Gen injeneriyaning tadqiqot obyektlari Irsiyatning moddiy asoslarini o‘rganish tarixi

Gen transformatsiya

Ma’lum sharoitda bir organizm irsiy molekulasi har qanday bo‘lagining ikkinchi organizm irsiy molekulasi tarkibiga birikish hodisasiga transformatsiya deb ataladi.
Transformatsiya jarayoni 1928-yilda Griffit tomonidan kashf etilgan. Griffit transformatsiya jarayonini 2 xil pnev- mokokk (S va R) bakteriya shtammlarida kuzatgan. Pnev- mokokk bakte riyasining S-shtammi polisaxarid po‘stli bo‘lib, hujayra sirti silliq, R-shtammda esa polisaxarid po‘sti bo‘lmaydi va hujayra sirti g‘adir-budur (S inglizcha smooth — silliq, R — inglizcha rough — g‘adir-budur). S-shtamm bakteriyaning polisaxarid po‘sti sichqon organizmi immun sistemasi ta’sirini o‘tkazmaganligi sababli, u kasallik qo‘zg‘atuvchi bo‘lib, sich- qonlarda pnevmoniya kasalligini keltirib chiqaradi va sichqonlar o‘ladi. R-shtamm esa kasallik keltirib chiqarmaganligi sababli, bu shtammlar bilan yuqtirilgan sichqonlar nobud bo‘lmaydi. Kasallik qo‘zg‘atuvchi S-shtammni qizdirilganda ular o‘ladi va o‘ldirilgan bakteriyalarni sichqonlarga yuborilganda sichqonlarda kasallik paydo bo‘lmaydi. Sichqon larga qizdirish natijasida o‘lgan bakteriyalar S turi bilan kasallik qo‘zg‘atmaydigan R turga kiruvchi tirik bakteriyalarni birgalikda qo‘shib yuqtirilganda sichqonlarning o‘lishi kuzatilgan. O‘lgan sichqonlarda S bakteriyalar shtammi topilgan. Bu hodi- saning mohiy ati 19-rasmda ifodalangan. Ko‘rinib turibdiki, pnev mokokkning S-shtammidan qandaydir modda R-shtamm ning ayrimlari S-shtammga aylangan, ya’ni transformatsiya bo‘lgan. Tajribada olingan natijalarni Griffitning o‘zi tushuntirib bera olmagan.
1944-yil O. Everi hamkorlari bilan bu hodisani tushuntirib berdilar. Buning uchun S-shtamm pnevmokokk hujayrasini parchalab, alohida fraksiyalarga ajratildi. Faqat S-shtammdan ajra- tib olingan DNK molekulasi R-shtamm bilan aralashtirilganda zararsiz R-shtamm, kasallik chaqiruvchi S-shtammga aylanishi,

19-rasm. Griffit tajribasining sxemali ifodasi:
A. Patogen (kasallik qo‘zg‘atuvchi) pnevmokokk bakteriyasi bilan zararlantirilgan sichqon o‘ladi. B. Pnevmokokk bakteriyasining nopatogen shtammi bilan zararlantirilgan sichqon tirik qoladi. D. Qizdirish yo‘li bilan o‘ldirilgan bakteriyaning patogen shtammi bilan zararlantirilgan sich- qon tirik qoladi. E. O‘ldirilgan S-shtammi tirik R-shtammi bilan ara lashtirib sichqonga yuborilganda, sichqon o‘lgan. Uning qonida tirik S-shtammi topilgan. Ko‘rinib turibdiki kasallik qo‘zg‘atmaydigan mutant R-shtammi o‘ldirilgan S-shtammi bilan aralashtirilib sichqonga yuborilganda, S-shtammi irsiy molekulasidagi kasallik chiqaruvchi gen tirik R-shtamm irsiyatiga o‘tgan va uning irsiyatini S-shtammiga xos o‘zgartirgan, ya’ni transformatsiya qilgan. Tajriba oqibatida o‘lgan sichqon qonida S-shtammi pnevmokokkning topilishi aytganlarimizga dalil bo‘ladi.
ya’ni transformatsiya bo‘lishi ko‘rsatib berildi (20-rasm). Demak, R-shtammning S-shtammga transformatsiya bo‘lishi DNK mo lekulasiga bog‘liqligi isbotlab berildi.
Keyinchalik alohida xromosomalar, yoki alohida genlar transformatsiya qilinishi lozim bo‘lgan hujayralar bilan ma’lum

20-rasm. S-shtamm pnevmokokkdan bakteriya hujayralarini parchalash yo‘li bilan ajratilgan hujayrasiz ekstraktni R-shtamm bilan aralashtirib, R-shtammni S-shtammga transformatsiya qilish.
sharoitda aralashtirilib transformatsiya qilish usullari ishlab chiqildi.
Demak, transformatsiya jarayoni tabiiy jarayon bo‘lib, hujayralar irsiyatining o‘zgarishiga olib keladi.