабаты  Бейнялхалг  Стандартлар  Комитяси,  Мцщасиблярин  Бей-
нялхалг  Федерасийасы  вя  диэяр  юлкялярин  милли  мцщасибат  учоту 
тяшкилатлары иля даими ямякдашлыг йарадылмалыдыр. 
Мцяссисялярин учот сийасяти щаггында ясаснамя Аязярбай-
жан Республикасында мцщасибат учоту системинин тянзиммлян-
мяси  цчцн  йарадылмыш  норматив  щцгуги  сянядлярдян  биридир  вя 
бу сащядя йарадылмыш норматив-щцгуги сянядляри нязяря алмаг-
ла  мцщасибат  учоту  системинин  тянзимлянмясинин  ян  цмуми 
ялагя формаларыны юзцндя якс етдирир. 
   «Мцяссисялярин учот сийасяти щаггында ясаснамя» Азяр-
байжан Республикасы Малиййя Назирлийинин 23 йанвар 1997-жи ил 
тарихли  ямри  иля  тясдиг  олунмуш  вя  бу  ясаснамя  «Мцщасибат 
учоту щаггында» Азярбайжан республикасы Ганунуна вя гцв-
вядя  олан  диэяр  мцщасибат  учоту  стандартларына  ясасланараг 
мцяссисялярдя  мцщасибат  учотунун  апарылмасы  цсулларыны  ян 
цмуми ялагяли формаларындан бящс едир.  
Мцяссисянин цмуми сийасяти онун рящбяри тяряфиндян фор-

  36
 
малашдырылыр. Мцяссися рящбяри учот сийасятини формалашдыраркян 
«Мцяссисянин учот сийасяти щаггында  ясаснамя»нин вя мцща-
сибат  учоту  системини  тянзимляйян  диэяр  норматив-щцгуги 
сянядлярин тялябляриня ямял едир. 
Учот  сийасятинин  формалашмасында  ясасян  ашаьыдакылар 
нязярдя тутулур: 
-  мцяссися  юз  ямлакыны  вя  ющдяликлярини  диэяр  мцяссися-
лярин ямлакындан вя ющдячиликляриндян айырыр; 
- мцяссися узун мцддят фасилясиз ишиня, онун эяляжяк инки-
шафына,  ямлак  вя  ющдяликляриня,  щямчинин  боржларын  вахтлы-вах-
тында юдянмясиня тяминат верир; 
-  мцяссися  учот  сийасятини  Азярбайжан  Республикасынын 
мцщасибат  учоту  системини  тянзимляйян  ганунверижи  сянядляря 
уйьун олараг щесабат или цчцн гябул едир; 
- мцяссися эялир вя хяржлярини щесабат дюврцня дцзэцн аид 
етмяли,  бцтцн  тясяррцфат  ямялиййатларынын  ардыжыл  олараг  учот 
реэистрляриндя  дцзэцн  ардыжыл  гейдиййатыны  тямин  етмяли, 
мювжуд  ямлакын,  ющдяликлярин,  капиталын,  щесаблашмаларын  вя 
диэяр  сярвятлярин  инвентарлашмасы  нятижяляри  учотда  там  вя 
дцзэцн якс едилмялидир. 
Эюстярилянлярля  йанашы  мцяссися  рящбяри  мцщасибат  учо-
тунун  тяшкили  формасыны,  сяняд  дювриййяси  гайдасыны  вя  учот 
мялуматларынын  технолоэийасыны  мцяййян  едир,  дахили  учот  вя 
щесабат системини ишляйиб щазырлайыр, мцщасибат учотунун мяг-
сядини  щяйата  кечирмяк  цчцн  важиб  олан  тясяррцфат  ямялиййат-
лары цзяриндя нязарят гайдасыны, сянядляря имза етмяк щцгугу 
оланлары вя с. мцяййян едир. 
Мцяссися  рящбяри  учоит  сийасятини  формалашдыран  заман 
«Мцщасибат учоту щаггында» Азярбайжан Республикасы Гану-
нуну  ялдя  рящбяр  тутараг  онун  бцтцн  тяляблярини  йерияня 
йетирмялидир.  
Мцяссися учот сийасятиндя щяр дяфя Азярбайжан Респуб-
ликасы  Ганунверижилик  органлары  тяряфиндян  гябул  едилмиш 
мцщасибат  учоту  стандартларынын  тялябиня  уйьун  ялавя  вя 
дяйишикликляр едиля биляр. 

  37
 
2.2. Мцщасибат учотунун предмети  
вя онун обйектляри 
 
Мцщасибат  учоту  –  мцяссисянин,  идарянин,  тяшкилатын  вя 
башга  тясяррцфат  субйектляринин  ямлакынын,  ющдяликляринин,  ка-
питалынын, дювриййя вясаитляринин вя цмумиййятля, бцтцн малий-
йя-тясяррцфат  фяалиййятинин  натурал  эюстярижиляр  ясасында,  пул 
ифадясиндя,  фасилясиз,  башдан-баша,  сянядляшдирилмиш  вя  мцщаси-
бат  йазылышларында  гаршылыглы  ялагяляндирилмиш  бцтцн  тясяррцфат 
ямялиййатларынын  мцщасибат  щесабларында  икили  йазылыш  цсулу  иля 
йыьылмасы вя гайдайа салынмасы системини юзцндя якс етдирир.  
Мцщасибат  учотунун  предмети  –  щяр  бир  мцяссися  вяйа 
ширкятин мювжуд олан ямлакы, онун ямяля эялмя мянбяляри, щя-
рякяти вя формалашмасыны ящатя едир. Буна уйьун олараг мцща-
сибат  учоту  бир  игтисади  елм  олмагла,  онун  цмуми  шякилдя 
предмети  истещсал  мцнасибятлярини  якс  етдирмякля,  онун  мяз-
мунуну мцяййян едир. 
Мцяссисяляр  фасилясиз  тясяррцфат  фяалиййятини  щяйата  кечир-
мяк цчцн ясас фондлара, дюврийя вясаитляриня вя диэяр яшйалара 
малик олурлар. Тясяррцфат фяалиййяти иля ялагядар олараг мцясси-
сяляр  материаллар,  ясас  вясаитляр,  гейри-мадди  активляр  алыр, 
онлардан истифадя едир, истещсал ямялиййатларынын ижрасы иля ялагя-
дар  олараг  мясряфляр  сярф  едир,  мящсул  истещсал  едир,  истещсал 
олунмуш  щазыр  мящсулу  сатыр,  сатыш  нятижясиндя  пул  вясаити  вя 
мянфяят ялдя едир. 
Беляликля, пул вя натурал ифадядя истифадя олунан вя олма-
йан ямлак, истещсалат ещтийатлары вя мясряфляри, щазыр мящсуллар, 
гейри-мадди  активляр,  пул  вясаитляри,  гиймятли  каьызлар,  инвести-
сийа  гойулушлары,  мянфяят  вя  зярярляр,  кредитляр,  низамнамя 
фонду  вя  с.  ямлаклар  мцщасибат  учотунун  обйектляри  щесаб 
олунурлар. 
Мцщасибат учотунун предметини шярщ едяркян онун тари-
хи инкишафына да хцсуси диггят верилмялидир. Беля ки, мцщасибат 
учоту  предметинин  мязмуну  жямиййятин  ижтимаи-игтисади  фор-
масийаларынын  инкишафы  иля  ялагядар  олараг  дяйишилир.  Мясялян 

  38
 
гулдарлыг гурулушу дюврцндя истещсал цзяриндя там щакимиййят 
щюкм  сцрмцш  вя  бурада  гуллар  да  учотун  предметини  тяшкил 
етмишдир. 
Капитализм  жямиййятиндя  мцщасибат  учотунун  предмети 
фярди  капиталын  дювраны  щесаб  олунурду.  Сосиализм  жямиййя-
тиндя  мцщасибат  учоту  предметинин  хцсусиййятляри  сосиалист 
мцлкиййятинин ижтимаи хаарктери иля ялагядар олмушдур. 
Базар  игтисадиййатына  кечидля  ялагядар  олараг  мцяссися-
лярдя мцщасибат учоту обйектляринин тяркибиндя ящямиййятли дя-
йишикликляр йаранмышдыр. Беля ки, вясаитлярин тяркиби вя йерляшмя-
синдя дя ясаслы фяргляр йаранмышдыр. Бунлара узун мцддятли ма-
лиййя  гойулушлары,  узун  мцддятя  ижаряйя  эютцрцлмцш  ясас  вя-
саитляр, гейри-мадди активляр, ижаря ющдячиликляри, валйута вясаит-
ляри иля щесаблашмалар вя саир вясаит нювляри аиддир. 
Мцяссися вясаитляри, онларын ямяля эялмя мянбяляри вя щяр 
бир  мцяссисядя  ижра  олунан  тясяррцфат  ямялиййатлары  мцщасибат 
учотунун  обйектляри  щесаб  олунур.  Башга  сюзля  бейнялхалг 
учот  стандартларына  уйьунлашма  шяраитиндя  мцяссисялярдяки 
ясас вясаитляр, гейри-мадди активляр, материаллар, узунмцддятли 
малиййя гойулушлары, истещсал мясряфляри, мянфяят вя зярярляр вя 
саиря мцщасибат учотунун мцщцм обйекти щесаб олунур.  
Мцщасибат  учоту  обйектляри  сырасында  тядавцл  фондлары 
хцсуси йер тутур. Тядавцл фондларына дювриййядя олан пул вяса-
итляри,  банклардакы  пул  вясаитляри,  щазыр  мящсуллар  (сатыш  цчцн) 
вя алыжылара йцклянмиш маллар аиддир. 
 
 
2.3. Мцщасибат учотунун методики ясаслары 
 
Мцщасибат  учотунун  методу  –  онун  предметинин  юйря-
нилмяси  цчцн  истифадя  олунан  гайдаларыдыр.  Елми  арашдырмалар-
да  метод  термини  юйряниляжяк  яшйанын  тяминатыны  арашдырмаг 
цчцн  мцхтялиф  гайда  вя  принсиплярдян  истифадя  олунмасыны  ня-
зярдя  тутур.  Беляликля  мцщасибат  учотунун  методу  юз  пред-

  39
 
метинин  щансы  цсуллар  вя  принсипляр  васитясиля  юйрянилмясини 
йериня йетирир. 
Эюстярилян методики системдя мцщасибат учотунун щансы 
васитялярля  тясяррцфат-малиййя  ямялиййатларынын  ижрасыны  мцяй-
йян етмяк ясас сайылыр. Мялум олдуьу кими тясяррцфат вясаитляри 
вя  онларын  ямяля  эялмя  мянбяляри  мцхтялифдир.  Бцтцн  ямялий-
йатлары  дцзэцн  якс  етдирмяк  цчцн  айры-айры  вясаит  нювляринин 
щярякяти вя онун ижрасы цзяриндя нязаряти щяйата кечирмяк чохт 
важибдир. 
Мцщасибат  учотунун  методу  онун  ижра  фяалиййятиндя 
мцщцм  ящямиййятя  малик  олан  елементляри  васитясиля  йериня 
йетирилир.  Бу  елементляр  Сянядляшмя,  Инвентарлашма,  Гиймят, 
Калкулйасийа,  Мцщасибат  учоту  щесаблары,  Икитяряфли  йазылыш, 
Мц_щасибат балансы вя Мцщасибат щесабатындан ибарятдир. 
Сянядляшмя  –  ижра  олунмуш  тясяррцфат  ямялиййатынын  мц-
щасибат учотунда йазылы формада рясмиййятя салынан щцгуги ся-
няддир. Щяр бир мцяссисядя ижра олунан тясяррцфат ямялиййатынын 
сянядляшдирилмяси  мцщасибат  учотунун  ясас  принсипляри  щесаб 
олунур.  Мцяссисядя  ижра  олунмуш  ямялиййатын  сянядлярля  ряс-
миййятя салынмасы учот обйектляринин щярякяти цзря даими инфор-
масийа  ялдя  олунмасына  шяраит  йарадылыр.  Щяр  бир  тясяррцфат 
ямялиййаты  цзря  тяртиб  олунмуш  сянядляр  ясасында  мялуматлар 
системи  йараныр  вя  бу  ися  нятижя  олараг  йекун  информасийала-
рынын тяртиб олунмасыны тямин едир. 
Сянядляшмя  мцщасибат  учотунун  хцсуси  ящямиййятя  ма-
лик  олан  васитя  олмагла,  мцяссисядя  ижра  олунмуш  бцтцн  ямя-
лиййатларын  ижрасына  нязарятин  тямин  олунмасына  имкан  верир. 
(Ятрафлы 5-жи фясиля бах).    
Инвентарлашма  –  мцяссися  мцщасибат  учоту  вя  щесаба-
тынын доьру вя дцзэцнлцйцнц тясдиг етмяк цчцн дюврц олараг 
юз ямлакынын, ющдялийинин, щесаблашмаларынын, капиатлынын вя с. 
мадди  сярвятлярини  вя  цмумиййятля  балансын  бцтцн  актив  вя 
пассив маддяляринин фактики йохланмасынын апарылмасыдыр. Мц-
яссисялярдя  инвентарлашманын  апарылмасы  Азярбайжан  Респуб-
ликасы Малиййя Назирлийинин 3 ийул 2000-жи ил тарихли ямри иля тяс-

  40
 
диг олунмуш «Ямлакын вя ющдячиликлярин инвентарлашмасына да-
ир Гайдалар»ын тялябиня уйьун ижра олунур. 
Инвентарлашма  нятижяляри  хцсуси  мцяййян  олунмуш 
сянядля  рясмиййятя  салыныр.  Щямин  сяняддя  бцтцн  лазым  олан 
реквизитляр  якс  олунмалыдыр.  Инвентарлашма  сянядиндя  олан 
реквизитлярин  там  мязмунда  долдурулмасы  онун  сцбутедижи 
сяняд кими формалашмасыны тямин едир. 
Инвентарлашма  цзря  тяртиб  олунмуш  акт  инвентарлашма 
комиссийасы  цзвляри  вя мадди-мясул  шяхс  тяряфиндян  имзаланыр. 
(Ятрафлы 5-жи фясиля бах). 
Гиймят  вя  калкулйасийа  мцщасибат  учотунда  бцтцн 
тясяррцфат  малиййя  ямялиййатлары  сянядляшмя  системиндя  пул 
юлчцсц иля якс олунмалыдыр. Бунунла ялагядар олараг мцщасибат 
учоту  методунун  елементляриндян  бири  олан  гиймятляндирмя-
дян истифадя едилир. 
Гиймятляндирмя – тясяррцфат вясаитинин, онун ямяля эялмя 
мянбяляри вя тясяррцфат ямялиййатларында ифадяси пул юлчцсц иля 
якс  олунмасыдыр.  Гиймятляндирмя  мцщасибат  учоту  мясяляляри 
ичярисиндя ян мцщцм вя мяркязи мясяля щесаб олунур. 
Гиймятин  кюмяйи  иля  щяр  бир  мцяссисядя  мювжуд  олан 
ямлакын  бцтцн  чешидляринин  цмумиляшдирилмиш  щяжми  мцяййян 
олунур.  Йяни  бцтцн  натурал  вя  диэяр  эюстярижиляр  пул  юлчцсцня 
чеврилир  вя  бу  ясасда  мцяссися  вясаитялринин  гиймяти  онларын 
щягиги майа дяйяриня ясасланараг мцяййян олунур. 
КалкулйасийаИ – щяр бир мящсул ващидинин истещсалына сярф 
олунмуш вя майа дяйярини тяшкил едян щесаблама цсулу демяк-
дир.  Юлкя  халг  тясяррцфатынын  бцтцн  сащяляриндя  мювжуд  олан 
тясяррцфат вясаитлярини вя ижра олунан тясяррцфат ямялиййатларыны 
дяйяр  ифадясиндя  юлчмяк,  гиймятляндирмяк  цчцн  мцщасибат 
учотунда калкулйасийа системиндян истифадя едилир. 
Калкулйасийа  щесабламасы  истещсал  олунан  мящсулун 
майа  дяйяринин  щесабланмасыны  тямин  етмякля,  гиймятлярин 
мцяййян олунмасында мцщцм эюстярижи щесаб олунур. 
Мцщасибат учоту обйектлярини цмумиляшдирилмиш формада 
ифадя  етмяк  цчцн  гиймят  вя  калкулйасийадан  истифадя  едилир. 

  41
 
Сярбяст базар игтисадиййаты шяраитиндя щямин эюстярижилярин тясир 
даиряси  даща  да  эенишлянир  вя  даща  да  эениш  ящямиййят  кясб 
едир. Мцяссися ямлакынын вя онун мянбяяляринин щягиги вя дцз-
эцн  гиймятляндирилмясинин  калкулйасийа  щесабламаларынын  мц-
щасибат  учотунун  системинин  тяшкилиндя  хцсуси  ящямиййяти 
вардыр. 
Щесаблар  системи  вя  икили  йазылыш.  Сянядляшмя  илкин  ижра 
ямялиййатлары  якс  етдирмякля,  тясяррцфат  ямялиййатларынын  арды-
жыллыьыны  тямин  едир.  Лакин  сянядляшмя  системиндя  информасийа 
тутуму  чох  мящдуддур.  Сянядлярин  мялуматлары  анжаг 
мящдуд  щалда  оператив  идаряетмядя  истифадя  олуна  билир.  Ижра 
олунмуш тясяррцфат ямялиййатлары цзря апарылан сянядляр ятрафлы 
ишлянмяли  вя  ижра  олунмуш  ямялиййатлар  цзря  ялагяляр  системи 
йаранмалыдыр. 
Мцщасибат учотунда илкин сянядлярин ижра олунмуш ямя-
лиййат  цзря  нятижялярини  мцяййянляшдирмяк  цчцн  мцщасибат 
учотунун  щесаблар  системиндян  вя  тясяррцфат  ямялиййатларынын 
икили йазылышындан истифадя олунмасы лазымдыр. 
Мцщасибат  учоту  щесаблары  тясяррцфат  ямялиййатлары  щаг-
гында мялуматларын вя мцщасибат учотунда диэяр информасийа-
нын груплашдырылмасы вя сахланмасы цчцн ясас эюстярижидир. Мц-
щасибат учотунда синтетик щесаблар ямлакын, капиталын, малиййя 
эюстярижиляринин вя мцяййян едилмиш нювц тяйин едилмиш яламят-
ляриня  эюря  цмумиляшдирилмиш  мялуматларын  груплашдырылмасыны 
тямин едир. 
Ону да нязяря алмаг лазымдыр ки, тясяррцфат вясаитинин вя 
онун  вясаит  мянбяляринин  вясаитинин  дяйишилмяси  ижра  олунмуш 
тясяррцфат  ямялиййатлары  цзря  ейни  щяжмдя  вя  мябляьдя  ики 
ялагядар щесабда йазылыр. 
Бу  формада  ижра  олунан  йазылыш  тясяррцфат  ямялиййатлары-
нын  икили  йазылыш  формасыны  якс  етдирир.  Щяр  бир  тясяррцфат  ямя-
лиййаты онун игтисади мязмунундан асылы олараг бир гайда ола-
раг ики щесабда якс олунур ки, бу да щесабларын икили характери 
иля ялагядар тянзимлянмядян йараныр. (Ятрафлы 4-жц фясиля бах). 
Мцщасибат балансы – «Мцщасибат учоту щаггында» Азяр-

  42
 
байжан Республикасы Ганунунун 3-жц маддясиндя эюстярилдийи 
кими  щесабат  дюврцнцн  сон  эцнцня  мцяссисянин,  идарянин, 
тяшкилатын  вя  диэяр  тясяррцфат  субйектляринин  ямлак  вя  малиййя 
вязиййятини якс етдирян малиййя щесабаты формасыдыр.  
Мцщасибат  балансы  мцяссисянин  тясяррцфат  вясаитини  якс 
етдирян  информасийа  моделидир.  Балансын  актив  вя  пассиви  цзря 
вясаитлярин  груплашмасы  щесабларын  игтисади  тяснифатына  уйьун 
ижра  олунмагла  мцяссися  вясаитляринин  тяркиби  вя  мянбяяляри 
цзря ижра олунур. 
Балансда якс олунмуш эюстярижиляр баланс маддяляри адла-
ныр.  Балансда  якс  олунмуш  эюстярижилярин  информасийа  тярки-
бинин  эенишлянмяси  мягсядиля  бир  сыра  эюстярижиляр  илин  яввялиня 
вя сонуна олан эюстярижиляр якс олунур. 
Мцщасибат  балансынын  щяр  бир  мцяссисянин  ясас  мцщаси-
бат щесабаты олдуьуну нязяря алараг, Азярбайжан Республика-
сы Малиййя Назирлийи тяряфиндян онун нцмуняви формасы мцяй-
йян  олунмушдур.  (Мцщасибат  балансы  щаггында  ятрафлы  мялу-
мат 3-жц фясилдя шярщ олунур). 
Мцщасибат  щесабаты  –  учот  информасийаларынын  щесабат 
дюврцндя  мцяссисянин  тясяррцфат-малиййя  фяалиййяти  эюстярижи-
ляринин цмумиляшдирилмиш информасийа системи олмагла, мцщаси-
бат учоту методунун ясас елементляриндян биридир. 
Базар  игтисадиййаты  шяраитиндя  мцяссисялярин  тясяррцфат-
малиййя  фяалиййятиндя  баш  вермиш  дяйишикликлярин  эюстярижилярини 
ящатя едян мцщасибат щесабатынын ролу вя ящямиййяти даща да 
артыр. Щесабатын обйектив, садя, айдын вя вахтында тяртиб олун-
масы  мцяссисянин  тясяррцфат-малиййя  фяалиййятиня  мцвяффягий-
йятля рящбярлик етмяйин зярури шяртидир. 
Мцщасибат щесабаты яввяла мцяссисянин тясяррцфат-малий-
йя фяалиййятини идаря етмяк, она оператив рящбярлик етмяк цчцн 
ян мцщцм информасийа мянбяйидир. 
Диэяр тяряфдян мцщасибат щесабаты кянар мараглы шяхсляр 
–  сящмдарлар,  кредиторлар,  банклар,  верэи  органлары,  сатыжы  вя 
алыжы мцяссисяляр вя диэяр мараглы шяхсляр цчцн идаряетмя систе-
миндя ясаслы информасийа мянбяйи щесаб олунур. 

  43
 
Мцщасибат щесабаты информасийаларындан истифадя едянляр 
онлар цчцн мараглы мялуматларын олмасы иля мараглыдырлар. Беля 
ки,  сащибкарлары  вя  сярмайячиляри  бир  гайда  олараг  щесабат 
дюврцндя дивиденд алмаг марагландырыр вя она эюря дя онлары 
мцяссисянин  мянфяяти  вя  малиййя  етибарлылыьы  информасийалары 
марагландырыр. Сатыжылара алыжыйа бурахылмыш материалларын дяйя-
ринин  вахтында  юдянилмяси  имканлары  вя  цмумиййятля  юдямя 
габилиййяти  марагландырыр.  Ишчи  щейятини  мцяссисянин  малиййя 
цстцнлцйц, ямяк щаггынын вахтында юдянилмяси вя мцфлисляшмя-
нин олмамасы мараглыдыр.    
Иллик мцщасибат щесабаты аудитор йохламасындан кечмяли 
вя  дярж  олунмасы  да  важиб  шяртдир.  (Ятрафлы  12-жи  фясилдя  шярщ 
олунмушдур). 
 
 
2.4. Тясяррцфат вясаитляринин тяркиби  
вя тяснифаты 
 
Мцяссися  тясяррцфат  фяалиййятинин  фасилясиз  ишинин  тямин 
олумасында тясяррцфат вясаитляринин игтисади мянасына вя онла-
рын тяснифатына хцсуси диггят верилмялидир. 
Мцщасибат  учотунда  мцяссисядя  галыгда  олан  тясяррцфат 
вясаитляринин  тяркиби  йекуну  –  актив  вя  тясяррцфат  вясаитляринин 
йаранма мянбяи ися –  пассив адланыр. Беляликля нязяря алынарса 
ки, мцщасибат учотунда якс олунмуш тясяррцфат вясаитляри ейни 
пул юлчцсц иля гиймятляндирилмишся, онда ашаьыдакы йазылыш ямяля 
эялир: 
Актив=Пассивя 
Тясяррцфат  вясаитляринин  тяснифаты  йцз  иллярля  сащибкарлыг 
фяалиййятинин инкишафы иля ялагядар гябул олунмушдур. Она эюря 
дя мцщасибат учотунун ясас проблемляринин вя бу ясасда учот 
обйектляринин  юйрянилмясиндя  тясяррцфат  вясаитляринин  бцтцн 
эюстярижиляринин вя тяснифатынын юйрянилмяси чох важибдир. 
Бу  бахымдан  тясяррцфат  вясаитляринин  ашаьыдакы  цч  хцсу-
сиййятляри цзря юйрянилмяси мягсядяуйьундур: 

  44
 
а) тясяррцфат вясаитялринин тяркиби вя истещсал ямялиййатла-
рында функсионал ролу цзря тяснифаты; 
б) тясяррцфат вясаитляринин ямяля эялмя мянбяляри вя мяг-
сядли тяйинаты цзря истифадя олунмасынын тяснифаты; 
в)  мцщасибат  учотунун  обйекти  олмагла  мцяссисянин 
мянфяят вя зярярляри цзря тяснифаты. 
Илк нювбядя нязяря алынмалыдыр ки, тясяррцфат вясаитляринин 
тяснифатында  онун  тяркиби  –  йяни  биналар,  аваданлыглар,  йана-
жаг,  пул  вясаитялри  вя  с.  олмасы  иля  йанашы  истещсал  ямялиййатла-
рында функсионал ролу нязяря алыныр. Илк нювбядя тясяррцфат вя-
саитинин мцяййян вясаит групуна аид олмасынын тяйинаты цчцн – 
йяни сатыш цчцн, истещсал ямялиййатында истифадя  олунмасы цчцн 
вя  саирянин  мцяййян  олунмасы  иля  онун  истещсалын  щансы 
сащясиндя  истифадя  олунмасы  (ямяк  аляти,  ямяк  предмети)  вя 
щямин обйектин щансы мцддятя (бир илдян аз вя йа чох) истифадя 
олунмасы мцяййянляшдирилмялидир.  
Цмумиййятля бцтцн тясяррцфат вясаитляринин тяркиби вя ис-
тещсалат  ямялиййатында  ролуна  эюря  актив  олмагла  ашаьыдакы 
груплара бюлцнцр: 
- Гейридюврцййя (узун мцддятли) активляри;  
- Дюврцййя (гыса мцддятли) активляри. 
Активлярин  гейридюврцййя  вя  дюврцййя  активляриня  эюря 
фярглянмяси  онларын  мцяссисядя  истифадя  олунмалары  вахты  иля 
ялагядардыр.  Гейридюврцййя  активляри  бир  сыра  истещсал  ямялий-
йатларында  истифадя  олунмагла  12  айдан  артыг  вахтда  истифадя 
олунур.  Дюврцййя  активляри  ися  ади  истещсал  ямялиййатларында, 
йяни 12 айдвн аз вахтда истифадя олунур. 
Гейридюврцййя  активляриня  ясас  вясаитляр,  гейриматериал 
активляри, битмямиш тикинти вя узунмцддятли малиййя гойулушлары 
дахилдир. Ясас вясаитяляр – биналар, аваданлыглар, машын вя ава-
данлыглар,  юлчц  вя  тянзимляйижи  аваданлыглар,  щесаблама  техни-
касы,  няглиййат  васитяляри,  алятляр,  мящсулдар  вя  ишчи  щейванлар, 
чохиллик якинляр, мцлкиййятдя олан торпаг сащяси вя с. дахилдир. 

  45
 
Гейри-мадди активляриня – хцсуси тяйинатлы обйектляр олуб 
эялир эятирян вя тясяррцфат фяалиййятиндя 12 айдан артыг истифадя 
олунан  обйектляр  аид  олунур.  Бу  активляря  мцяллифлик  щцгугу 
иля  елм,  инжясянят  мцгавиляляри,  компцтер  програмлары,  ихтира 
цзря патентляр, ямтяя нишанлары вя с. дахилдир.   
Битмямиш тикинтиляря – йени ясас вясаит обйектляринин тикин-
тисиня сярф олунмуш, лакин гуртармамыш обйектляр дахилдир. 
Узун  мцддятли  малиййя  гойулушларына  гиймятли  каьызлар, 
истигразлар,  векселляр  цзря  гойулушлар,  кянар  мцяссисялярин  ни-
замнамя капиталына гойдуьу вясаитляр вя саиря дахилдир. 
Тясяррцфат вясаитляринин ямяля эялмя мянбяляри вя мягсядли 
тяфинаты цзря истифадя олунмасынын тяснифаты. Щяр бир мцяссисянин 
тясяррцфат  вясаитляринин  ямяляэялмя  мянбяляри  вя  мягсядли 
тяйинаты цзря истифадя олунмасы онун пассиви адланыр. 
Мцяссися пассиви ики щиссяйя – юзцнямяхсус вя ющдячилийя 
–  узунмцддятли  вя  гысамцддятли  капитала  айрылыр.  Тясяррцфат 
вясаитляринин  ямяляэялмя  мянбяляри  вя  мягсядли  тяйинаты  цзря 
истифадя олунмасына эюря ашаьыдакы ики група айрылыр: 
- юзцнямяхсус васаит мянбяляри (юзцнямяхсус капитал); 
- ющдячиликляр (жялб олунмуш вясаит). 
Эюстярилян ющдяликляр юдямя шяртиндян асылы олараг узун-
мцддятли вя гысамцддятли пассивя айрылыр.  
Юзцнямяхсус  капитал-ясасян  мцяссися  йарадыларкян  са-
щибкарларын  гойдуглары  вясаит  вя  ижра  олунмуш  тясяррцфат-ма-
лиййя фяалиййяти нятижясиндя ялдя олунмуш мянфяят щесабына ялдя 
олунан  капиталдыр.  Эюстярилянлярля  йанашы  бир  сыра  щалларда 
мцяссисяйя  мяхсус  олан  ясас  вясаитлярин  базар  гиймятляринин 
артмасы иля ялагядар олараг юзцнямяхсус капиталын щяжми арта 
биляр.  Капиталын  бу  кими  артымы  мцщасибат  учоту  тяжрцбясиндя 
мцяссисялярдя «ялавя капитал» формасында учота алыныр. 
Беляликля  юзцнямяхсус  капиталын  тяркибиндя  низамнамя, 
ялавя  капитал,  ещтийат  вя  бюлцшдцрцлмямиш  мянфяят  мябляьляри 
якс олунур. 

  46
 
Схем  шяклиндя  юзцнямяхсус  капиталын  тяркиби  ашаьыдакы 
кими тяртиб олуна биляр:  
 
 
Схем 1 
 
      
 
        
 
 
   
      
 
 
 
    
   
 
Низамнамя  капиталы  –  мцяссися  йарадыларукян  сащибкар-
ларын  гойдуглары  вясаитляри  ящатя  едир  ки,  бу  да  мцяссисянин 
йарадылмасы сянядляриндя якс олунур. 

Yüklə 1,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin